TÜRKİYE’DE TOPLAM DOĞURGANLIK HIZININ MEKANSAL DAĞILIŞI

Yıl 2004, Cilt: 2 Sayı: 2, 1 - 12, 01.08.2004

E. Murat Özgür

https://doi.org/10.1501/Cogbil_0000000047

Öz

Türkiye’de toplam doğurganlık hızı(TDH) 1960’lardan beri düşmektedir. Bununla birlikte doğurganlıktaki düşme hızı 1980’lerde yavaşlamıştır. Toplam doğurganlık hızı 2000 yılında 2.53’tür ve bu ülke ortalaması değer, illere göre 1.66(Edirne) ile 7.06(Şırnak) arasında değişmektedir. Doğurganlık hızları bölgelere göre de farklılaşmaktadır ki, Güneydoğu ve Doğu Anadolu bölgelerinde yüksek(kadın başına 4.31 ve 3.72 çocuk) Marmara ve Ege bölgelerinde düşüktür(kadın başına 2.0 çocuktan az). Ayrıca, sekiz ilde TDH, 1980 ile 2000 arasında artmıştır. Eğitim alma süresi arttıkça doğurganlık düşmektedir. Eğitim, kadınların sosyal ve ekonomik statüsünü, evlilik yaşını, aile büyüklüğü tercihini, aile planlama bilgisi ve hizmetlerine erişimini ve doğum kontrol yöntemleri kullanımını da içeren çok sayıda etmen tarafından da doğurganlığı etkiler. Şehirsel alanlarda doğurganlık düşüktür ve şehirsel alanlarda ortalama doğurgan çağdaki kadın başına 2.20 çocuk, büyük şehirlerde 2.03’tür. Kadınların tarım dışı sektörlerde ve ücretsiz aile işçisi statüsü dışında çalışma oranı arttıkça doğurganlık düşmektedir. Bu da daha çok şehirlerde mümkün olabilmektedir. Özellikle Türkiye’nin güneydoğusunda yüksek ve artan doğurganlık önemli bir sosyo-ekonomik sorun oluşturmaktadır

Anahtar Kelimeler

Doğurganlık, toplam doğurganlık hızı, Türkiye, bölgesel eşitsizlikler, mekânsal dağılış

Spatial Distribution of Total Fertility Rate in Turkey

Öz

The total fertility rate(TFR) decline since 1960’s in Turkey. However, fertility declines slowed in the 1980’s. Turkey’s TFR is 2.53 in the 2000. TFR varies from 1.66 children per woman in Edirne to 7.06 in Şırnak. Fertility differs widely among regions within provinces as well. The TFR is highest in Southeastern and Eastern Anatolian regions(average is 4.31 and 3.72 children per woman), lowest in Marmara and Aegean regions(TFR is less than 2.0 children per woman). In addition to this,TFR increased in eight provinces between 1980 and 2000. The more years of school that women have completed, the lower their fertility. Education affects fertility through a number of interrelated factors, including women’s social and economic status, age at marriage, family size desires, access to family planning information and services, and use of contraception. The TFR is lower in urban areas and average is 2.20 in all urban areas and 2.03 in largest cities. The more activities rate of women in nonagricultural production and related works and except for unpaid family works, the lower their fertility rate, that is more possible in urban areas. Especially, highest and increasing TFR in Southeastern Turkey is very important socio-economic problem

Anahtar Kelimeler

Fertility, total fertility rate, Turkey, regional inequalities, spatial distribution

Kaynakça

• Carr, M.(1997) New Patterns: Process and Change in Human Geography. Thomas Nelson and Sons Ltd. London.
• DİE, (1995) Türkiye Nüfusu 1923-1994 Demografi Yapısı ve Gelişimi, DİE Yay.No:1839, Ankara.
• DİE, (2003) 2000 Genel Nüfus Sayımı Nüfusun Sosyal ve Ekonomik Nitelikleri Türkiye, Devlet İstatistik Enstitüsü Yayınları, Ankara.
• DİE, (2001-2003) 2000 Genel Nüfus Sayımı Nüfusun Sosyal ve Ekonomik Nitelikleri İller. Devlet İstatistik Enstitüsü Yayınları, Ankara.
• Doğanay,H.(1997) Türkiye Beşeri Coğrafyası, M.E.B. Yay.No:2982, Bilim ve Kültür Eserleri Dizisi:877, Eğitim Dizisi:10, İstanbul.
• Gümüş, E.(1992) “İllerimizin doğal nüfus artış hızları konusunda bir yaklaşım”, Türk Coğrafya Dergisi, 27, 179-185.
• Kunt, G. (1978) “Aile yapısı ve doğurganlık”, Türkiye’de Nüfus Yapısı ve Nüfus Sorunları 1973 Araştırması, Hacettepe Üniversitesi Yay. D-25, 133-152, Ankara.
• Özgür, E.M.(1998) Türkiye Nüfus Coğrafyası, GMC Basın-Yayın Ltd.Şti., Ankara.
• Plane, D.A.-Rogerson, P.A. (1994) The Geographical Analysis of Population, John Wiley & Sons, Inc., Toronto.
• Population Reports (2003) “Fertility continues to decline”, Population Reports, 08870241, Spring2003 Vol.31, Issue 2.
• Shorter, (1971) “Türkiye’de doğurganlık, ölüm seviyeleri ve nüfus artışı”, Türkiye Demografyası, Hacettepe Üniversitesi Yay. No: D-13, 22-44, Ankara.
• Tandoğan, A. (1998) Demografik Temel Kavramlar ve Türkiye Nüfusu, Eser Ofset Mat.Yay.San.Tic.Ltd.Şti., Trabzon.
• Tanoğlu, A. (1966) Nüfus ve Yerleşme, İstanbul Üniversitesi Yay. No:1183, İstanbul.
• Taş, A.K.- Dikbayır,G.(1997) “Doğurganlığın belirlenmesinde sosyo-ekonomik özelliklerin etkisi, Türkiye 1994”, III. Ulusal Nüfusbilim konferansı bildirisi, Ankara 2-5 Aralık 1997.
• Toros,A.(1978) “1973 Araştırmasında doğurganlık”, Türkiye’de Nüfus Yapısı ve Nüfus Sorunları 1973 Araştırması, Hacettepe Üniversitesi Yay.D-25, 69-78, Ankara.
• Toros, A. (1994) “Fertility”, Demographic and Health Survey 1993, 23-32, Ankara.
• Toros, A. (1999) “Doğurganlık”, Türkiye Nüfus ve Sağlık Araştırması 1998, Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etütleri Enstitüsü- Measure DHS+ Macro International Inc., 35-44, Ankara.
• Uyanık, D.- Doğan, S.(1998) “Kız çocukları açısından erken yaş evliliği”, Araştırma Sempozyumu 98 bildirisi, Ankara 23- 25 Kasım 1998.
• Tunçdilek, N.- Tümertekin, E. (1959) Türkiye Nüfusu, İstanbul Üniversitesi Yay.No:802, İstanbul.
• Tümertekin, E. (1984) Beşeri Coğrafya Giriş, Okan Dağıtımcılık Yayıncılık Ltd.Şti, İstanbul
• Ünalan, T.(1994) “Fertility preferences”, Demographic and Health Survey 1993, 69-76, Ankara.
• Ünalan, T.(1997) “Turkey’s population at the beginning of the 21 st century”, Nüfusbilim Dergisi, 19, 57-72.
• Ünalan,T.-Koç, İ. (1999) “Aile planlaması”, Türkiye Nüfus ve Sağlık Araştırması 1998, Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etütleri Enstitüsü-Measure DHS+ Macro International Inc., 45-67, Ankara.
• Ünalan,T.-Kurtuluş,E. (1999) “Doğurganlık tercihleri”, Türkiye Nüfus ve Sağlık Araştırması 1998, Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etütleri Enstitüsü-Measure DHS+ Macro International Inc., 87-96, Ankara.
• Üner, S.(1972) Nüfusbilim Sözlüğü. Hacettepe Üniversitesi Yay. D-17, Ankara.
• Üner, S.(1984) Türkiye Nüfusu Boyutlar-Sorunlar-Yorumlar, Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etütleri Enstitüsü Yayını, Ankara.
• Whynne-Hammond, C. (1987) Elements of Human Geography, Second Edition, Bell & Hyman, London.