Cumhuriyetin İlk Yıllarında Milli Tüccar Oluşturma Çabalarında İş Bankası'nın Rolü

Yıl 2014, Cilt: 69 Sayı: 02, 351 - 377, 01.02.2014

M. Halis Özer

https://doi.org/10.1501/SBFder_0000002315

Cited By: 3

Öz

Cumhuriyetin ilk yıllarında iktisadi alanda milli unsurları ön plana çıkarmak, iktisadi kalkınmanın yanında bir ulus devlet teşekkülünün gereği olarak görüldü. Bu amaçla devlet eliyle organize edilecek bankacılık müessesesi üzerinden Türk- Müslüman tüccarın ekonomik örgütlenmesinin sağlanması, milli tüccar oluşturma çabaları önemli bir yöntem haline geldi. Devlet, bu doğrultuda milli bankalar kurma çabası içine girdi. İş Bankası bu doğrultuda kurulan ilk banka oldu. İş Bankası, krediler yoluyla ülke tasarruflarının Türk müteşebbislere aktarmış, iştirakler yoluyla milli ticaret ve sanayinin finansman ihtiyaçlarını karşılamış, devletin imtiyazlar tanıdığı alanlarda özel sermaye ile birlikte iştiraklerde bulunmuştur. Banka, Cumhuriyetin ilk yıllarında gerçekleştirdiği bu bankacılık faaliyetleriyle, yeni ticari organizasyonların kurulmasına ve sermaye birikimlerine yol açmış, milli tüccar oluşturma çabalarında önemli bir işlev görmüştür. Bu makalede, Cumhuriyetin ilk yıllarında milli tüccar oluşturma politikalarında İş Bankası‟nın gördüğü rol ortaya konulmaya çalışılmaktadır.

Anahtar Kelimeler

İş Bankası, milli tüccar, ekonomi politikası, cumhuriyet, zenginleştirme

İş Bank’s Role in constituting National Merchants During the First Years of the Republic

Öz

During the first years of the Turkish Republic, giving prominence to national economic matters was regarded as a necessity of the nation state‟s formation. For this reason, financial institutions, organized by the country itself in order to provide the economic framework for Turkish- Muslim merchants, became an important goal. The government got into a process of trying to build up national banks. İş Bank was the first bank which was constructed this way. İş Bank, transferred the country‟s savings to Turkish entrepreneurs in order to meet the demands of domestic trade and industry, while contributing to the growth of private capital. These events led the way to the establishment of new merchant organizations and principal accumulations and appeared to contribute to the formation of domestic merchants.

Anahtar Kelimeler

İş Bank, national merchant, economic policy, republic, enrichment

Kaynakça

• Atatürk’ün Bankası Türkiye İş Bankası (2001), (İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayını).
• Aktar, Ayhan (2006), Türk Milliyetçiliği, Gayrimüslimler ve Ekonomik Dönüşüm, (İstanbul: İletişim Yayınları).
• Atalay, Mustafa (1954), Türk Millî Bankacılığı, (Ankara: Yıldız Matbaası).
• Atay, Falih Rıfkı (2009), Çankaya, (İstanbul: Pozitif Yayınları).
• Aydemir, Şevket Süreyya (1980), İkinci Adam: İsmet İnönü, (İstanbul: Remzi Kitabevi).
• Boratav, Korkut (2005), Türkiye İktisat Tarihi 1908- 2002, (Ankara: İmge Kitabevi).
• Boztemur, Recep (1995), “Özel Girişimciliğin Gelişiminde Devletin Rolü: İş Bankası Örneği”, Tarih Araştırmaları Dergisi, S. 27: 63- 79.
• Cem, İsmail (1989), Türkiye’de Geri Kalmışlığın Tarihi, (İstanbul: Doğan Ofset).
• Düstur (1944), 3. Tertip, (Ankara: Devlet Matbaası), C.7.
• Düstur (1945), C.6, 3.Tertip, (Ankara: Başvekâlet Devlet Matbaası), 2. Baskı.
• Halıcı, Şaduman (2004), Yeni Türk Devleti’nin Yapılanmasında Mahmut Esat Bozkurt, (Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi Yayını).
• Hâkimiyet-i Milliye, 16 Teşrinievvel 1928.
• Hines, Walker D., Edwin Walter Kemmerer, Goldvite H. Dorr, Brehon Smorvell, C.R. Whittlesey, H.Alex sander Smith, O.F.Gardner, W.L.Wright, Vaso Trivanovitch, Bengt Wadsted (1936), Türkiye’nin İktisadî Bakımdan Umumî Bir Tetkiki 1933- 1934, (Ankara: Mehmed İhsan Matbaası), C. 5.
• Kargılı, Celal ve Armağan Akar (1967), Türkiye’de Bankacılık ve Bankalarımız, (Ankara: Kardeş Matbaası).
• Kocabaşoğlu, Uygur, Güven Sak, Sinan Sönmez, Funda Erkal, Özgür Gökmen, Nesim Şeker, Murat Uluğtekin (2001), Türkiye İş Bankası Tarihi, (İstanbul: TİB Kültür Yayınları).
• Keyder, Çağlar (1982), Dünya Ekonomisi içinde Türkiye 1923- 1929, (Ankara: Yurt Yayınevi).
• Koraltürk, Murat (2007), “Ekonominin Türkleştirilmesi ve Türk- Yunan Nüfus Mübadelesinin İktisadi Sonuçları”, Mete Tunçay’a Armağan, Mehmet Ö. Alkan, Tanıl Bora, Murat Koraltürk (drl), (İstanbul: İletişim Yayınları).
• Koraltürk, Murat (2007), Ahmet Hamdi Başar’ın Hatıraları- Meşrutiyet, Cumhuriyet Ve Tek Parti Dönemi- “Gazi Bana Çok Kızmış…”, (İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları).
• Koraltürk, Murat (Şubat 2009), “Milli İktisat, Ekonominin Türkleştirilmesi, İzmir İktisat Kongresi”, Toplumsal Tarih, (İstanbul: Tarih Vakfı Yayını), S.182: 36- 41.
• Kuruç, Bilsay (1988), Belgelerle Türkiye İktisat Politikası, (Ankara: A.Ü. SBF Yayınları), C.1.
• Kuyucak, Hâzım Âtıf (1948), Para ve Banka, (İstanbul: İ.Ü İktisat Fakültesi Neşriyatı, Nu.37), C.II. Saka, Remzi (1933), Türkiye’de Sermaye ve Kredi Hareketi, (Ankara: Tecelli Matbaası).
• Tahsin, Hamit ve Remzi Saka (1930), Sermaye Hareketi , (İstanbul: Amedî Matbaası).
• İlkin, Selim (Bahar 1971), “Türkiye Milli İthalat ve İhracat Anonim Şirketi”, ODTÜ Gelişme Dergisi, S.2: 199- 232.
• Silier, Oya (1975), 1920’lerde Türkiye’de Milli Bankacılığın Genel Görünümü, (Ankara: Mars Matbaası, Türkiye İktisat Tarihi Semineri Metinler/ Tartışmalar 1973- Ayrı Basım)
• Tekeli, İlhan ve Selim İlkin (1997), Para ve Kredi Sisteminin Oluşumunda Bir Aşama, Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası, (Ankara: TCMB Yayını).
• İnsel, Ahmet (2002), “Milliyetçilik ve Kalkınmacılık”, Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce- Milliyetçilik, (İstanbul: İletişim Yayınları), C.4.
• İnönü, İsmet (1992), Hatıralar, (Ankara: Bilgi Yayınevi).
• Türkiye İş Bankası 50. Yıl. 1924- 1974.
• Yılmaz, Naci (2007), “1930- 1946 Döneminde Türk Bankacılık Tarihi”, (Yayınlanmamış Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü).
• TBMM, Şeker Şirketine İştirak ve Avans İtasına Dair Kanun, Kanun No. 1709.
• Tezel, Yahya S. (2002), Cumhuri yet Döneminin İktisadi Tarihi, (İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları), Baskı.
• T.C. Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi, 30.18.1.2/ 42.8.7. Nolu ve 17.02.1934 Tarihli Belge.
• T.C. Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi, 30.18.1.1/ 23.15.9. Nolu ve 09.03.1927 Tarihli Belge.
• T.C. Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi, 30.18.1.1/ 26.64.1. Nolu ve 20.11.1927 Tarihli Belge.
• T.C. Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi, 30.18.1.1/ 26.58.14. Nolu ve 24.10.1927 Tarihli Belge.
• T.C. Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi, 30.18.1.2/ 89.111.15. Nolu ve 15.04.1933 Tarihli Belge.
• T.C. Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi, 30.18.1.2/ 2.16.30. Nolu ve 27.02.1929 Tarihli Belge.
• Türkiye İş Bankası On Yılı 1924- 1934 (1934), (Ankara: Devlet Matbaası).
• Türkiye İş Bankası Nizamname-i Esasi (1340), (Ankara: Hâkimiyet-i Milliye Matbaası).
• Türkiye İş Bankası 50. Yıl. 1924- 1974.
• Yerasimos, Stefanos (1992), Azgelişmişlik Sürecinde Türkiye- Dünya Savaşından 1971’e, (İstanbul: Belge Yayınları), (Çev: Babür Kuzucu), 6. Baskı.
• Zarakolu, Avni (1965), Para ve Banka, (Ankara: Yeni Dese n Matbaası).