Antropojenik Jeomorfoloji Kapsamında Rölyefin Değişim Analizi: Ataşehir (İstanbul) Örneği

Yıl 2020, Cilt: 18 Sayı: 1, 57 - 84, 30.04.2020

Murat Uzun

https://doi.org/10.33688/aucbd.684790

Cited By: 3

Öz

Jeomorfolojik unsurlar çeşitli dinamik süreçlerle şekillenmekteyken, insanoğlunun bu sürece dâhil olması farklı boyutlarda değişimlerin meydana gelmesine neden olmuş ve antropojenik jeomorfoloji kavramının ortaya çıkmasını sağlamıştır. Bu çalışmada da farklı etkenlerle antropojenik jeomorfoloji unsurlarının gözlemlenebildiği İstanbul-Ataşehir ilçesi örneğinde, eski -yeni topografik verilerin Coğrafi Bilgi Sistemleri (CBS) ile karşılaştırması sonucu ortaya çıkan farklı rölyef değişim analizleri ve bu değişimde rol oynayan antropojenik birimlerle neden-sonuç ilişkisi incelenmiştir. Araştırmada rölyef değişimi ve antropojenik etki faktörlerinin belirlenmesi için birçok aşamadan oluşan sistematik uygulanmıştır. Uydu görüntüleri ile Ataşehir’de arazi kullanım durumu ve değişen koşullar tespit edilmiş, rölyef değişimi ise geçmiş ve günümüze ait sayısal yükselti modeli üzerinden üç farklı aşamada analiz edilerek karşılaştırılmıştır. Çalışmanın sonunda ise belirlenen birçok rölyef değişim analizi, antropojenik faktör birimleri ve alt parametreleriyle korelasyon analizine tabi tutulmuş ve aralarındaki ilişki açıklanmıştır. Araştırma sonucunda, gözlemlenebilir olarak ilçenin % 29’unda rölyef değişimi tespit edilirken farklı analizlere göre mikro ve makro ölçekte arazinin birçok noktasında topografik yüzey yeniden tanzim edilerek değiştirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Antropojenik Jeomorfoloji, Rölyef Değişimi, Coğrafi Bilgi Sistemleri, Ataşehir-İstanbul

Analysis of Relief Change in the Scope of Anthropogenic Geomorphology: The Case of Ataşehir (Istanbul)

Öz

While the geomorphological elements are shaped by various dynamic processes, the involvement of human beings in this process has led to changes in different dimensions and led to the emergence of the concept of anthropogenic geomorphology. In this study, anthropogenic geomorphology elements can be observed with different factors in Istanbul-Atasehir district, the old and new topographic data compared with the Geographical Information Systems (GIS) and different anthropogenic units that play a role in this change is investigated. In this study, a systematic method consisting of several stages was used to determine relief change and anthropogenic effect factors. Land use status and changing conditions in Ataşehir were determined by satellite images, and relief changes were analyzed and compared in three different stages over the digital elevation model of the past and present. At the end of the study, most of the relief change analyzes determined were subjected to correlation analysis with anthropogenic factor units and sub-parameters and the relationship between them was explained. As a result of the research, 29% of the districts were observed to have relief changes, and according to different analyzes, the topographic surface was re-arranged at many points of the land at micro and macro scale.

Anahtar Kelimeler

Anthropogenic Geomorphology, Relief Change, Geographic Information Systems, Ataşehir-İstanbul

Kaynakça

• Ak, A. (2010). Kayışdağı ve Çevresinin Jeomorfolojisi. İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Coğrafya Anabilim Dalı, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/262835 adresinden edinilmiştir.
• Brandolini, P., Cappadonia, C., Luberti, G., Donadio, C., Stamatopoulos, L., Di Maggio, C., Faccini F., Stanislao, C., Vergari, F., Paliaga, G., Agnesi, V., Alevizos, G., Del Monte, M. (2019). Geomorphology of the Anthropocene in Mediterranean Urban Areas. SAGE Progress in Physical Geography, 20 (10), 1-34. doi: 10.1177/0309133319881108.
• Brown, E. H., (1970). Man Shapes The Earth. Geographical Journal, The Royal Geographical Society (with the Institute of British Geographers), 136, 74–85. doi: 10.2307/1795683.
• Brown, A. G., Tooth, S., Bullard, J. E., Thomas, D., Chiverrel, R., Plater, A., Murton, J. (2017). The Geomorphology of the Anthropocene: Emergence, status and implications. Earth Surface Processes and Landforms, 42, 71–90. doi: 10.1002/esp.3943.
• Castree, N. (2014). The Anthropocene and Geography I: The Back Story. Geography Compass, 8, 436–449. doi: 10.1111/gec3.12141.
• Crutzen, P. J., Stoermer E. F. (2000). The Anthropocene. Global Change Newsletter, 41, 17–18. http://www.igbp.net/download/18.316f18321323470177580001401/1376383088452/NL41.pdf adresinden alındı.
• Döker, M. F., (2012). İstanbul Kentsel Büyüme Sürecinin Belirlenmesi, İzlenmesi ve Modellenmesi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Coğrafya Anabilim Dalı, Yayınlanmamış Doktora Tezi, İstanbul. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/317749 adresinden edinilmiştir.
• Efe, R., Soykan, A., Cürebal, İ., Sönmez, S. (2008). Türkiye’de Antroposen Döneminde Doğal Çevre Bozulmasını Etkileyen Antropojenik Faktörler, TÜCAUM V. Ulusal Coğrafya Sempozyumu Bildiriler Kitabı, (317-328), 16–17 Ekim 2008. Ankara.
• Ekinci, D. (2006). Tuzla Kıyıları ve Yakın Çevresinde İnsan Kontrollü Güncel Jeomorfolojik Gelişim. Türk Coğrafya Dergisi, 46, 123-145. http://dergipark.org.tr/tr/pub/tcd/issue/21235/227866 adresinden alındı.
• Ekinci, D., Yalçınkaya, B. (2015). İstanbul’da Antropojenik Süreçler ve Etkileri. IV. Ulusal Jeomorfoloji Sempozyumu Bildiriler Kitabı, (347-368) Samsun.
• Erkal, A. (2018). Körfez İlçesi’nde (Kocaeli) Antrpojeomorfolojik Araştırmalar. Bilecik Şeyh Edebali Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Coğrafya Anabilim Dalı Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Bilecik. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/51415 adresinden edinilmiştir.
• Erkal, T., Taş, B. (2013). Jeomorfoloji ve İnsan, (Uygulamalı Jeomorfoloji). İstanbul: Yeditepe Yayınevi.
• Ellis, E. C. (2017). Physical Geography in the Anthropocene. Progress in Physical Geography SAGE, 41 (5), 525–532. doi: 10.1177/0309133317736424.
• Ertek, T. A. (2008). Morfodinamik Süreçlere Dayanarak İstanbul İli’nin Jeomorfolojisi. Ulusal Jeomorfoloji Sempozyumu (20-23 Ekim 2008) Bildiriler Kitabı (267-268) Çanakkale.
• Ertek, T. A. (2010). İstanbul’un Jeomorfolojisi. TMMOB Jeoloji Mühendisleri İstanbul’un Jeolojisi Sempozyumu Bildiriler Kitabı (Editörler: Örgün, Y., Şahin, S. Y.), (21-48) İstanbul.
• Ertek, T. A. (2015). Antropojenik Jeomorfolojinin Ana Çizgileri. IV. Ulusal Jeomorfoloji Sempozyumu Bildiriler Kitabı, (346) Samsun.
• Ertek, T., A. (2016). İnsan Faaliyetlerine Bağlı Jeomorfokronolojik Yıkımlar. TÜCAUM Uluslararası Coğrafya Sempozyumu Bildiriler Kitabı, (201-219) Ankara.
• Ertek, T. A. (2017). Antropojenik Jeomorfoloji: Konusu, Kökeni ve Amacı. Türk Coğrafya Dergisi, 69, 69-79. doi: 10.17211/tcd.319409.
• Golomb, B., Eder, H. M. (1964). Landforms Made by Man. Landscape, 13, 4-7.
• Goudie, S. A. (1993). Human Influence in Geomorphology. Geomorphology, 7, 37–59. doi: 10.1016/0169-555X(93)90011-P.
• Goudie, A, Viles, H. (2016). Geomorphology in the Anthropocene. United Kingdom: Cambridge University Publishers.
• Güner, Ö. (2019). Atakum’daki (Samsun) Antropojeomorfolojik Yapılar ve Çevresel Etkileri. Doğu Coğrafya Dergisi, 24 (42), 1-15. doi: 10.17295/ataunidcd.620592.
• Harden C. P. (2013). The Human-Landscape System: Challenges for geomorphologists. Physical Geography, 35 (1), 76–89. doi: 10.1080/02723646.2013.864916.
• Harden, C. P., Chin, A., English, M. R. (2014). Understanding Human–Landscape Interactions in the Anthropocene. Environmental Management, 53, 4-13. doi: 10.1007/s00267-013-0082-0.
• Jefferson A. J., Wegmann K. W., Chin A. (2013). Geomorphology of the Anthropocene: Understanding The Surficial Legacy of Past and Present Human Activities. Anthropocene, 1 (2), 1–3. http://all-geo.org/jefferson/wp-content/uploads/2015/05/13_Jefferson_et_al_preface_Anthropocene_2013.pdf adresinden alındı.
• Karataş, A. (2016). Üsküdar’da Rölyefin Yeniden Tanzimi: Antropojenik Jeomorfoloji ve Yansımaları. Uluslararası Üsküdar Sempozyumu Bildiriler Kitabı Cilt II, (443-453) İstanbul.
• Knitter, D., Augustin, K., Biniyaz, E., Hamer, W., Kuhwald, M., Schwanebeck, M., Duttmann, R. (2019). Geography and the Anthropocene: Critical Approaches Needed. SAGE Progress in Physical Geography, 20 (10), 1–11. doi:10.1177/0309133319829395.
• Kopar, İ., Çelik M., Bayram, H. (2018). Kapadokya Volkanik Provensi’ndeki Volkan Rölyefinin Antropojenik Degradasyonu Üzerine Bir Analiz. Türk Coğrafya Dergisi, 71, 37-46. doi: 10.17211/tcd.424377.
• Li, J., Yang, L., Pu, R., Liu, Y. (2017). A Review on Anthropogenic Geomorphology. Journal of Geographical Sciences, 27 (1), 109-128. doi: 10.1007/s11442-017-1367-7.
• Manea, Ş., Surdeanu, V., Rus, I. (2011). Anthropogenic Changes on Landforms in the Upper And Middle Sectors of Strei Basin, Rev. Roum. Géogr./Rom. Journ. Geography, 55 (1), 37–44. http://www.rjgeo.ro/atasuri/revue%20roumaine_55_1/S.%20Manea%20et%20al.pdf adresinden alındı.
• Nir, D. (1983). Man, A Geomorphological Agent. An Introduction to Anthropic Geomorphology. Dordrecht, Boston, London: Reidel.
• Özşahin, E., Ekinci, D. (2013). İstanbul’un Anadolu Yakasının Jeomorfolojik Özelliklerinin Ana Çizgileri, İstanbul Üniv. Edebiyat Fakültesi Coğrafya Bölümü, Coğrafya Dergisi, 27, 14-37. http://dergipark.org.tr/tr/pub/iucografya/issue/25072/264634 adresinden alındı.
• Özşahin, E. (2013a). İstanbul İlinin Anadolu Yakasının Jeomorfolojik Özellikleri. İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Coğrafya Anabilim Dalı, Yayınlanmamış Doktora Tezi, İstanbul. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/340380 adresinden edinilmiştir.
• Özşahin, E. (2013b). Asi Nehri Deltasının (Hatay) Antropojenik Jeomorfolojisi. Ertuğ Öner (Ed.) Profesör Doktor İlhan Kayan’a Armağan içinde (925-934). İzmir: Ege Üniversitesi Yayınları.
• Rózsa, P. (2007). Attempts at Qualitative and Quantitative Assessment of Human Impact on the Landscape. Geogr Fiz Dinam Quat, 30, 233–238.
• Rózsa, P. (2010). Nature and Extent of Human Geomorphological Impact – A Review, Anthropogenic Geomorphology, A Guide to Man-Made Landforms, Edt Sbazo vd., (273-293). Dordrecht Heidelberg London New York: Springer.
• Rózsa P., Novák T. (2011). Mapping Anthropogenic Geomorphological Sensitivity on Global Scale Zeitschrift für Geomorphologie 55 (1), 109-117. doi: 10.1127/0372-8854/2011/0055S1-0041.
• Steffen, W. Grinevald, J. Crutzen, P. (2011). The Anthropocene: Conceptual and Historical Perspectives. Philosophical Transactions of the Royal Society, 369, 842–867. doi: 10.1098/rsta.2010.0327.
• Syvitski, J. (2012). Anthropocene: An Epoch of Our Making. Global Change, 78, 12-15. http://www.igbp.net/news/features/features/anthropoceneanepochofourmaking.5.1081640c135c7c04eb480001082.html adresinden alındı.
• Szabó, J., David, L., Loczy, D. (2010). Anthropogenic Geomorphology, A Guide to Man-Made Landforms, Dordrecht Heidelberg London New York: Springer.
• Szabó, J. (2010). Anthropogenic Geomorphology: Subject and System. J.Szabó, L.Dávid, D.Lóczy (Ed.) In Anthropogenic Geomorphology (A Guide to Man -made Land forms) (3-10). Dordrecht Heidelberg London New York: Springer.
• Şengör, A. M. C., Özgül, N. (2010). İstanbul’un Jeolojisi, İstanbul Ansiklopedisi. İstanbul: NTV Yayınları.
• Tarolli, P (2016). Humans and the Earth’s Surface. Earth Surface Processes and Landforms, 41, 2301–2304. doi: 10.1002/esp.4059.
• Tarolli, P., Sofia, G. (2016). Human Topographic Signatures and Derived Geomorphic Processes Across Landscapes, Geomorphology, 255, 140–161. doi: 10.1016/j.geomorph.2015.12.007.
• Ursu A, Chelaru D. A, Mihai F. C., Iordache, İ. (2011). Anthropogenic Landform Modeling Using GIS Techniques Case Study: Vrancea Region. Geographia Technica, 13 (1), 91–100. doi: 10.5281/zenodo.19144.
• Uzun, M. (2020). Anthropogenic Geomorphology in The Dilderesi Basin (Gebze-Dilovası): Changes, Dimensions and Effects. International Journal of Geography and Geography Education (IGGE), 41, 319-345. doi: 10.32003/igge.623378.
• Verburg, P. H., Dearing, J. A., Dyke, J. G. (2016). Methods and Approaches to Modelling the Anthropocene. Global Environmental Change, 39, 328-340. doi: 10.1016/j.gloenvcha.2015.08.007.
• Walker, H. J. (1991). Antropojenic Landforms in the Coastal Zone (Sahil bantlarında Antropojenik Yerşekilleri). Jeomorfoloji Dergisi Özel Sayı, 19, 1-12.
• Xiang, J., Li, S., Xiao, K., Chen, J., Sofia, G., Tarolli, P. (2019). Quantitative Analysis of Anthropogenic Morphologies Based on Multi-Temporal High-Resolution Topography. Remote Sensing, MPDI, 11 (1493), 1-20. doi:10.3390/rs11121493.
• Zalasiewicz, J., Williams, M., Smith, A., Barry, T. L., Coe, A. L., Bown, P. R., ... , Gregory, F. J. (2008). Are we now living in the Anthropocene?. GSA Today, 18, 4-8. doi: 10.1130/GSAT01802A.1.
• Zalasiewicz, J., Waters, C. N., Williams, M., Barnosky, A. D., Cearreta, A., Crutzen, P., ... , Haff, P. K. (2015). When did the Anthropocene begin? A mid-twentieth century boundary level is stratigraphically optimal. Quaternary International, 383, 196-203. doi: 10.1016/j.quaint.2014.11.045.