Land Use and Spatial Change in Sapanca Lake Basin

Yıl 2021, Cilt: 19 Sayı: 1, 161 - 194, 29.04.2021

Muhammet Kaçmaz , Mehmet Fatih Döker

https://doi.org/10.33688/aucbd.872216

Cited By: 8

Öz

While the Lake Sapanca Basin, which is one of the significant lake basins of Turkey, had been prominent with its rural character until the early 1990s, it has now become a basin where urban activities are intensely experienced. In addition to urban activities that gained momentum with the TEM highway passing by the south of Lake Sapanca, the fact that the basin has become a center of attraction in terms of tourism has led to significant changes in the land cover and land use structure of the basin. Expansion of the urban and rural settlements in the basin and the increase in the construction of second housing and touristic facilities challenge the carrying capacity of the basin and lead to destruction of the natural environment. In this study, the current land cover and land use structure of the Lake Sapanca Basin was examined, and the change that occurred in the period of 1985-2020 was analyzed with geographic information systems over satellite images. It has been determined that the utilization rate in the basin was 2.27% in 1985 and reached 8.28% in 2020. It was observed that the population density reached up to 250 people per km² in the basin in general and became 1500 people per km² in the Sapanca city in the south of the basin.

Anahtar Kelimeler

Geography, Land Use, Geographic Information Systems, Spatial Change, Sapanca Lake Basin

Sapanca Gölü Havzası’nda Arazi Kullanımı ve Mekânsal Değişim

Öz

Türkiye’nin önemli göl havzalarından biri olan Sapanca Gölü Havzası 1990’lı yılların başlarına kadar kırsal niteliği ile öne çıkmakta iken günümüzde şehirsel faaliyetlerin yoğun olarak yaşandığı bir havza haline gelmiştir. Sapanca Gölü güneyinden TEM otoyolunun geçmesi ile birlikte hız kazanan şehirsel faaliyetlere ek olarak havzanın turizm açısından bir cazibe merkezi haline gelmiş olması havzanın arazi örtüsü ve kullanım yapısında önemli değişikliklere neden olmuştur. Havzada yer alan şehirsel ve kırsal yerleşmelerin genişlemesi, ikinci konut ve turistik tesis yapımının artması havzanın taşıma kapasitesini zorlamakta ve doğal ortamın tahrip edilmesine yol açmaktadır. Bu çalışmada Sapanca Gölü Havzası’nın güncel arazi örtüsü ve kullanım yapısı incelenmiş olup 1985-2020 yılları arasında meydana gelen değişim uydu görüntüleri üzerinden coğrafi bilgi sistemleri ile analiz edilmiştir. Havza içerisinde kullanım oranı 1985 yılında %2,27 olan yerleşim alanları 2020 yılında %8,28 ulaştığı tespit edilmiştir. Havza genelinde nüfus yoğunluğunun km²’ye 250 kişiye kadar çıktığı ve havzanın güneyinde yer alan Sapanca şehrinde ise km²’de 1500 kişiyi bulduğu görülmüştür.

Anahtar Kelimeler

sapanca gölü havzası, arazi kullanımı, mekansal değişim, coğrafya, coğrafi bilgi sistemleri

Kaynakça

• Adapazarı Su ve Kanalizasyon İdaresi (ADASU, 2010). 05.06.2010 tarihinde www.adasu.gov.tr adresinden alındı.
• Akbulak, C. (2005). İznik Depresyonu'nun Beşeri ve İktisadi Coğrafya Açısından İncelenmesi. İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi, İstanbul https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp adresinden edinilmiştir.
• Ardel, A. (1960). Marmara Bölgesinin Yapı ve Reliefi. Türk Coğrafya Dergisi, 20, 1-22. https://dergipark.org.tr/tr/pub/tcd/issue/21265/228288 adresinden alındı.
• Bayar, R., Karabacak, K. (2017). Ankara İli Arazi Örtüsü Değişimi (2000-2012). Coğrafi Bilimler Dergisi, 15 (1), 59-76. doi: 10.1501/Cogbil_0000000181
• Bayar, R., Karabacak, K. (2020). Arazi Örtüsü Üzerindeki Beşeri Etkinin Belirlenmesi: Ankara İli Örneği, Coğrafya Dergisi, 41, 29-43. doi: 10.26650/JGEOG2019-0043
• Bilen, Ö. (2009). Türkiye'nin Su Gündemi, Su Yönetimi ve AB Su Politikaları. Ankara: DSİ İdari ve Mali İşler Daire Başkanlığı Basım ve Foto Film Şube Müdürlüğü.
• Bilgin, T. (1967). Samanlı Dağlarının Coğrafi Etüdü. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları.
• Blaschke, T. (2010). Object Based Image Analysis For Remote Sensing. ISPRS Journal of Photogrammetry and Remote Sensing, 65 (1), 2-16. doi: 10.1016/j.isprsjprs.2009.06.004.
• Butler, K. (2013). Band Combinations for Landsat 8 Imagery & Remote Sensing, 19. 10. 2020 tarihinde https://www.esri.com/arcgis-blog/products/product/imagery/band-combinations-for-landsat-8/ adresinden alındı.
• Ceylan, M. (1990). Sapanca Gölü'nün Hidrolojik Etüdü. İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp adresinden edinilmiştir.
• Chen, C. (2007). Image Processing For Remote Sensing. CRC Press Taylor and Francis Group.
• Çoşkun, H. G., Algancı, U., Usta, G. (2008). Analysis of Land Use Change and Urbanization in the Kucukcekmece Water Basin (Istanbul, Turkey) with Tempora Satellite Data Using Remote Sensing and GIS. Sensors, 7213-7223. doi: 10.3390/s8117213
• Denker, B. (1977). Yerleşme Coğrafyası, Kır Yerleşmeleri. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları.
• Dikbaş, A., Akyüz, H. (2010). KAF Zonu Üzerinde İzmit-Sapanca Gölü Segmentinin Fay Morfolojisi ve Paleosismolojisi. İTÜ Dergisi/D Mühendislik, 9(3), 141-152. http://itudergi.itu.edu.tr/index.php/itudergisi_d/article/view/1167 adresinden alındı.
• Döker, M. (2018). Sakarya'nın Yerleşme Coğrafyası. Cercis İkiel (Ed.), Sakarya'nın Fiziki, Beşeri ve İktisadi Coğrafya Özellikleri içinde(355-418), Sakarya: Sakarya Üniversitesi Yayınları.
• Devlet Planlama Teşkilatı, (DPT, 2000). VIII. Beş Yıllık Kalkınma Planı Su Havzaları, Kullanımı ve Yönetimi Özel İhtisas Komisyonu Raporu. Ankara. https://www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2018/11/08_SuHavzalariKullanimiveYonetimi.pdf adresinden alındı.
• Devlet Su İşleri. (1984). Sapanca Gölü Kirlilik Araştırması Raporu. Ankara: Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü İçme Suyu ve Kanalizasyon Dairesi Başkanlığı.
• Erdas. (1999). Erdas Field Guide. Revised And Expanded, https://eclass.uoa.gr/modules/document/file.php/GEOL130/ERDAS_FieldGuide.pdf adresinden alındı
• Erturaç, K. (2018). Sakarya'nın Jeomorfolojik Özellikleri. Cercis İkiel (Ed.), Sakarya'nın Fiziki, Beşeri ve İktisadi Coğrafya Özellikleri içinde (127-150), Sakarya: Sakarya Üniversitesi Yayınları.
• Food and Agriculture Organization of the United Nations (FAO, 2018). Progress on Level of Water Stress, Global Baseline for SDG Indicator 6.4.2. https://www.unwater.org/publications/progress-on-level-of-water-stress-642/ adresinden alındı.
• Foody, G. (2002, 4). Status Of Land Cover Classification Accuracy Assessment. Remote Sensing of Environment, 80 (1), 185-201. doi: 10.1016/S0034-4257(01)00295-4
• Fu, K., Mui, J. (1981). A Survey On Image Segmentation. Pattern Recognition, 13 (1), 3-16. doi: 0.1016/0031-3203(81)90028-5
• Geneletti, D., Gorte, B. (2003). A Method For Object-Oriented Land Cover Classification Combining Landsat TM Data And Aerial Photographs. International Journal of Remote Sensing, 24 (6), 1273-1286. doi: 10.1080/01431160210144499
• Güler, M. (1999). Sapanca Gölü Ve Çevresindeki Doğal Kaynakların Kullanımı. İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi, İstanbul https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp adresinden edinilmiştir.
• Gülersoy, A.,E. (2008), Bakırçay Havzası’nda Doğal Ortam Koşulları İle Arazi Kullanımı Arasındaki İlişkiler, Dokuz Eylül Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, İzmir. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp adresinden edinilmiştir.
• Gülersoy, A. E. (2014), Yanlış Arazi Kullanımı. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 1 (2), 50-128. https://avys.omu.edu.tr/storage/app/public/asli.yonten/131609/YanlAraziKullanm%20(1).pdf adresinden alındı.
• Güngördü, M. (1985). Güney Marmara Bölümü (Doğu Kesimi) Bitki Örtüsünün Coğrafi Şartları. Coğrafya Dergisi, 0 (1), 77-94. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/231073 adresinden alındı.
• Haralick, R., Shapiro, L. (1985). Image Segmentation Techniques, Computer Vision, Graphics and Image Processing, 29 (1), 100-132. doi: 10.1016/S0734-189X(85)90153-7
• Hürriyet Haber Sitesi, 2020. 02.03.2021 tarihinde https://www.hurriyet.com.tr/video/korkutan-goruntu-sapanca-golunde-sular-metrelerce-cekildi-41702860 adresinden alındı.
• İkiel, C., (2005). Rainfall Regime Regions In Turkey (A Statistical Climate Study). International Conference On Forest Impact On Hydrological Processes And Soil Erosion. Yundola.
• İkiel, C., Koç, D. (2015). Analysis Of The Changes In Vegetation Of The Sapanca Lake Basin (In Turkey) Using Multitemporal Satallite Data. International Journal Of Human Sciences, 12 (1), 1095-1116. https://j-humansciences.com/ojs/index.php/IJHS/article/view/3186 adresinden alındı.
• International Lake Environment Committee ( ILEC, 2005). Managing Lakes and Their Basins for Sustainable Use: A Report for Lake Basin Manages and Stakeholders. Kusatsu: International Lake Environment Committe Foundation.
• İnandık, H. (1955). Adapazarı Bölgesinin İklimi Ve Bitki Örtüsü. Türk Coğrafya Dergisi, 13-14, 125-140. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/199005 adresinden alındı.
• İnandık, H. (1958). Adapazarı Bölgesinin İktisadi Coğrafyası, Coğrafya Araştırmaları II. İstanbul, İstanbul Üniversitesi Yayınları.
• Kaçmaz, M. (2010). Sapanca Gölü Havzası'nda Arazi Kullanımı Ve Mekânsal Değişim, İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi, İstanbul https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp adresinden edinilmiştir.
• Kaçmaz, M. (2018). Sakarya'nın Turizm Özellikleri. Cercis İkiel (Ed.), Sakarya'nın Fiziki, Beşeri Ve İktisadi Coğrafya Özellikleri içinde (557-604). Sakarya: Sakarya Üniversitesi Yayınları.
• Karadağ, A. (2008). Türkiye'de Su Kaynakları Yönetimine İlişkin Sorunlar Ve Çözüm Önerileri. TMMOB 2. Su Politikaları Kongresi. Ankara.
• Karakuzulu, Z., Arıcı, F. (2018). Sakarya'nın Tarım Ve Hayvancılık Özellikleri. Cercis İkiel (Ed.), Sakarya'nın Fiziki, Beşeri Ve İktisadi Coğrafya Özellikleri içinde (459-514). Sakarya: Sakarya Üniversitesi.
• Koç, D. E, (2018), Sakarya’nın Bitki Örtüsü Özellikleri. Cercis İkiel (Ed.), Sakarya'nın Fiziki, Beşeri Ve İktisadi Coğrafya Özellikleri içinde (287-316). Sakarya: Sakarya Üniversitesi.
• Koçman, A. (1993). Türkiye'nin İklimi. İzmir: Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları
• Koomen, E., Stillwell, J., Bakema, A., Scholten, H.J. (2007). Modelling Land-Use Change: Progress And Applications. Springer.
• Köklü, R., Özer, Ç. (2018). Sakarya İli Su Kaynakları ve Su Kalitesi. Cercis İkiel (Ed.), Sakarya'nın Fiziki, Beşeri Ve İktisadi Coğrafya Özellikleri içinde (679-694), Sakarya: Sakarya Üniversitesi Yayınları
• Lillesand, T., Kiefer, R., Chipman, J. (2015). Remote Sensing And Image Interpretation. Wiley.
• Moeller, M. (2000). Remote Sensing for the Monitoring of Urban Growth Patterns. https://www.isprs.org/proceedings/XXXVI/8-W27/moeller.pdf adresinden alındı.
• Mohajane, M., Essahlaoui, A., Oudija, F., Hafyani, M., Hmaidi, A., Ouali, A., Teodoro, A. (2018). Land Use/Land Cover (LULC) Using Landsat Data Series (MSS, TM, ETM+ And OLI) in Azrou Forest in The Central Middle Atlas Of Morocco. Environments - MDPI, 5(12), 1-16. http://www.mdpi.com/2076-3298/5/12/131 adresinden alındı.
• Özçağlar, A. (2005), Türkiye’de Mülki İdare Bölümlerinin İdari Coğrafya Analizi, Coğrafi Bilimler Dergisi, 3 (1), 1-25. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/691546 adresinden alındı.
• Özgür, M. (1996). Pamukova Coğrafyası. Ankara: Ekol Yayınevi.
• Öztürk, Y. (2018). Osmanlı Tarihinde Ada Kazası. Cercis İkiel (Ed.), Sakarya'nın Fiziki, Beşeri Ve İktisadi Coğrafya Özellikleri içinde (19-86), Sakarya: Sakarya Üniversitesi.
• Pal, M., Mather, P. (2003). An Assessment Of The Effectiveness Of Decision Tree Methods For Land Cover Classification. Remote Sensing Of Environment, 86(4), 554-565. doi: 10.1016/S0034-4257(03)00132-9
• Sakarya İl Kültür Turizm Müdürlüğü. (2018). http://www.sakaryakulturturizm.gov.tr adresinden alındı.
• Sandalcı, M., Sümbül, F., Saltabaş, L. (2005). Kaf Üzerinde Arifiye-Sapanca İzmit Körfezi Kolunda 1955-1995 Yılları Arası Meydana Gelen Depremlerin Sapanca Gölüne Etkisi. Deprem Sempozyumu http://kocaeli2007.kocaeli.edu.tr/kocaeli2005/deprem_sempozyumu_kocaeli_2005/1_bolgesel_jeoloji_tektonik_ve_sismotektonik/d_03_morfotektonik_ve_diri_faylar/kaf_uzerinde_arifiye_sapanca_izmit_korfezi_kolunda.pdf adresinden alındı.
• Sapanca Kaymakamlığı. (2000). Sapanca İlçe Yıllığı. Sapanca: Sapanca Kaymakamlığı.
• Schowengerdt, R. (2007). Remote Sensing, Models, And Methods For Image Processing (3rd Ed). Burlington, MA: Academic Press.
• Son, N., Chen, C., Chang, N., Chen, C., Chang, L., Thanh, B. (2015). Mangrove Mapping And Change Detection In Ca Mau Peninsula, Vietnam, Using Landsat Data And Object-Based Image Analysis. IEEE Journal Of Selected Topics In Applied Earth Observations And Remote Sensing, 8 (2), 503-510. doi:10.1109/JSTARS.2014.2360691
• Strahler, A. (1980). The Use Of Prior Probabilities In Maximum Likelihood Classification Of Remotely Sensed Data. Remote Sensing Of Environment, 10 (2), 135-163.
• Tunçdilek, N. (1986). Türkiye'de Yerleşmenin Evrimi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Deniz Bilimleri ve Coğrafya Enstitüsü Yayınları.
• Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK, 2019). 20. 08. 2019 tarihinde https://biruni.tuik.gov.tr/medas/?kn=95&locale=tr adresinden alındı.
• Turgay, T., Buyruk, P. (2018). Sakarya'da Geleneksel Mimari Doku. Cercis İkiel (Ed.), Sakarya'nın Fiziki, Beşeri Ve İktisadi Coğrafya Özellikleri içinde (419-456), Sakarya: Sakarya Üniversitesi Yayınları.
• Tümertekin, E., Özgüç, N. (2016). Beşeri Coğrafya, İnsan Kültür Mekân. İstanbul: Çantay Yayınevi.
• Tümertekin, E. (1973). Türkiye'de Şehirleşme ve Şehirsel Fonksiyonlar. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları.
• T.C Cumhurbaşkanlığı Strateji ve Bütçe Başkanlığı, (2019), On Birinci Kalkınma Planı (2019-2023), Ankara https://www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2019/07/OnbirinciKalkinmaPlani.pdf adresinden alındı.
• United Nations, (UN, 2020). Department of Economic and Social Affairs, Sustainable Development, 24.02. 2021 tarihinde https://sdgs.un.org/goals adresinden alındı.
• U.S. Geological Survey, (2020). 09.01. 2020 tarihinde https://earthexplorer.usgs.gov adresinden alındı.
• U.S. Geological Survey, (2020). What are the best Landsat spectral bands for use in my research? 19.10. 2020 tarihinde https://www.usgs.gov/faqs/what-are-best-landsat-spectral-bands-use-my-research?qt-news_science_products=0#qt-news_science_products adresinden alındı.
• Ustaoğlu, B. (2018). Sakarya'nın İklim Özellikleri. Cercis İkiel (Ed.), Sakarya'nın Fiziki, Beşeri Ve İktisadi Coğrafya Özellikleri içinde (163-218), Sakarya: Sakarya Üniversitesi Yayınları.
• Ustaoğlu, B., Koç, D. (2018). Sakarya'nın Toprak Özellikleri. Cercis İkiel (Ed.), Sakarya'nın Fiziki, Beşeri Ve İktisadi Coğrafya Özellikleri içinde (263-286). Sakarya: Sakarya Üniversitesi Yayınları.
• Uzun, M. (2016). Sapanca Gölü Kıyıları ve Yakın Çevresinde Jeomorfolojik Birimlerle Mekân-Kıyı Kullanım İlişkisinin İncelenmesi. Marmara Coğrafya Dergisi, 0 (33), 465-492. doi:10.14781/mcd.96528
• Weih, R., Riggan, N. (2010). Object-Based Classification Vs. Pixel-Based Classification: Comparative Importance Of Multi-Resolution Imagery. The International Archives Of The Photogrammetry, Remote Sensing And Spatial Information Sciences, 38(4/C7). https://www.isprs.org/proceedings/xxxviii/4-c7/pdf/Weih_81.pdf adresinden alındı.
• WRI, (2015). 11 12, 2020 tarihinde https://www.wri.org/blog/2015/08/ranking-world-s-most-water-stressed-countries-2040 adresinden alındı.
• Yu, Z., Di, L., Yang, R., Tang, J., Lin, L., Zhang, C., Sun, Z. (2019). Selection of Landsat 8 OLI Band Combinations for Land Use and Land Cover Classification. 8th International Conference on Agro-Geoinformatics (s. 1-5). doi: 10.1109/Agro-Geoinformatics.2019.8820595