Lise Öğrencilerinin Tükenmişliğini Yordamada Yetkinlik Beklentisi, Öz Düzenleme, Sosyal Karşılaştırma ve Bilişsel Esnekliğin Rolü

Yıl 2023, Cilt: 7 Sayı: 1, 262 - 284, 30.01.2023

Eda Sert Bircan Ergün Başak

https://doi.org/10.34056/aujef.1206408

Öz

Bu araştırmada öncelikle öğrenci tükenmişliğinin duygusal tükenme, inancını kaybetme ve indirgenmiş öz yetkinlik boyutlarının cinsiyete göre anlamlı bir farklılık gösterip göstermediğini incelemek, daha sonra da yetkinlik beklentisi, öz düzenleme, sosyal karşılaştırma ve bilişsel esneklik değişkenlerinin öğrenci tükenmişliğinin duygusal tükenme, inancını kaybetme ve indirgenmiş öz yetkinlik boyutlarını anlamlı düzeyde yordayıp yordamadığını ortaya koymak amaçlanmaktadır. Araştırmanın çalışma grubu 2200 lise öğrencisinden oluşmaktadır. Araştırmanın verilerini toplamak için Maslach Tükenmişlik Envanteri- Öğrenci Formu, Ergenlerde Yetkinlik Beklentisi Ölçeği, Öz Düzenleme Ölçeği, Sosyal Karşılaştırma Ölçeği, Bilişsel Esneklik Ölçeği ve Kişisel Bilgi Formu kullanılmıştır. Verilerin analizinde adımsal regresyon analizi kullanılmıştır. Araştırmadan elde edilen sonuçlara göre öz düzenleme, yetkinlik beklentisi ve bilişsel esneklik öğrenci tükenmişliğinin duygusal tükenme, inancını kaybetme ve indirgenmiş öz yetkinlik boyutlarını anlamlı düzeyde ve negatif yönde yordamaktadır. Sosyal karşılaştırma değişkeni ise sadece indirgenmiş öz yetkinliği anlamlı düzeyde ve negatif yönde yordamaktadır.

Anahtar Kelimeler

Öğrenci tükenmişliği, Yetkinlik beklentisi, Öz düzenleme, Sosyal karşılaştırma, Bilişsel esneklik.

Self-Efficacy Beliefs, Self-Regulation, Social Comparison and Cognitive Flexibility as Predictive Variables in Student Burnout Among High School Students

Öz

In this study it was aimed to investigate whether student burnout differed according to gender, and to reveal the predictive role of self-efficacy beliefs, self-regulation, social comparison and cognitive flexibility for each dimension of student burnout (cynicism, exhaustion and reduced self efficacy). Data was collected by means of Maslach Burnout Inventory- Student Form, Adolescent Self Efficacy Scale, Self Regulation Scale, Cognitive Flexibility Scale, Social Comparison Scale and Demographic Information Form. Participants comprised of 2200 high school students. In data analysis stepwise regression analysis was used. According to the results exhaustion and reduced efficacy level of female participants was significantly higher than male participants, and cynicism didn’t differ significantly according to gender. Self-regulation, self-efficacy beliefs and cognitive flexibility predicted exhaustion, cynicism and reduced self-efficacy significantly whereas social comprison predicted only reduced self-efficacy significantly.

Anahtar Kelimeler

Student burnout, Self-efficacy beliefs, Self regulation, Social comparison, Cognitive flexibility

Kaynakça

• Akçay-Özcan, D. ve Kıran-Esen, B. (2016). Ergenlerin bilişsel esneklik düzeyleri ile özyeterliklerinin incelenmesi. International Journal of Eurasia Social Sciences, 24 (7), 1-10.
• Akpınar, M. (2016). Okul tükenmişliği ile akademik stres ve öznel iyi oluş arasındaki ilişkinin incelenmesi. Yüksek Lisans Tezi. Erzurum: Atatürk Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• Altunkol, F. (2011). Üniversite öğrencilerinin bilişsel esneklikleri ile algılanan stres düzeyleri arasındaki ilişkinin incelenmesi. Yüksek Lisans Tezi. Adana: Çukurova Üniversitesi. Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Aypay, A., Durmuş, E. ve Aybek, E.C. (2016). Akran zorbalığı, okul tükenmişliği ve ebeveyn izlemesi arasındaki ilişki. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 43 (9), 1389- 1396.
• Balkıs, M. (2013). Akademik erteleme eğilimi ve öğrencilerin tükenmişlik duygusu arasındaki ilişki. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 28 (1), 68- 78.
• Baltaş, A. ve Baltaş, Z. (2008). Stres ve başa çıkma yolları. (24. Basım). İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Bandura, A. (1977). Self- efficacy: toward a unifying theory of behavioral change. Psychological Review, 84 (2), 191- 2015.
• Bandura, A. (1991). Social cognitive theory of self- regulation. Organizational Behavior and Human Decision Processes, 50, 248- 287.
• Bandura, A. (1994). Self- efficacay. Encyclopedia of Human Behavior, 4, 1-65. Bilge, F. ve Kutsal, D. (2012). Lise öğrencilerinin tükenmişlik ve sosyal destek düzeyleri. Eğitim ve Bilim, 164 (37), 283- 297.
• Bilge, F., Tuzgöl-Dost, M. ve Çetin, B. (2014). Lise öğrencilerinde tükenmişliği ve okul bağlılığını etkileyen faktörler: çalışma alışkanlıkları, yetkinlik inancı ve akademik başarı. Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri, 14 (5), 1709- 1727.
• Bilgin, M. (2017). Ergenlerin beş faktör kişilik özelliği ile bilişsel esneklik ilişkisi. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 62 (16), 945- 954.
• Breso, E., Salanova, M. ve Schaufeli, W.B. (2007). In search of the “third dimension” of burnout: efficacy or inefficacy. An International Review, 56 (3), 460- 478.
• Byrne, B. M. (1988). Adolescent self-concept, ability grouping and social comparison. Youth Society, 1 (20), 46- 67.
• Çakmak, A. ve Sakarya, S. (2020). Farklı türde liselere devam eden öğrencilerin sosyal görünüş kaygıları ile sosyal karşılaştırma düzeyleri arasındaki ilişkinin incelenmesi. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 19 (74), 680-691.
• Çam, Z., Deniz, K.Z. ve Kurnaz, A. (2014). Okul tükenmişliği: algılanan sosyal destek, mükemmeliyetçilik ve stres değişkenlerine dayalı bir yapısal eşitlik modeli sınaması. Eğitim ve Bilim, 39 (173), 312-327.
• Çapri, B. ve Yedigöz- Sönmez, G. (2013). Lise öğrencilerinin tükenmişlik puanlarının sosyo-demografik değişkenler, psikolojik belirtiler ve bağlanma stilleri açısından incelenmesi. International Journal of Human Sciences, 10 (2), 195- 218.
• Çapulcuoğlu, U. (2012). Öğrenci tükenmişliğini yordamada stresle başa çıkma, sınav kaygısı, akademik yetkinlik ve anne- baba tutumları değişkenlerinin incelenmesi. Yüksek Lisans Tezi. Mersin: Mersin Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• Çelikkaleli, Ö. (2010). Ergenlerin yetkinlik inançları ile depresyon, benlik saygısı, iç-dış kontrol odağı, sürekli öfke ve öfke ifade biçimleri arasındaki ilişkinin incelenmesi. Doktora Tezi. Mersin: Mersin Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Çelikkaleli, Ö. (2014). Ergenlerde bilişsel esneklik ile akademik, sosyal ve duygusal yetkinlik inançları arasındaki ilişki. Eğitim ve Bilim. 176 (39), 347- 354.
• Çelikkaleli, Ö., Gündoğdu, M. ve Kıran-Esen, B. (2006). Ergenlerde Yetkinlik BeklentisiÖlçeği: Türkçe uyarlamasının geçerlik ve güvenirlik çalışması. Eğitim Araştırmaları. 25, 62-72.
• Çuhadaroğlu, A. (2011). Bilişsel esnekliğin yordayıcıları. Doktora Tezi. Ankara: AnkaraÜniversitesi. Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• Deak, G. O. (2003). The development of cognitive flexibility and language abilities. Advences In Child Development And Behavior, 31, 271- 327.
• Dennis, J. P. ve Vander Wall, J. S. (2010). The cognitive flexibility inventory: instrument development and estimates of reliability and validity. Cogn Ther Res, 34, 241- 253.
• Doğan, T., Karaman, N. G., Çoban, A.E. ve Çok, F. (2012). Ergenlerde arkadaşlık ilişkilerinin yordayıcısı olarak cinsiyet ve aileye ilişkin değişkenler. İlköğretim Online, 11 (4), 1010- 1020.
• Durmuş, E., Aypay, A. ve Aybek, E. C. (2017). Okul tükenmişliğini önlemede ebeveyn izlemesi ve olumlu okul iklimi. Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi, 23 (3), 355- 386.
• Duru, E., Balkıs, M., Buluş, M., Duru, S. (2009). Öğretmen adaylarında akademik erteleme eğiliminin yordanmasında öz düzenleme, akademik başarı ve demografik değişkenlerin rolü. 18. Eğitim Bilimleri Kongresi, İzmir.
• Erözkan, A. (2004). Lise öğrencilerinin sosyal karşılaştırma ve depresyon düzeylerinin bazı değişkenlere göre incelenmesi. Muğla Üniversitesi SBE Dergisi, 13, 1-18.
• Eskin, M. (2000). Ergen ruh sağlığı sorunları ve intihar davranışlarıyla ilişkileri. Klinik Psikiyatri, 3, 228- 234.
• Festinger, L. (1954). A theory of social comparison processes. Human Relations, 117- 140.
• Field, A. (2013). Discovering statistics using IBM SPSS statistics sage. London: SAGE.
• Freudenberger, H. J. (1974). Staff burn-out. Journal of Social Issues, 30 (1), 159-165.
• Gan, Y., Shang, J. ve Zhang, Y. (2007). Coping flexibility and locus of control as predictors of burnout among Chinese college students. Social Behavior and Personality, 35 (8), 1087- 1098.
• Gilbert, P.S., Allan, S., ve Trent, D. (1991). A social comparison scale: Psychometric properties and relationship to pschopathology. Personality and Individual Differences, 19, 293-299.
• Greca, A. M. ve Harrison, H. M. (2005). Adolescent peer relations, friendships and romantic relationships: do they predict social anxiety and depression. Journal Of Clinical Child And Adolescent Psychology, 34 (1), 49- 61.
• Gül, E. (2016). Ergenlerde sosyal görünüş kaygısı ve sosyal karşılaştırmanın fonksiyonel olmayan tutum ve bilişsel çarpıtmalarla ilişkisi. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Üsküdar Üniversitesi. Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Güler, B. (2015). The measurement of cognitive flexibility in adolescents and its relation to depression symptoms. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Bahçeşehir Üniversitesi. Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Gündüz, B., Çapri, B. ve Gökçakan, Z. (2012). Üniversite öğrencilerinin tükenmişlik düzeylerinin incelenmesi. Dicle Üniversitesi Ziya Gökalp Eğitim Fakültesi Dergisi, 19, 38- 55
• Jacobs, S. R. ve Dodd, D. K. (2003). Student burnout as a function of personality, social support and workload. Project Muse, 3 (44), 291- 303.
• Kağıtçıbaşı, Ç. (1999). Yeni insan ve insanlar sosyal psikolojiye giriş. (10. Basım). İstanbul: Evrim Yayınevi.
• Kalaycı, Ş. (2009). “Çoklu doğrusal regresyon modeli”. Ş. Kalaycı (Ed.) SPSS Uygulamalı Çok Değişkenli İstatistik Teknikleri içinde (258-269). Asil Yayın Dağıtım.
• Kapıkıran, N. A. (2001). Lise öğrencilerindeki psikopatolojik belirtilerin cinsiyet ve sınıf değişkenleri açısından incelenmesi. Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 34-39.
• Kapıkıran, Ş., Yaşar, M. ve Kapıkıran, N. A. (2016). Benlik saygısı ve okul tükenmişliği arasındaki ilişkide öz düzenlemenin doğrudan ve dolaylı rolü. Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Dergisi, 45 (6), 51- 64.
• Kaşık, D. Z. (2009). Ergenlerde karar verme stilleri ve algılanan sosyal destek düzeylerinin sosyal yetkinlik beklentisi ve bazı değişkenler açısından incelenmesi. Yüksek Lisans Tezi. Konya: Selçuk Üniversitesi. Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Kılıç, Ç. ve Tanrıseven, I. (2012). Öz düzenleme stratejileri ve motivasyonel inançlar ile standart olmayan sözel problem çözme arasındaki ilişkiler. Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 12 (1), 167- 180.
• Klein, W.M. (1997). Objective standarts are not enough: affective, self- evaluative and behavioral responses to social comparison information. Journal Of Personality and Social Psychology, 72 (4), 763- 774.
• Koçak, L. (2016). Lise öğrencilerinde okul tükenmişliği ile depresif belirtiler arasındaki ilişkinin incelenmesi. Yüksek Lisans Tezi. Erzurum: Atatürk Üniversitesi. Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• Kopp, C. B. (1982). Antecedents of self- regulation: a developmental perspective. Developmental Psychology, 2 (18), 199- 214.
• Kutsal, D. (2009). Lise öğrencilerinin tükenmişliklerinin incelenmesi. Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Kuzgun, Y. (2006). Meslek rehberliği ve danışmanlığına giriş. (3. Baskı). Ankara: Nobel Yayın ve Dağıtım.
• Levpuscek, M.P. (2006). Adolescent individuation in relation to parents and friends: age and gender differences. European Journal Of Developmental Psychology, 3 (3), 238- 264.
• Martin, M. M. ve Anderson, C. M. (1998). The cognitive flexibility scale: three validity studies. Communication Reports, 1 (11), 1- 9.
• Martin, M. ve Rubin, R. (1995). A new measure of cognitive flexibility. Psychological Reports, 76(2), 623-626.
• Maslach, C. ve Jackson, S. E. (1981). The measurement of experienced burnout. Journal of Occopational Behavior, 2, 99- 113.
• Muris, P. (2001). A brief questionnaire for self-measuring self-efficacy in youths. Journal of Psychopathology and Behavioral Assessment, 23(3), 145-149.
• Ören, N. ve Gençdoğan, B. (2007). Lise öğrencilerinin depresyon düzeylerinin bazı değişkenlere göre incelenmesi. Kastamonu Eğitim Dergisi, 15 (1), 85-92.
• Özer, E. (2016). Mesleki ve teknik lise öğrencilerinde temel benlik değerlendirmesi ve öz-düzenleme arasındaki ilişki. Asya Öğretim Dergisi, 4 (2), 11- 22.
• Peker, A. ve Çukadar, F. (2016). Bilişsel esneklik ile sosyal medyayı kullanmaya yönelik tutum arasındaki ilişkinin incelenmesi. Sakarya University Journal of Education 6 (2), 66-79.
• Piko, B. F., Luszczynska, A., Gibbons, F. X., Teközel, M. (2005). A culture- based study of personal and social influences of adolescent smoking. Europen Journal of Public Health, 15 (4), 393-398.
• Pines, A. ve Maslach, C. (1978). Characteristics of staff burnout in mental health settings. Hospital and Community Psychiatry, 29 (4), 233-237.
• Pintrich, P. R. (1999). The role of motivation in promoting and sustaining self-regulated learning. International Journal of Educational Research, 31, 459- 470.
• Raizienea, S., Pilkauskaite- Valickienea, R. ve Zukauskienea, R. (2013). School burnout and subjective well-being: evidence from crosslagged relation in a 1-year longitudinal sample. Procedia Social and Behavioral Sciences,116, 3254- 3258.
• Salmela-Aro, K. ve Upadyaya, K. (2017). Co-development of educational aspirations and academic burnout from adolescence to adulthood in Finland. Research in Human Development, 14, 106–121.
• Salmela-Aro, K., Kiuru, N., Pietikainen, M., Jokela, J. (2008). Does school matter? The role of school context in adolescents’ school related burnout. Europen Psychologist, 13, 12-23.
• Schaufeli, W.B., Salanova, M., Gonzalez-Roma, V., Bakker, A.B. (2002). The measurement of engagement and burnout: a two sample confirmatory factor analytic approach. Journal Of Happiness Studies, 3, 71-92.
• Seçer, İ. ve Gençdoğan, B. (2012). Ortaöğretim öğrencilerinde okul tükenmişliğinin çeşitli değişkenler açısından incelenmesi. Turkish Journal of Education, 1 (2), 1-13.
• Senemoğlu, N. (2013). Gelişim öğrenme ve öğretim. Ankara: Gazi Kitabevi.
• Şahin, N. H., Durak, A. & Şahin, N. (1993). Sosyal karşılaştırma ölçeği: Bilişsel-davranışçı terapilerde değerlendirme. Ankara: Türk Psikologlar Derneği.
• Şenol, S. (2006). Çocuk ve gençlik ruh sağlığı. Ankara: HYB Yayıncılık.
• Suls, J. , Martin, R. ve Wheeler, L. (2000). Three kinds of opinion comparison: the triadic model. Personality and Social Psychology Review, 4 (3), 219- 237.
• Tabachnick, B. G. ve Fidell, L. S. (2013). Using multivariate statistics. Allyn & Bacon/Pearson Education.
• Tuckman, B. (2002, August). Academic procrastinators: Their rationalizations and web-course performance. Paper presented at the Annual Meeting of the American Psychological Association, Chicago, IL.
• Üredi, I. ve Üredi, L. (2005). İlköğretim 8. sınıf öğrencilerinin öz- düzenleme stratejileri ve motivasyonel inançlarının matematik başarısını yordama gücü. Mersin Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 2 (1), 250- 260.
• Yang, H. ve Farn, C.K. (2005). An investigation the factors affecting MIS student burnout in technical vocational college. Computers in Human Behavior, 21, 917- 932.
• Yedigöz- Sönmez, G. (2013). Stresle başa çıkma programının lise öğrencilerinin tükenmişlik düzeylerine etkisi. Yüksek Lisans Tezi. Mersin: Mersin Üniversitesi.
• Yılmaz, F. (2010). Ortaöğretim öğrencilerinde sosyal karşılaştırma ve psikolojik belirtiler arasındaki ilişki. Yüksek Lisans Tezi. Sakarya: Sakarya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Yörükoğlu, A. (2011). Çocuk ruh sağlığı. (31. Basım). İstanbul: Özgür Yayınları.Zimmerman, B. J. (2000). Self- efficacy: an essential motive to learn. Contemporary Educational Psychology, 25, 82-91.
• Zimmerman, B. J. (2002). Becoming a self-regulated learner: an overview. Theory Into Practice, 2 (41), 64- 70.