Depremler Sonrası Antakya Kentsel Kültürel Mirası Hakkında Değerlendirme

Yıl 2023, Cilt: 10 Sayı: 1, 9 - 23, 26.06.2023

Funda Varnacı Uzun , Mehmet Somuncu

Öz

Dünyadaki tüm toplumlar için önemli olan, insanlığı geçmişe bağlayan ve günümüz toplumları için ekonomik büyüme, yoksulluğun azaltılması ve sürdürülebilir kalkınma yönünde katkısı olan kültürel miraslar doğal afet risklerine karşı korumasız durumdadır. Nitekim 6 Şubat 2023’te Kahramanmaraş ve 20 Şubat 2023’te Hatay merkezli olarak meydana gelen depremlerde Antakya’nın yüzyılların ve çok çeşitli medeniyetlerin birikimi olan kentsel kültürel mirası ağır hasar almıştır. Bu çalışmanın amacı, depremler sonrası Antakya kentsel kültürel mirasının durumunun ortaya konulması ve önceki literatürün, deprem sonrası basında yer alan haber ve makalelerin, çeşitli kurumların yayımladığı raporların incelenmesiyle Antakya kentsel kültürel mirasına yönelik deprem sonrası yapılabilecekler için önerilerin betimsel olarak değerlendirilmesidir. Yapılan değerlendirmeler sonucunda, öncelikli önerilebilecek olan Antakya kent merkezindeki depremden etkilenen tüm kültürel varlıkların ve bu varlıklarla bir bütün halinde yaşamakta olan toplumun değerlerinin de yeniden yaşatılması ve korunmasıdır.

Anahtar Kelimeler

kültürel miras, deprem, Antakya, doğal afet

Evaluation of the Antakya Urban Cultural Heritage after the Earthquakes

Öz

Cultural heritage which is significant for all societies worldwide connects humanity to the past and contributes to economic growth, poverty reduction and sustainable development in contemporary societies. However, cultural heritage is vulnerable to natural disasters if lacking adequate protection. In the earthquakes that occurred on February 6, 2023 in Kahramanmaraş, and on February 20, 2023 in Hatay, the urban cultural heritage of Antakya, which represents centuries of accumulated heritage from diverse civilizations, suffered severe damage. The purpose of the current study is to reveal the conditions of the urban cultural heritage in Antakya following the earthquakes and to evoulation recommendations for what can be done after the earthquakes to preserve Antakya’s urban cultural heritage on the basis of the descriptively examination of previous literature, news articles and reports published by various institutions after the earthquakes. As a result of the evaluation made, the primary recommendation would be to revive and preserve all the cultural assets affected by the earthquake in the city centre of Antakya, along with the values of the community living in harmony with these assets.

Anahtar Kelimeler

cultural heritage, earthquake, Antakya, natural disasters.

Kaynakça

• Ahunbay, Z. 2023. Depremlerin Ardından Kültürel Mirasın Geleceğine İlişkin Düşünceler. Deprem Etkisinde Kültürel Miras: Şimdi ve Sonrası Paneli, 4 Mart 2023, TMMOB Mimarlar Odası İstanbul Büyükkent Şubesi. http://www.mimarlikdergisi.com/index.cfm?sayfa=mimarlik&DergiSayi=445&RecID=5897 (Erişim tarihi: 11.06.2023)
• Anonim, 2023a. Saint Pierre Kilisesi’nin İstinat Duvarı Yıkıldı. https://www.hurriyet.com.tr/gundem/saint-pierre-kilisesinin-istinat-duvari-yikildi-42222564 (Erişim tarihi: 02.06.2023)
• Anonim, 2023aa. Reducing Disasters Risks at World Heritage Properties. https://whc.unesco.org/en/disaster-risk-reduction/ (Erişim tarihi: 11.06.2023)
• Anonim, 2023b. Antakya’daki Depremde Habib-i Neccar Camisi Yıkıldı. https://arkeofili.com/antakyadaki-depremde-habib-i-neccar-camisi-yikildi/ (Erişim tarihi: 02.06.2023)
• Anonim, 2023c. Hatay’da tarihi cami iki depremden sonra yok oldu. https://www.cumhuriyet.com.tr/yasam/galeri-hatayda-tarihi-cami-iki-depremden-sonra-yok-oldu-2052962 (Erişim tarihi: 02.06.2023)
• Anonim, 2023d. Deprem Antakya’daki tarihi kiliseleri yıktı. https://www.ntv.com.tr/galeri/turkiye/deprem-antakyadaki-tarihi-kiliseleri-yikti,MFWsAiJ73UqDkzS2avW3_A/rssNUjAT4Ui44XLKMrC_2Q (Erişim tarihi: 02.06.2023)
• Anonim, 2023e. Depremde yıkılan 14 asırlık Habib-i Neccar Camii. https://www.fikriyat.com/galeri/tarih/depremde-yikilan-14-asirlik-habib-i-neccar-camii/2 (Erişim tarihi: 02.06.2023)
• Anonim, 2023f. Antakya Rum Ortodoks Kilisesi, çan düştü, ezan sustu. https://www.sozcu.com.tr/hayatim/kultur-sanat-haberleri/antakya-rum-ortodoks-kilisesi-can-dustu-ezan-sustu/ (Erişim tarihi: 02.06.2023)
• Anonim, 2023g. Depremde 1850 tarihi yapı yıkıldı. https://www.yenisafak.com/gundem/depremde-bin-850-tarihi-yapi-yikildi-4515649 (Erişim tarihi: 02.06.2023)
• Anonim, 2023h. Hatay'daki 1400 yıllık cami depremde enkaza döndü. https://www.indyturk.com/node/608636/haber/hataydaki-1400-y%C4%B1ll%C4%B1k-cami-depremde-enkaza-d%C3%B6nd%C3%BC (Erişim tarihi: 02.06.2023)
• Anonim, 2023i. Deprem Hatay'da tarihi binaları da yıktı. https://www.indyturk.com/node/609236/haber/deprem-hatayda-tarihi-binalar%C4%B1-da-y%C4%B1kt%C4%B1 (Erişim tarihi: 02.06.2023)
• Anonim, 2023j. Antakya’da Zarar Gören Tarihi Mekanlar, Yaralanan Kültürel Miras. https://nehna.org/antakyada-zarar-goren-tarihi-mekanlar-yaralanan-kulturel-miras/ (Erişim tarihi: 02.06.2023)
• Anonim, 2023k. Deprem, medeniyetler beşiği Hatay'ın tarihi mirasını da vurdu! https://www.milligazete.com.tr/haber/14104977/deprem-medeniyetler-besigi-hatayin-tarihi-mirasini-da-vurdu (Erişim tarihi: 02.06.2023)
• Anonim, 2023m. Türkiye’de depremlerin ardından kültürel miras korunuyor. https://www.undp.org/tr/turkiye/press-releases/turkiyede-depremlerin-ardindan-kulturel-miras-korunuyor (Erişim tarihi: 12.06.2023)
• Anonim, 2023n. Tarihi Hatay Valilik binasının bir bölümü yıkıldı. https://www.cnnturk.com/turkiye/tarihi-hatay-valilik-binasinin-bir-bolumu-yikildi (Erişim tarihi: 02.06.2023)
• Anonim, 2023o. 600 dükkanın yıkıldığı tarihi Uzun Çarşı'da hayata dönüş çabası. https://www.hurriyet.com.tr/gundem/600-dukkanin-yikildigi-tarihi-uzun-carsida-hayata-donus-cabasi-42248352 (Erişim tarihi: 02.06.2023)
• Anonim, 2023p. https://www.instagram.com, @hatayikesfet (Erişim tarihi: 02.06.2023)
• Anonim, 2023r. Depremden ‘rant’ çıkarmak: Antakya ikinci Sur olabilir. https://www.diken.com.tr/depremden-rant-cikarmak-antakya-ikinci-sur-olabilir/ (Erişim tarihi: 24.05.2023)
• Anonim, 2023s. Antakya’da Koruma Süreçlerini Devre Dışı Bırakmak Açık Bir Kültürel Katliamdır. https://yapidergisi.com/antakyada-koruma-sureclerini-devre-disi-birakmak-acik-bir-kulturel-katliamdir-tmmob-mimarlar-odasi-genel-merkezi/ (Erişim tarihi: 24.05.2023)
• Anonim, 2023t. Lütfü Savaş: "Tarihi Alanların Korunarak Yenilenmesini İçeren Yasayı Antakya'ya Neden Uygulamıyorsunuz". https://www.sondakika.com/yerel/haber-lutfu-savas-tarihi-alanlarin-korunarak-15752768/ (Erişim tarihi: 20.05.2023)
• Anonim, 2023u. Doç. Dr. Köksal: “Sur’daki gibi yeni inşa süreci için zemin hazırlandı”. https://m.bianet.org/bianet/toplum/276913-doc-dr-koksal-sur-daki-gibi-yeni-insa-sureci-icin-zemin-hazirlandi (Erişim tarihi: 21.05.2023)
• Anonim, 2023v. Antakya’da özel bir hâkimiyet kuruluyor. https://www.birgun.net/makale/antakyada-ozel-bir-hakimiyet-kuruluyor-428209 (Erişim tarihi: 21.05.2023)
• Anonim, 2023y. Afet sonrası kültürel miras alanlarına nasıl yaklaşmalı?. https://www.arkitera.com/haber/afet-sonrasi-kulturel-miras-alanlarina-nasil-yaklasmali/ (Erişim tarihi: 12.06.2023)
• Anonim, 2023z. Antakya’nın deprem sonrası kent planlaması için bir strateji önerisi. https://sarkac.org/2023/04/antakyanin-deprem-sonrasi-kent-planlamasi-icin-bir-strateji-onerisi/ (Erişim tarihi: 11.06.2023)
• Bahadır, G. 2011. Farklı Medeniyetlerin ve Kültürlerin Bir Arada Yaşamasına Örnek Olarak Antakya. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi. 10(38): 397-422.
• Cengiz, A.K. 2014. Eski Antakya Evlerinin İkamet Edenler Tarafından Günümüzde Kullanımı ve Anlamlandırılma Biçimleri. Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. 11(25): 111-130.
• Dal, İ. ve Kaymaz, I. 2021. Antakya Gazipaşa Caddesi Örneğinin Kentsel Tarihi Peyzaj Açısından Değerlendirilmesi. Bartın Orman Fakültesi Dergisi. 23(2): 433-445.
• Diker, M. ve Çolpan Erkan, N. 2017. Kent Kimliğinde İbadet Yapıları: Antakya Örneği. Planlama. 27(2): 180–192.
• Doldur, H. ve Nesipoğlu, Ö. 2022. Antakya Şehri ve Yakın Çevresinde Rekreasyon Faaliyetlerinin Özellikleri ve Dağılışı. Coğrafya Dergisi. 44: 31-47.
• European Parliament. 2007. Protecting The Cultural Heritage From Natural Disasters. https://www.europarl.europa.eu/thinktank/en/document/IPOL- CULT_ET(2007)369029#:~:text=Natural%20disasters%20represent%20a%20major,heritage%2C%20both%20movable%20and%20immovable (Erişim tarihi: 3.6.2023).
• Eykay, İ., Dalgın, T. ve Çeken, H. 2015. İnanç Turizmi Potansiyeli Açısından Antakya’nın Değerlendirilmesi. Journal of Life Economics. 2(2): 59-74.
• Eyüpgiller, K.K. 2023. Hatay İlindeki Kültür Varlığı Yapıların 6 Şubat Depremi Sonrasındaki Yapısal Durumlarının Tespiti. https://deprem.tubitak.gov.tr/assets/pdf/05_Sabah%20Oturumlar%C4%B1/SabahSalonG/OzetKontrolSabahG/G4-1002C-KemalKutg%C3%BCnEyy%C3%BCbagiller.pdf (Erişim tarihi: 15.05.2023).
• Gündüz, S. 2021. Eski Antakya Evlerine Kent Kimliği Açısından Bir Bakış. Kültür Araştırmaları Dergisi. 11: 1-16
• Gündüz, S. ve Reyhanoğlu, G. 2018. Kadim Kentin Kimliği Antakya Uzun Çarşı. AVRASYA Uluslararası Araştırmalar Dergisi. 6(15):857-871
• ICOMOS Türkiye Milli Komitesi. 2023. Kültür Varlıkları ve Deprem: Görüş, Değerlendirme ve Öneriler. http://www.icomos.org.tr/?Sayfa=Duyuru&sira=111&dil=tr (Erişim tarihi: 4.6.2023).
• Karapınar, E. ve Barakazı, M. 2017. Kültürel Miras Turizminin Sürdürülebilir Turizm Açısından Değerlendirilmesi: Göbeklitepe Ören Yeri. Güncel Turizm Araştırmaları Dergisi, 1(1), 5-18.
• Kaypak, Ş. 2010. Antakya’nın Kent Kimliği Açısından İrdelenmesi. Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. 7(14): 373-392.
• Kurak Açıcı, F., Ertaş, Ş. ve Sönmez, E. 2017. Sürdürülebilir Turizm: Kültür Turizmi ve Kültürel Miras. Akademia Disiplinlerarası Bilimsel Araştırmalar Dergisi. 3(1): 52-66.
• Maio, R., Ferreirab, T.M. and Vicente, R. 2018. A critical discussion on the earthquake risk mitigation of urban cultural heritage assets. International Journal of Disaster Risk Reduction. 27(2018): 239-247.
• Oktay, S., Taş, N. Ve Taş, M. 2020. Kültürel Miras Alanlarının Korunması ve Afet Yönetimi İlişkisi. Dirençlilik Dergisi. 4(2): 305-321.
• Pekerşen, Y., Güneş, E. ve Seçuk, B. 2019. Kültürel Miras Turizmi Değerlerinin Korunması ve Sürdürülebilirliği Kapsamında Yerel Halkın Tutumu: Cumalıkızık Örneği. Türk Turizm Araştırmaları Dergisi, 3(3): 350-368.
• Sargın, S. ve Dinç, Y. 2017. Kültür Mirasının Korunmasına Yönelik Mekânsal Bir Değerlendirme: Eski (Geleneksel) Antakya Evlerinin Fonksiyonel Değişimi. International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic. 12-13:477-506.
• Sökmen Kök, D. ve Uşma, G. 2022. Yeniden Kullanım ve Özgünlüğünden Uzaklaştırılan Yerel Kimlik ve Mimari: Antakya Zenginler Mahallesi Örneği. Turkish Studies, 17(3): 627-647.
• T.C. Cumhurbaşkanlığı Strateji ve Bütçe Başkanlığı. 2023. 2023 Kahramanmaraş ve Hatay Depremleri Raporu. https://www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2023/03/2023-Kahramanmaras-ve-Hatay-Depremleri-Raporu.pdf (Erişim tarihi: 10.06.2023).
• T.C. İstanbul Governorship. 2014. Protection of Cultural Heritage, Istanbul Seismic Risk Mitigation and Emergency Preparedness Project (ISMEP), İstanbul.
• T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı. 2023. Deprem Bölgesindeki Kültür Varlıkları İçin Afet Bölgesi Kazı Başkanlığı Oluşturulacak. https://basin.ktb.gov.tr/TR-338440/deprem-bolgesindeki-kultur-varliklari-icin-afet-bolgesi-kazi-baskanligi-olusturulacak.html (Erişim tarihi: 12.06.2023)
• UNDP. 2023. Recovery and Reconstruction after the 2023 Earthquakes in Türkiye UNDP offer and proposed project. https://www.undp.org/turkiye/publications/recovery-and-reconstruction-after-2023-earthquakes-turkiye-undp-project-catalogue (Erişim tarihi: 27.05.2023)
• World Bank Group & GFDRR. 2017. Promoting Disaster Resilient Cultural Heritage, Knowledge Note. https://openknowledge.worldbank.org/server/api/core/bitstreams/2396f68f-e0fc-5982-9079-b7eea8c5082f/content (Erişim tarihi: 2.6.2023).