The Neotectonic Development and Volcanic Geomorphology of the Aras Mountains (Eastern Anatolia)

Yıl 2025, Cilt: 23 Sayı: 2, 670 - 700, 30.10.2025

Yahya Öztürk , Halil Zorer

https://doi.org/10.33688/aucbd.1689236

Öz

The Aras Mountains are a NW-SE trending volcanic belt of stratovolcanoes in the east of the Eastern Anatolian High Plateau. Kandil, Durak, Dumanlı-Mamzi, Zor and Pamuk Mountains are the main stratovolcanoes along the belt from NW to SE. The morphogenesis of the mountainous belt was achieved by the tension fault between the Serdarabat-Nakhcivan fault system and the Balıkgöl-Siyahçeşme-Hoy fault, which developed with a jump to the right, leading to volcanism. This zone, which is defined as the horsetail splay fault in the literature, is characterised by its NW-SE axis unlike the N-S trending tension cracks. Volcanism, in its early stages, resulted in the development of a linear volcanic succession over time. The fact that the Aras Mountains, provides basin segmentation with its development in the form of in-basin volcanism and that the tension cracks on which its morphogenesis depends is different from the N-S oriented tension crack model shows that the mountainous belt has a unique position in the Eastern Anatolian High Plateau.

Anahtar Kelimeler

Aras Mountains , Neotectonism , Volcanism

Proje Numarası

SDK-2025-11935

Aras Dağları'nın Neotektonik Gelişimi ve Volkanik Jeomorfolojisi (Doğu Anadolu)

Öz

Aras Dağları, Doğu Anadolu Yüksek Platosu’nun doğusunda, stratovolkanlardan oluşan KB-GD eksenli volkanik bir kütledir. Kütle boyunca KB’den GD’ye doğru Kandil, Durak, Dumanlı-Mamzi, Zor ve Pamuk dağları stratovolkanların başlıcalarıdır. Dağlık kuşağın morfojenezi, Serdarabat-Nahcivan fay sistemiyle Balıkgöl-Siyahçeşme-Hoy fayı arasında sağa sıçramayla gelişen transfer faylarının volkanizmaya yol açmasıyla sağlanmıştır. Literatürde at kuyruğu saçılımı fayı şeklinde tanımlanan bu zon, bölge neotektoniğinde önemli yapısal elemanlardan biri olan K-G yönlü açılma çatlaklarından farklı olarak KB-GD ekseniyle karakteristiktir. İlk evrelerinde farklı açılma çatlakları tarafından denetlenen volkanizma zamanla çizgisel bir volkanik silsilenin gelişimiyle sonuçlanmıştır. Aras Dağları’nın havza içi volkanizması şeklinde gelişimiyle havza bölümlenmesi sağlaması ve morfojenezinin bağlı olduğu açılma çatlağının K-G yönlü açılma çatlağı modelinden farklı olması, dağlık kuşağın Doğu Anadolu Yüksek Platosu’nda özgün bir konumda olduğunu göstermektedir.

Anahtar Kelimeler

Aras Dağları , Neotektonik , Volkanizma

Destekleyen Kurum

Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Koordinasyon Birimi

Proje Numarası

SDK-2025-11935

Teşekkür

Yazarlar makalenin akademik gelişimine katkıda bulunan hakemlere teşekkür ederler. Bu çalışma, 1. yazarın 2. yazar danışmanlığında hazırlamakta olduğu doktora tezinin bulgularından faydalanılarak hazırlanmıştır. Çalışma, Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Koordinasyon Birimi tarafından SDK-2025-11935 nolu proje ile desteklenmiştir. Yazarlar katkılarından dolayı VAN YYÜ BAP birimine ayrıca teşekkür ederler.

Kaynakça

• Al-Lazki, A., Seber, D., Sandvol, E., Türkelli, N., Mohamad, R. & Barazangi, M. (2003). Tomographic Pn velocity and anisotropy structure beneath the Anatolian Plateau (Eastern Turkey) and the surrounding regions. Geophysica Research Letter, 30 (24), 8043-8046. https://doi.org/10.1029/2003GL017391
• Angus, D.A., Wilson, D.C., Sandvol, E. & Ni, J.F. (2006). Lithospheric structure of the Arabian and Eurasian collision zone in Eastern Turkey from S-wave receiver functions. Geophysical Journal International, 166 (3), 1335–1346. https://doi.org/10.1111/j.1365-246X.2006.03070.x
• Arpat, E. (1977). 1975 Lice Depremi. Yeryuvarı ve İnsan, Şubat, 15-27. https://www.jmo.org.tr/resimler/ekler/e102afb17431644_ek.pdf?dergi=YERYUVARI%20VE%20%DDNSAN
• Arpat, E. & Şaroğlu, F. (1972). Doğu Anadolu Fayı ile ilgili bazı gözlemler ve düşünceler. MTA Dergisi, 78, 44-50. https://dergipark.org.tr/tr/pub/bulletinofmre/issue/3904/52066
• Arpat, E., Şaroğlu, F. & İz, H. (1977). 1976 Çaldıran Depremi. Yeryuvarı ve İnsan, Şubat, 29-41. https://www.jmo.org.tr/resimler/ekler/dd7120ae51f270b_ek.pdf?dergi=YERYUVARI%20VE%20%DDNSAN
• Ataman, G., Buket, E. & Çapan, U.S. (1975). Kuzey Anadolu Fay Zonu bir Paleo-Benioff Zonu olabilir mi? MTA Dergisi, 84, 112-118. https://dergipark.org.tr/en/pub/bulletinofmre/issue/3910/52123
• Atıcı, G. & Türkecan, A. (2017). Anadolu’nun Volkanları, Doğal Kay. ve Eko. Bült., 22, 1-18.
• Avagyan, A., Sosson, M., Karakhanian A., Philip, H., Rebai, S., Rolland, Y., Melkonyan, R. & Davtyan, V. (2010). Recent tectonic stress evolution in the Lesser Caucasus and adjacent regions. In Sosson, M., Kaymakci, N., Stephenson, R. A., Bergerat, F. Starostenko, V. (Eds.). Sedimentary Basin Tectonics from the Black Sea and Caucasus to the Arabian Platform (393-408). Geological Society, London, Special Publications. https://doi.org/10.1144/SP340.17
• Avagyan, A., Sosson, M., Sahakyan, L., Sheremet, L., Vardanyan, S., Martirosyan, M. & Muller, C. (2018). Tectonic evolution of the northern margin of the Cenozoic Ararat Basin, Lesser Caucasus, Armenia. Journal of Petroleum Geology, 41 (4), 495-512. https://doi.org/10.1111/jpg.12718
• Aydın, T. (2024). Geçmişten günümüze Ağrı Dağı ve çevresindeki geçitler. Kafkas Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi (34), 479-514. https://doi.org/10.56597/kausbed.1428208
• Barka, A., Şaroğlu, F. & Güner, Y. (1983). 1983 Horasan Narman Depremi ve bu depremin Doğu Anadolu neotektoniğindeki yeri. Yeryuvarı ve İnsan, Kasım 1983, 16-21.
• Blumenthal, M. (1959). Ağrı Volkanı ve sedimanter çevresinin dağları. İstanbul Üniversitesi Fen Fakültesi Mecmuası, XXIII/3-4.
• Bozkuş, C. & Yılmaz, Ö. (1993). Tercan (Erzincan)-Aşkale (Erzurum) arasının tektoniği. Türkiye Jeoloji Bülteni, 36, 189–201. https://www.jmo.org.tr/resimler/ekler/78d5691c824ee2a_ek.pdf?dergi=T%DCRK%DDYE%20JEOLOJ%DD%20B%DCLTEN%DD
• Çakar, S. (2023). Doğubayazıt fayı'nın (Ağrı) segmentasyonu ve tektonik jeomorfolojisi (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü.
• Darin, M., H., Umhoefer, P., J. & Thomson, S., N. (2018). Rapid Late Eocene exhumation of the Sivas Basin (Central Anatolia) driven by Initial Arabia-Eurasia collision. Tectonics. 37: 3805–3833. https://doi.org/10.1029/2017TC004954
• Djamour, Y., Vernant, P., Nankali, H. R. & Tavakoli, F. (2011). NW Iran-eastern Turkey present-day kinematics: Results from the Iranian permanent GPS network. Earth and Planetary Science Letters, 307, 27–34. https://doi.org/10.1016/j.epsl.2011.04.029
• Emre, Ö., Duman, T. Y., Özalp, S. Elmacı, H., Olgun, S. & Şaroğlu, F. (2013). Active fault map of Turkey with an explanatory text 1: 1.250.000 scale. General Directorate of Mineral Research and Exploration, Special Publication Series, 30.
• Emre, Ö., Duman, T. Y., Özalp, S. Şaroğlu, F., Olgun Ş., Elmacı, H. & Çan, T. (2016). Active fault database of Turkey. Bulletin of Earthquake Engineering, 16, 3229-3275. https://doi.org/10.1007/s10518-016-0041-2
• Emre, Ö., Duman, T. Y., Şaroğlu, F., Özalp, S. & Elmacı, H. (2019). Türkiye’de diri fayların dağılımı ve bölgesel özellikleri. H. Sözbilir, Ç. Özkaymak, B. Uzel, Ö. Sümer, M. Softa, Ç. Tepe, S. Eski (Ed.), 72. Türkiye Jeoloji Kurultayı Bildiri Özleri ve Tam Metin Bildiriler Kitabı içinde, (s.17-19), Jeoloji Mühendisleri Odası Yayınları. https://www.jmo.org.tr/resimler/ekler/174e0f6fa731893_ek.pdf
• Erinç S. (1953). Doğu Anadolu Coğrafyası. İ. Ü. Coğ. Enst. Yay. No: 15. İstanbul.
• Erol, O. (1983). Türkiye'nin genç tektonik ve jeomorfolojik gelişimi. Jeomorfoloji Dergisi, (11), 1 – 22.
• Eşder, T. (1968). Orta Aras Depresyon Bölgesinin 1/25.000 ölçekli detay petrol etüdü raporu (Tuzluca-Iğdır). MTA Rapor No:4243, Ankara.
• Gök, R., Sandvol, E., Türkelli, N., Seber, D. & Barazangi, M., (2003). Sn attenuation in the Anatolian and Iranian plateau and surrounding regions. Geophysical Research Letter, 30 (24), 8038-8042. https://doi.org/10.1029/2003GL018020
• Gök, R., Türkelli, N., Sandvol, E., Seber, D. & Barazangi, M., (2000). Regional wavepropogation in Turkey and surrounding regions. Geophysical Research Letter, 27 (3): 429-432. https://doi.org/10.1029/1999GL008375
• Güner, Y. (1984). Nemrut yanardağının jeolojisi, jeomorfolojisi ve volkanizmasının evrimi. Jeomorfoloji Dergisi, 12, 23-65.
• Gürbüz, A. & Şaroğlu, F. (2019). Right-lateral strike-slip faulting and related basin formations in the Turkish–Iranian Plateau, Farzipour Saein, A. (Ed.), Developments in Structural Geology and Tectonics içinde, Elsevier, 3, 101-130. https://doi.org/10.1016/B978-0-12-815048-1.00007-X
• Karakhanian, A., Djrbashian, R., Trifonov, V., Philie, H., Arakelion, S. & Avagian, A. (2002). Holocene-historical volcanism and active faults as natural risk factors for Armenia and adjacent countries. Journal of Volcanology and Geothermal Research, 113, 319-344. https://doi.org/10.1016/S0377-0273(01)00264-5
• Karakhanian, A., Trifonov, V.G., Philip, H., Avagyan, A., Hessami, K., Jamali, F., Bayraktutan, M.S., Bagdassarian, H., Arakelian, S., Davtian, V. & Adilkhanyan, A. (2004). Active faulting and natural hazards in Armenia, eastern Turkey and Northwestern Iran. Tectonophysics 380, 189–219. https://doi.org/10.1016/j.tecto.2003.09.020
• Karamenderesi, İ.H., Öngür, T., Ünlü M.R. & Suludere, Y. (1974). Ağrı Doğubeyazıt jeoloji haritaları. MTA Enerji Hammade Etüt ve Arama Dairesi Arşiv Rapor no: 606, Yayınlanmamış (Ankara).
• Karaoğlu, Ö., Elshaafi, A., Salah, M. K., Browning, J. & Gudmundsson, A. (2017). Large-volume lava flows fed by a deep magmatic reservoir at Ağrı Dağı (Ararat) volcano, Eastern Turkey. Bulletin of Volcanology, 79, 1-16. https://doi.org/10.1007/s00445-016-1098-0
• Keskin, M. (2007). Eastern Anatolia: A hot spot in a collision zone without a mantle plume. GSA, Special Paper, 430, 695-722. https://doi.org/:10.1130/2007.2430(32)
• Keskin, M., Pearce, J. A. & Mitchell, J. G. (1998). Volcano-stratigraphy and geochemistry of collision-related volcanism on the Erzurum-Kars Plateau, North Eastern Turkey. Journal of Volcanology and Geothermal Research, 85, 355-404. https://doi.org/10.1016/S0377-0273(98)00063-8
• Ketin, İ. (1969). Kuzey Anadolu Fayı hakkında. MTA Dergisi, 72, 1-27. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/599633
• Ketin, İ. (1976). San Andreas ve Kuzey Anadolu Fayları arasında bir karşılaştırma. Türkiye Jeoloji Kurumu Bülteni, 19, 149-154. https://www.jmo.org.tr/resimler/ekler/0fcf351df4eb678_ek.pdf
• Kıral, K. & Çağlayan, A. (1980). Kağızman (Kars)-Ağrı Taşlıçay (Ağrı) dolayının jeolojisi. MTA Jeoloji Etütleri Dairesi Rapor No: 154, Ankara (Yayımlanmamış).
• Koçyiğit, A. (1983). Doğu Anadolu Bölgesi’nin depremselliği ve gerekli çalışmalar. Yeryuvarı ve İnsan, Kasım, 25-29. https://eski.jmo.org.tr/resimler/ekler/73926ac3639e024_ek.pdf?dergi=YERYUVARI%20VE%20%DDNSAN
• Koçyiğit, A. (2023). Neotectonics and geothermal potential of the East Anatolian Tectonic Block: A case study in Diyadin (Ağrı) geothermal field, NE Turkiye. Bulletin of the Mineral Research and Exploration, 171(171), 33-68. https://doi.org/10.19111/bulletinofmre.1248712
• Koçyiğit, A., Öztürk, A., İnan, S. & Gürsoy, H. (1985). Karasu Havzası’nın tektonomorfolojisi ve mekanik yorumu. C.Ü. Mühendislik Fakültesi Yerbilimleri Dergisi, 2 (1), 3-16.
• McKenzie, D. (1972). Active tectonics of the Mediterranean Region. Geophysical Journal of the Royal Astronomical Society, 30 (2), 109-185. https://doi.org/10.1111/j.1365-246X.1972.tb02351.x
• Medved, I., Polat, G. & Koulakov, I. (2021). Crustal structures of the Eastern Anatolian Region (Turkey) based on Seismic tomography. Geosciences, 11 (2), 91. https://doi.org/10.3390/geosciences11020091
• Mercan, Ç. (2015). Çatak (Van) civarında yüzeylenen genç (Kuvaterner) bazaltik volkanizmanın mineralojik-petrografik ve jeokimyasal özellikleri (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Van YYÜ, Van.
• Mokhoorı, A. N., Rahımı, B. & Moayyed, M. (2021). Active tectonic stress field analysis in NW Iran-SE Turkey using earthquake focal mechanism data. Turkish Journal of Earth Sciences, 30, 2. https://doi.org/10.3906/yer-2011-18
• Morelli, C. (1978). Eastern Mediterranean, geophysical results and implications. Tectonophysics, 46, 33-346. https://doi.org/10.1016/0040-1951(78)90211-1
• Mutlu, S. (2022). Balık gölü fay zonu'nun paleosismolojik özellikleri ve segmentasyonu (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü.
• Mutlu, S. (2025). Iğdır Fay Zonu’nun Doğu Anadolu kısalmalı tektonik bloğu içerisindeki önemi ve morfotektonik özellikleri. Türkiye Jeoloji Bülteni, 68(2), 225-258. https://doi.org/10.25288/tjb.1627676
• Nar, A. (2023). Doğu Anadolu Tektonik Bloğu’nun içsel deformasyon evrimi: Balık Gölü Fay Zonu’nun (Ağrı) morfotektonik özellikleri ve uzun dönem kayma hızının belirlenmesi. (Doktora Tezi) Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi.
• Okay, A. I., Zattin, M. & Cavazza, W. (2010). Apatite fission-track data for the Miocene Arabia–Eurasia collision. Geology, 38, 35–38. https://doi.org/10.1130/G30234.1
• Oyan, E., Oyan, V., Özdemir, Y. & Güleç, N. (2023). Origin and petrogenesis of magmatism in collision - related environments: evidence from the Melikler Volcanics on the Kars Plateau – Turkey in the Turkish-Iranian High Plateau. Journal of Petrology, 64, 1–26. https://doi.org/10.1093/petrology/egad018
• Oyan, V., Keskin, M., Lebedev, V. A., Chugaev, A. V. & Sharkov, E. V. (2016). Magmatic evolution of the Early Pliocene Etrusk stratovolcano, Eastern Anatolia Collision Zone, Turkey. Lithos, 256–257, 88–108. https://doi.org/10.1016/j.lithos.2016.03.017
• Özdemir, Y. & Özdemir, A. (2023). Deciphering the magma storage conditions and preeruptive processes at Cumaçay: a Plio-Quaternary volcanic eruption center in Eastern Anatolia, Turkey, Turkish Journal of Earth Sciences, 32, 2, 5. https://doi.org/10.55730/1300-0985.1837
• Özdemir, Y., Akkaya, İ., Oyan, V. & Kelfoun, K. (2016). A debris avalanche at Süphan stratovolcano (Turkey) and implications for hazard evaluation. Bull Volcanol, 78:9, https://doi.org/10.1007/s00445-016-1007-6
• Özdemir, Y. & Güleç, N. (2014). Geological and geochemical evolution of the quaternary Süphan Stratovolcano, Eastern Anatolia,Turkey: Evidence for the lithosphere-asthenosphere interaction in post-collisional volcanism. Journal of Petrology, 55, 37-62. https://doi.org/10.1093/petrology/egt060
• Özdemir, Y., Karaoğlu, Ö., Tolluoğlu, A.Ü. & Güleç, N. (2006). Volcanostratigraphy and petrogenesis of the Nemrut stratovolcano (East Anatolian High Plateau): The most recent post-collisional volcanism in Turkey, Chemical Geology, 226, 3–4, 189-211, https://doi.org/10.1016/j.chemgeo.2005.09.020.
• Özgül, N., Seymen, İ. & Arpat, E. (1983). 30 Ekim Horasan-Narman depreminin makrosismik ve tektonik özellikleri. Yeryuvarı ve İnsan, Kasım, 21-25. https://www.jmo.org.tr/resimler/ekler/e947747cb9ccc0e_ek.pdf?dergi=YERYUVARI%20VE%20%DDNSAN
• Öztürk, Y. (2020). Aktif fayların tanımlanmasında jeomorfik belirteçlerin rolü: Balıkgöl Fay Zonu örneği, Jeomorfolojik Araştırmalar Dergisi, (5), 101-117. https://doi.org/10.46453/jader.771204
• Öztürk, Y. (2023). Iğdır Ovası Çevresinin Sismik Kaynak Zonları ve Bazı Depremlerin Mekansal Sonuçları, İçinde: Aydın, T., Bayat, G., Alma, M.H. (Ed.). Doğal ve Beşerî Bilimler Açısından Iğdır 2 içinde. 1-28, Detay Yayıncılık. https://www.researchgate.net/publication/372588538_Igdir_Ovasi_Cevresinin_Sismik_Kaynak_Zonlari_ve_Bazi_Depremlerin_Mekansal_Sonuclari
• Öztürk, Y. & Zorer, H. (2024). Tektonizma ve iklim denetimli süreçlerin volkanik yapıların morfolojisine etkisi: Aras Dağları Volkanik Dağ Kuşağı’nda kraterlerin jeomorfik özellikleri (Doğu Anadolu). Doğu Coğrafya Dergisi, 29 (52), 118-136. https://doi.org/10.17295/ataunidcd.1532516
• Reilinger, R, McClusky. S, Vernant, P., Lawrence, S. & Ergintav, S. (2006). GPS constraints on continental deformation in the Africa–Arabia, Eurasia continental collision zone and implications for the dynamics of plate interactions. Journal of Geophysical Research-Solid Earth, 111, (B05411) https://doi.org/10.1029/2005JB004051
• Rolland, Y. (2017). Caucasus collisional history: review of data from East Anatolia to West Iran. Gondwana Research, 49, 130-146. https://doi.org/10.1016/j.gr.2017.05.005.
• Sağlam Selçuk, A., Erturaç, K., & Nomade, S. (2016). Geology of the Çaldıran Fault, Eastern Turkey: Age, slip rate and implications on the characteristic slip behaviour. Tectonophysics 680, 155-173, https://doi.org/10.1016/j.tecto.2016.05.019
• Sağlam Selçuk, A. (2022). Zilan jeotermal alanının (Erciş-Van) jeolojisi ve aktif tektonik özellikleri. Yüzüncü Yıl Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 27 (2), 416-435. https://doi.org/10.53433/yyufbed.1084633
• Sandvol, E., Türkelli, N., & Barazangi, M. (2003). The Eastern Turkey Seismic Experiment: The study of a young continent-continent collision. Geophysical Research Letters, 30 (24), 8038. https://doi.org/10.1029/2003GL018912
• Savcı, G. (1980). Doğu Anadolu Volkanizmasının Neotektonik Önemi, Yeryuvarı ve İnsan Dergisi, 5 (3-4), 46-49.
• Schleiffarth, W K., Darin, M. H. Reid, M. R., & Umhoefer, P. J. (2018). Dynamics of episodic late cretaceus-Cenozoic magmatism across central to eastrern Anatolia: new insights from an extensive geochronology compilation. Geosphere, 14, 1990-2008. https://doi.org/10.1130/GES01647.
• Seymen, İ. & Aydın, A. (1976). Bingöl Deprem Fayı ve bunun Kuzey Anadolu Fay Zonu ile İlişkisi. M.T.A. Dergisi, 79, 1-8.
• Şaroğlu, F., Yılmaz, Y. (1984). Doğu Anadolu’nun neotektoniği ile ilgili magmatizması. Ketin Sempozyumu Bildiriler Kitabı, (s.149-162). Türkiye Jeoloji Kurumu Yayınları
• Şaroğlu, F. (1986). Doğu Anadolu’nun Neotektonik Dönemde Jeolojik ve Yapısal Evrimi (Yayımlanmamış Doktora Tezi). İstanbul Üniversitesi Fen Bilimleri Fakültesi.
• Şaroğlu, F. & Erdoğan, R. (1983). Çaldıran Fayı’nın Deprem sonrası ile ilgili gözlemler. Yeryuvarı ve İnsan, Kasım, 10-11.
• Şaroğlu, F. & Güler, B. (2020). Batı Anadolu Tektonik Kaması’nın güncel deformasyonu: Batıya doğru kaçıştan kaynaklanan blok hareketleri. Türkiye Jeoloji Bülteni, 63, 161-194. https://doi.org/10.25288/tjb.593423
• Şaroğlu, F. & Güner, Y. (1979). Tutak diri fayı, özellikleri ve Çaldıran fayı ile ilişkisi. Yeryuvarı ve İnsan, Şubat, 11-14. Şengör, A. M. C. (1980). Türkiye neotektoniğinin esasları. TJK Yayınları.
• Şengör, A. M. C., Görür, N. & Şaroğlu, F. (1985). Strike-slip deformation basin formation and sedimentation: Strike-slip faulting and related basin formation in zones of tectonic escape: Turkey as a case study. In Strike-Slip Faulting and Basin Formation. Vol. 37, Biddle, K. T. & Christie-Blick, N. (Eds.). 227–264. Society of Economic Paleontologists and Mineralogist, Special Publication, 1985.
• Şengör, A. M. C., Özeren, S. Genç, T. & Zor, E. (2003). East Anatolian high plateau as a mantle-supported, north-south shortened domal structure. Geophysıcal Research Letters, 30 (24). https://doi.org/10.1029/2003GL017858
• Tonbul, S. (1996). Bingöl volkanı jeomorfolojisi ve volkanizma-tektonik ilişkileri. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 8 (1), 311-340.
• Tuncay, E. & Sümengen, M. (2018). 1:100.000 ölçekli Doğubayazıt İ51 Paftası, MTA Yayınları. Ankara.
• Türkecan, A. (2017). Türkiye’nin Doğu bölgelerinde gözlenen Kuvaterner yaşlı volkanik etkinlikleri. Doğal Kay. ve Eko. Bült., 22, 63-78.
• Yılmaz, Y., Güner, Y. & Şaroğlu, F. (1998). Geology of the Quaternary volcanic centres of the East Anatolia. Journal of volcanology and geothermal research, 85(1-4), 173-210. https://doi.org/10.1016/S0377-0273(98)00055-9
• Yılmaz, Y., Şaroğlu, F. & Güner, Y. (1987). Initation of the neomagmatism in East Anatolia. Tectonophysics, 137, 177-199. https://doi.org/10.1016/0040-1951(87)90256-3
• Yiğitbaşıoğlu, H. (2000). Volkanlar (oluşumları, jeolojik ve jeomorfolojik özellikleri ile dünyadaki dağılışları). Bilim Yayıncılık.
• Yulu, A., Albayrak, F., Işık, Z. & Aras, S. (2023). Türkiye’nin çatısında çevresel kirlilik: Balıkgöl örneği (Ağrı). Doğu Coğrafya Dergisi, 28 (49), 94-104. https://doi.org/10.5152/EGJ.2023.22046
• Zorer, H. (2022). Kar altındaki ateş Ninurta ‘’Nemrut Volkan Dağı Neotektonik Dönem jeomorfolojik gelişimi’’, Nobel Akademik Yayımcılık, 1. Basım. Ankara.
• URL 1: https://presentations.copernicus.org/EGU2020/EGU2020-5378_presentation.pdf