Şehirsel Toponimi (Hodonimi): Türkiye İçin Bir Tipoloji Denemesi

Yıl 2011, Cilt: 9 Sayı: 2, 123 - 134, 01.08.2011

Alpaslan Aliağaoğlu Alper Uzun

https://doi.org/10.1501/Cogbil_0000000121

Cited By: 17

Öz

Cadde, bulvar ve yollar, eksiksiz bir metin olarak düşünülen şehirlerin en anlamlı parçalarıdır. Ana metne bağlı bu anlamlı parçalar aynı zamanda geçmiş deneyimleri içerisinde saklayan bellek mekânlarıdır. Geçmiş deneyimlerin adlarda yaşatıldığı düşüncesinden hareket eden bu çalışmada da; şehirlerde yer alan ve şehirsel toponomi (hodonymy) olarak da ifade edilmesi mümkün olan cadde adları, Türkiye şehirleri ölçeğinde irdelenmekte ve bir tipoloji geliştirilmektedir. Çalışmada Türkiye’nin farklı coğrafi bölümlerinde yer alan 24 şehir, örnekleme metodu ile ele alınmaktadır. Çalışmaya konu olan cadde adları şehir planlarından elde edilmiştir. Cumhuriyetin kuruluş felsefesine uygun pek çok sembolik yükle dolu olmasının yanı sıra; güvenlik şartlarındaki değişim, şehirlerin yatay yönde fiziki olarak büyümesi, soy bağları, kültürel yakınlık, siyasi nedenler, şehirlerin nüfus miktarı, arazi kullanımındaki farklılıklar da, Türkiye’deki şehirlerde cadde adlarını etkileyen önemli faktörlerdir. Bu faktörlere bağlı olarak oluşturulan tipoloji, farklı alt başlıklar içermesine karşın, yedi ana başlığa sahiptir. Bu ana başlıkları; Cumhuriyet caddeleri, şehitler caddesi, dostluk-kardeşlik caddeleri, yer/yön belirten caddeler, sayısal caddeler, önemli şahıslarla ilgili caddeler ve diğer caddeler şeklinde sınıflandırmak mümkündür

Anahtar Kelimeler

Şehir, hodonimi, cadde adları, Türkiye

Urban toponymy (Hodonymy): A typological attempt for Turkey

Öz

Streets, avenues and roads are the most significant parts of cities considered complete text. These meaningful parts related to main text are at the same time memory space that stores past experiences. In parallel with the idea that past experiences live in names, this study examines streets names in cities (urban toponymy, hodonymy) and develops a typology for Turkey. This research considers 24 cities as a sample survey in different geographical regions of Turkey. These street names have been obtained from city plans. Turkish cities are full of symbolic names from the democratic republic regime. Changes arising due to security reasons, physical expansion of cities because of horizontal growth, ancestral ties, cultural proximity, political reasons, population of cities and differences in land use are among other reasons that affect street names of the cities in Turkey. The typology developed subjected to these factors, aside from the sub-headings, consists of sevenmain headings. These can be classified as republic streets, martyr streets, friendship and fellowship streets, place/direction identification streets, numerical streets, streets related to important persons and other streets

Anahtar Kelimeler

City, hodonymy, street names, Turkey

Kaynakça

• Açıkel, A. (2003) “Artukabad kazası yer adları (1455–1600)”, Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 20 (2), 181–202.
• Akar, A. (2006), “Renge bağlı yer adlandırmalarında Muğla örneği”, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 20, 2006/1, 51–63.
• Alagöz, C. A. (1984) “Türkiye yer adları üzerine bazı düşünceler”, İçinde Türk Yer Adları Sempozyumu Bildirileri (11–13 Eylül 1984 Ankara) Milli Folklor Araştırmaları Dairesi Yay: 60, Seminer Kongre Bildirileri Dizisi, 17, 11–23.
• Alderman, D. H. (2000) “New memorial landscapes in the American South”, Professional Geographer, 52(4), 658–660.
• Alderman, D. H (2003) “Street names and the scaling of memory: The politics of commemorating Martin Luther King, Jr within the African American Community,” Area, 35 (2), 163–173.
• Azaryahu, M. (1986) “Street names and political identity: The case of East Berlin”, Journal of Contemporary History, 21, 581–604.
• Azaryahu, M., Kook, R. (2002) “Mapping the nation: street names and Arab-Palestinian identity: three case studies”, Nations and Nationalism, 8 (2), 195–213.
• Çelik, Z.; Favro D., Ingersoll R. (Editörler) (2007), Şehirler ve Sokaklar, Kitapyayınevi, İstanbul.
• De Bres, K. (1990) “English Village Street Names”, Geographical Review, 80(1), 56–67.
• Doğru, A.M. (1985) “Yukarı Kür Boylarının Yer Adları Üzerine Bir Araştırma”, Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı, Yayın No: 16, İstanbul.
• Duncan, J.S. (1990) “The City as a Text: The Politics of Landscape Interpretation in the Kandyan Kingdom”, Cambridge University Pres, Cambridge.
• Emiroğlu, M. (1984) “Bolu yöresi yer adları”, İçinde Türk Yer Adları Sempozyumu Bildirileri (11–13 Eylül 1984 Ankara) Milli Folklor Araştırmaları Dairesi Yay: 60, Seminer Kongre Bildirileri Dizisi: 17, s. 181–200.
• Ergenç, Ö. (1996) “Osmanlı şehrinde esnaf örgütlerinin fiziki yapıya etkileri”, İçinde İslam Geleneğinden Günümüze Şehir ve Yerel Yönetimler II, 407–413.
• Erinç, S. (1986) “Ekzonimler konusunda bir araştırma: Ege Adalarının Türkçe adları” İ.Ü. Deniz Bilimleri ve Coğrafya Enstitüsü Bülteni,2(3), 21–25.
• Erinç, S. (1989) “Güneydoğu Avrupa'da Türkçe ekzonimler” İ.Ü. Deniz Bilimleri ve Coğrafya Enstitüsü Bülteni. (6), 9–13.
• Eröz, M. (1984) “Sosyolojik yönden Türk yer adları”, İçinde Türk Yer Adları Sempozyumu Bildirileri (11–13 Eylül 1984 Ankara) Milli Folklor Araştırmaları Dairesi Yay: 60, Seminer Kongre Bildirileri Dizisi: 17, s. 4353–148.
• Gill, G. (2005) “Changing symbols: The renovation of Moscow place names”, The Russian Review, (64): 480–503.
• Gönen, S. (2007), “Efsanelere göre insan adlarından kaynaklanan yerleşim yeri adları ve Beyşehir adı”, Selçuk Üniversitesi Fen – Edebiyat Fak. Edebiyat Dergisi, 17, 257–266.
• Gümüşçü, O. (2002) “XVI. Yüzyıl Anadolu’sunda Oğuz Boy Adlı Yerleşmeler”, Türkler, C. VI., 358–364.
• Hall, T. (2001) Urban Geography (2nd edition), Routledge, London.
• Horsman, S. (2006) “The politics of toponyms in the Pamir mountains”, Area (38.3), 279–291.
• Jones, E. (1965) Human Geography, Chatto&Windus, London.
• Karaboran, H. H. (1984) “Türkiye’de mevkii adları üzerine bir araştırma”, İçinde Türk Yer Adları Sempozyumu Bildirileri (11–13 Eylül 1984 Ankara), Milli Folklor Araştırmaları Dairesi Yay: 60, Seminer Kongre Bildirileri Dizisi: 17, 97– 148.
• Lewis, B. (2000), Modern Türkiye’nin Doğuşu, Türk Tarih Kurumu, Ankara.
• Light, D.; Nicolea, I.; Suditu, B. (2002) “Toponymy and the communist city: Street names in Bucharest, 1948–1965”, GeoJournal, 56, 135–144.
• Lind, I. (1962) “Geography and Place Names”, İçinde Philip L. Wagner, Marvin W. Mikesell (Editör), Readings in Cultural Geography: 118–128, The University of Chicago Pres., Chicago.
• Lynch, K. (1960), The Image of the City, The M.I.T. Pres., London.
• Mumford, L. (1961) The City in History, Penguin Book, USA.
• Nas, P.J.M. (1993), “Jakarta, city full of symbols: An essay in symbolic ecology”, Urban Symbolism, İçinde Peter J. M.Nas (Editör): 13-37, Brill, New York.
• Savage, V. R.; Yeoh B. S. A. (2004) Toponymics A Study of Singapore Street Names (2 nd edition), Eastern University Pres., Singapore.
• Tuan, Y. F. (2005) “Mekân ve Yer: Humanist Perspektif”, 20. Yüzyılda Amerikan Coğrafyasının Gelişimi, İçinde Yılmaz Arı (Editör): 119–134, Çizgi Kitabevi, Konya.
• Tunçel, H. (2000) “Türkiye’de ismi değiştirilen köyler”, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 10(2), 23–34.
• Tümertekin, E.; Özgüç, N. (1998) Beşeri Coğrafya, İnsan Kültür Mekân, Çantay Kitabevi, İstanbul.
• Uyanık, O. (2006) “Çıldır adı üzerine”, Türkiyat Araştırmaları Dergisi, (19), 87–93.
• Yediyıldız, B. (1984), “Türkiye’de yer-adı verme usulleri”, İçinde Türk Yer Adları Sempozyumu Bildirileri (11–13 Eylül 1984 Ankara), Milli Folklor Araştırmaları Dairesi Yay: 60, Seminer Kongre Bildirileri Dizisi: 17, 25–41.
• Yeoh, B. S.A. (1992) “Street names in colinial Singapore”, Geographical Review, 82 (3), 313–322.
• Zelinsky, W. (1962) “Generic terms in the place names of the Northeastern United States”, İçinde Philip L. Wagner, Marvin W. Mikesell (Editör), Readings in Cultural Geography: 129–156, The University of Chicago Pres, Chicago.