Soğuk Savaş Sonrasında Amerika Birleşik Devletleri'nin Karadeniz Politikası

Yıl 2012, Cilt: 67 Sayı: 01, 49 - 80, 01.01.2012

Burçin Canar

https://doi.org/10.1501/SBFder_0000002238

Cited By: 5

Öz

Bu çalışma, yeni “Büyük Oyun”un esas oyuncularından ABD’nin Karadeniz politikasını incelemektedir. Öncelikle Washington’un Soğuk Savaş sonrasında temel dış politika hedefleri saptanmıştır. Ardından, ABD’nin Karadeniz politikası amaçları, araçları ve bölgesel sorunlara yönelik tutumu incelenerek ortaya konmuştur. Soğuk Savaş sonrasında Karadeniz bölgesini tanımlarken KEİÖ’nün yanı sıra, yeni “Büyük Oyun”un etkisiyle “Genişletilmiş Karadeniz” kavramı kullanılmaktadır. SSCB’nin dağılmasının ardından “yeni dünya düzeni”ni ilan ederek hegemonyasını sürdürmeyi hedefleyen ABD, Karadeniz’i “yaşamsal çıkar alanı” olarak görmektedir. Amerikan strateji belgeleriyle örtüşen “Büyük Satranç Tahtası” ve “Genişletilmiş Karadeniz”in ana fikri; ABD hegemonyasına karşı potansiyel rakiplerin gerçek rakiplere dönüşmesinin ve bölgesel ittifakların oluşmasının engellenmesidir. NATO, üyelik ya da işbirliği yoluyla “tam ve özgür Avrupa”nın inşasında, başka bir deyişle, bölgenin Batı sistemiyle bütünleşmesinde önemli bir rol oynamaktadır. ABD’ye göre, Karadeniz’i de kapsayan Avrupa-Atlantik bölgesinde güvenliği asıl sağlayan NATO’dur. NATO’nun yanı sıra yardım programları ve “renkli devrimler” aracılığıyla da ABD, bölgede Rus etkisini önlemeye çalışmaktadır. “Bölgesel çatışmaların sona ermesi” ve “enerji güvenliği” söylemleri de RF’nin denetimini sınırlamaya yöneliktir.

Anahtar Kelimeler

Karadeniz, Yeni Dünya Düzeni, ABD, NATO, Rusya Federasyonu

Black Sea Policy of the United States of America in the Post-Cold War Era

Öz

This article examines the Black Sea policy of the USA that is one of the main players of the new “Great Game”. First of all, basic foreign policy goals of Washington in the post-Cold War era were
determined. Next, Black Sea policy of the USA was discussed by analyzing its goals, instruments and policy toward regional problems. In the Post-Cold War era, while defining the Black Sea region, besides BSEC, the concept of “Wider Black Sea” is being used with the influence of new “Great Game”. After the collapse of USSR, USA, aiming to maintain its hegemony by announcing “new world order”, considers the Black Sea as its “sphere of vital interest”. The main idea of “the Grand Chessboard” and “the Wider Black Sea”, which are in parallel with the American strategy documents, is to prevent potential rivals to become real ones and anti-US regional coalitions. NATO, through membership or cooperation, plays an important role in building “whole and free Europe”, in other words, integrating the region with the Western system. From the US point of view, NATO is the main provider of security for the Euroatlantic region, which includes the Black Sea. Besides NATO, through assistance programs, “the rose and orange revolutions”, USA tries to prevent Russian effect in the region. The discourses of “resolving regional conflicts” and “energy security” are also intended for reducing the Russian control

Anahtar Kelimeler

Black Sea, New World Order, USA, NATO, Russian Federation

Kaynakça

• Aktükün, İlker (2004), “Soğuk Savaştan Küresel Tiranlığa”, Toktamış Ateş (der.), ABD Dış Politikasında Yeni Yönelimler ve Dünya (Ankara: Ümit): 251-270.
• Andican, Ahat A. (2005), “Sovyet Sonrası Coğrafyada ‘Kadife Devrimler’”, Cumhuriyet Strateji, 1/41: 10-11 (11. 04).
• Asmus, Ronald D., Bruce P. Jackson (2004), “The Black Sea and the Frontiers of Freedom”, Asmus, Ronald D., Konstantin Dimitrov, Joerg Forbrig (eds.), A New Euro-Atlantic Strategy for the Black Sea Region (Washington: the German Marshall Fund of the United States): 17-26.
• Asmus, Ronald D. (2006), “Next Steps in Forging a Euroatlantic Strategy for the Wider Black Sea”, Ronald D. Asmus (der.), Next Steps in Forging a Euroatlantic Strategy for the Wider Black Sea (Washington: the German Marshall Fund of the United States): 15-33.
• Ataöv, Türkkaya (2005), “Ukrayna’daki Gerçek”, Cumhuriyet (04. 01).
• Ataöv, Türkkaya (2008), “Obama Kandırması”, Cumhuriyet (24. 06).
• Aydın, Mustafa (2000), New Geopolitics of Central Asia and the Caucasus: Causes of Instability and Predicament (Ankara: SAM).
• Aydın, Mustafa (2002), “Kafkasya ve Orta Asya’yla İlişkiler”, Baskın Oran (der.), Türk Dış Politikası (İstanbul, İletişim, cilt II, 3. Baskı): 366-439.
• Aydın, Mustafa (2005), “Regional Cooperation in the Black Sea and the Role of Institutions”, Perceptions, 10/3: 57-83.
• Baran, Zeyno (2004), “Developing a Euro-Atlantic Strategy Towards Black Sea Energy: The Example of the Caspian”, A New Euro-Atlantic Strategy for the Black Sea Region (Washington: the German Marshall Fund of the United States): 116-124.
• Belkin, Paul (2009), “U.S. Policy”, Morelli, Vincent ve Carl Ek, Paul Belkin, Steven Woehrel, Jim Nichol, “NATO Enlargement: Albania, Croatia, and Possible Future Candidates”, Congressional Research Service Report for Congress, <http://www.fas.org/sgp/crs/RL34701> (17. 01. 2011).
• Bryza, Matthew J. (2006), “The Policy of the United States toward the Black Sea Region”, Next Steps in Forging a Euroatlantic Strategy for the Wider Black Sea (Washington: the German Marshall Fund of the United States): 37-42.
• Brzezinski, Zbigniew (1998), Büyük Satranç Tahtası (İstanbul: Sabah) (Çev.: Ertuğrul Dikbaş ve Ergun Kocabıyık).
• Brzezinski, Zbigniew (2005), Tercih (İstanbul, İnkılap, 2. Baskı) (Çev.: Cem Küçük).
• Cafersoy, Nâzim (2001), Elçibey Dönemi Azerbaycan Dış Politikası (Ankara: ASAM).
• Canar, Burçin (2006), Soğuk Savaş Sonrasında Amerika Birleşik Devletleri ve Rusya Federasyonu’nun Güney Kafkasya Politikaları (1991-2005) (yayınlanmamış yüksek lisans tezi) (Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü).
• Celac, Sergiu (2006), “The Regional Ownership Conundrum: The Case of the Organization of the Black Sea Economic Cooperation”, Next Steps in Forging a Euroatlantic Strategy for the Wider Black Sea (Washington: the German Marshall Fund of the United States): 215-226.
• Cohen, Ariel (1997), “U.S. Policy in the Caucasus and Central Asia: Building a New Silk Road”, <http://www.heritage.org/Research/RussiaandEurasia/BG1132.cfm> (01. 02. 2005).
• Cohen, Ariel ve Conway Irwin (2006), “U.S. Strategy in the Black Sea Region”, <www.heritage.org/research/RussiaandEurasia/bg1990.cfm> (28. 09. 2010).
• Cornell, Svante E. (1999), “Geopolitics and Strategic Alignments in the Caucasus and Central Asia”, Perceptions, 4/2: 100-125.
• Cornell, Svante (2004), “NATO’s Role in South Caucasus Regional Security”, Turkish Policy Quarterly, 3/2: 123-134.
• Endicott, Neil (2009), The Nabucco Gas Pipeline: A Chance for the EU to Push for Change in Turkmenistan, The Quaker Council for European Affairs, <http://www.quaker.org/qcea/energysecurity/The_Nabucco_Gas_Pipeline.pdf> (08. 04.2011).
• Erbaş, Baha (2011), “Karadeniz’in geleceği”, Dünya Gündemi (13-20 Mart).
• Erhan, Çağrı (2002), “Soğuk Savaş Sonrası ABD’nin Güvenlik Algılamaları”, Yinanç, Refet ve Hakan Taşdemir (der.), Uluslararası Güvenlik Sorunları ve Türkiye (Ankara: Seçkin): 55-82.
• Erhan, Çağrı (2005), “ABD’nin Orta Asya Politikaları ve 11 Eylül Sonrası Açılımları”, Mustafa Aydın (der.), Küresel Politikada Orta Asya (Ankara: Nobel): 13-42.
• Erhan, Çağrı (2006), “Türkiye ve Bölgesel Örgütler”, Aydın, Mustafa ve Çağrı Erhan (der.), Beş Deniz Havzasında Türkiye (Ankara: Siyasal): 389-421.
• Fouskas, Vassilis K. (2004), Balkanlar, Ortadoğu, Kafkasya (İstanbul: Aykırı) (Çev.: Ali Çakıroğlu).
• Fukuyama, Francis (1999), “The End of History?”, Foreign Affairs Agenda the New Shape of World Politics Contending Paradigms in International Relations, (New York: Foreign Affairs): 1-25.
• Garber, Judy (2008), “U.S. Perspectives on the Black Sea Region”, <http.//www.state.gov/p/eur/rls/rm/105827.htm> (01. 08. 2009).
• Geoana, Mircea (2004), “Preface”, A New Euro-Atlantic Strategy for the Black Sea Region (Washington: the German Marshall Fund of the United States): 7-9.
• Güney, Nurşin Ateşoğlu (2006), Batı’nın Yeni Güvenlik Stratejileri AB-NATO-ABD (İstanbul: Bağlam).
• Hamilton, Daniel (2008), “A Transatlantic Strategy for the Wider Black Sea?”, Hamilton, Daniel ve Gerhard Mangott (eds.), The Wider Black Sea Region in the 21st Century: Strategic, Economic and Energy Perspectives (Washington: Center for Transatlantic Relations): 319-336.
• Huntington, Samuel P. (1999), “The Clash of Civilizations”, Foreign Affairs Agenda the New Shape of World Politics Contending Paradigms in International Relations, (New York: Foreign Affairs): 67-91.
• İpek Yolu Strateji Yasası (1999), <http://www.govtrack.us/congress/billtext.xpd?bill=h106-1152> (19. 03. 2011).
• İpek Yolu Strateji Yasası (2006), <http://www.govtrack.us/congress/billtext.xpd?bill=s109-2749> (19. 03. 2011).
• Jackson, Bruce Pitcairn (2005), “The Future of Democracy in the Black Sea Region”, <www.esiweb.org/pdf/esi_turkey_tpq_id_27.pdf> (16. 12. 2007).
• Jackson, Bruce P. (2006), “The Soft War for Europe’s East”, Next Steps in Forging a Euroatlantic Strategy for the Wider Black Sea (Washington: the German Marshall Fund of the United States): 101-111.
• Jones, Elizabeth A. (2004), “U.S. Foreign Assistance Programs”, <http://www.state.gov/p/eur/rls/rm/30059.htm> (05. 10. 2005).
• Karadeniz, Bülent (2007), “Security and Stability Architecture in the Black Sea”, Perceptions, 12/4: 95-117.
• Karagül, Soner (2010), “Türkiye ile Avrupa Birliği’nin Enerji Alanında İşbirliğinin Balkanlar’daki Yansımaları”, Dinçer, Osman Bahadır, Habibe Özdal ve Hacali Necefoğlu (der.), Yeni Dönemde Türk Dış Politikası (Ankara:USAK): 157-169.
• Karatnycky, Adrian ve Alexander J. Motyl (2009), “The Key to Kiev: Ukraine’s Security Means Europe’s Stability”, Foreign Affairs, 88/3: 106-120.
• Klare, Michael (2003), “The New Geopolitics”, Monthly Review, 55/3: 51-56.
• Kongar, Emre (2002), Demokrasi ve Vampirler (İstanbul: Remzi).
• Kulick, Jonathan ve Temuri Yakobashvili (2008), “Georgia and the Wider Black Sea”, Hamilton, Daniel ve Gerhard Mangott (eds.), The Wider Black Sea Region in the 21st Century: Strategic, Economic and Energy Perspectives (Washington: Center for Transatlantic Relations): 23-51.
• Kupchan, Charles A. (2010), “NATO’s Final Frontier: Why Russia Should Join the Atlantic Alliance”, Foreign Affairs, 89/3: 100-112.
• Larrabee, Stephen F. (2004), “The Russian Factor in Western Strategy Toward the Black Sea Region”, A New Euro-Atlantic Strategy for the Black Sea Region (Washington: the German Marshall Fund of the United States): 147-156.
• Larrabee, Stephen F. (2006), “A Western Strategy toward Russia in the Black Sea Region”, Next Steps in Forging a Euroatlantic Strategy for the Wider Black Sea (Washington: the German Marshall Fund of the United States): 113-120.
• Larrabee, Stephen F. (2008), “NATO and Black Sea Security”, The Wider Black Sea Region in the 21st Century: Strategic, Economic and Energy Perspectives (Washington: Center for Transatlantic Relations): 277-292.
• Manisalı, Erol (1999), “AGİT, Kafkasya ve Avrasya”, Cumhuriyet (24. 11).
• Manisalı, Erol (2003), Yeni Dünya Düzeninde Batı ve Türkiye (İstanbul: Derin).
• Matveeva, Anna (2008), “Conflicts in the Wider Black Sea Area”, The Wider Black Sea Region in the 21st Century: Strategic, Economic and Energy Perspectives (Washington: Center for Transatlantic Relations): 177-223.
• Mayemerova, Aynur (2005), “Soros ve Kazakistan: Sıradaki Kim?”, Cumhuriyet Strateji, 1/39: 9-10 (28. 03).
• Minchev, Ognyan, Marin Lessenski ve Plamen Ralchev (2004), “Transatlantic Strategy for Black Sea Stabilization and Integration (BSSI Strategy), A New Euro-Atlantic Strategy for the Black Sea Region (Washington: the German Marshall Fund of the United States): 85-98.
• Nagle, Chad (2008), “Whither Transcaucasia?”, Turkish Policy Quarterly, 7/2: 71-81.
• National Defense Strategy (2008), <http://www.defense.gov/news/2008.pdf> (13. 03. 2010).
• National Security Strategy of the United States (1991), <http://www.fas.org/man/docs/918015-nss.htm> (21. 03. 2006).
• National Security Strategy of the United States (1996), <http://www.fas.org/spp/military/docops/national/1996stra.htm> (21. 03. 2006).
• National Security Strategy of the United States (1997), <http://www.fas.org/man/docs/strategy97.htm> (01. 02. 2005).
• National Security Strategy of the United States (2002), <http://www.whitehouse.gov/nsc/print/nssall.html>, (09. 02. 2004).
• National Security Strategy of the United States (2006), <http://www.whitehouse.gov/nsc/nss/2006/nssall.html> (28. 04. 2007).
• National Security Strategy of the United States (2010), <http://www.whitehouse.gov/nsc/nss/2010/nssall.html> (06.09.2010).
• NATO Handbook (2006), (Brüksel: NATO).
• Nichol, Jim (1996), “Transcaucasus Newly Independent States: Political Developments and Implications for U.S. Interests”, <http://www.fas.org/man/crs/95-024.htm> (27. 03. 2005).
• Nichol, Jim (2009a), “Georgia (Republic) and NATO Enlargement: Issues and Implications”, <www.crs.gov> (17. 01. 2011).
• Nichol, Jim (2009b), “Georgia”, Morelli, Vincent ve Carl Ek, Paul Belkin, Steven Woehrel, Jim Nichol, “NATO Enlargement: Albania, Croatia, and Possible Future Candidates”, Congressional Research Service Report for Congress, <http://www.fas.org/sgp/crs/RL34701> (17. 01. 2011).
• Oğan, Sinan (2004a), “Gençlik Örgütlerinin Sivil Devrimlerdeki Rolü: ‘Baby-boom’”, Sinan Oğan (der.), Turuncu Devrimler (İstanbul: Birharf): 76-108.
• Oğan, Sinan (2004b), “Ukrayna’da Turuncu Devrim”, Sinan Oğan (der.), Turuncu Devrimler (İstanbul: Birharf): 230-257.
• Oğan, Sinan (2010), “Ukrayna’da Devlet Başkanlığı Seçimleri: Turuncu Devrimin Sonu”, <http://www.turksam.org/tr/1898.html> (25. 05. 2011).
• Oktay, Emel G. (2007), “Türkiye’nin Avrasya’da Çok Taraflı Girişimlerine Bir Örnek: Karadeniz Ekonomik İşbirliği Örgütü”, Mustafa Aydın (der.), Türkiye’nin Avrasya Macerası 1989-2006 (Avrasya Üçlemesi II) (Ankara: Nobel): 213-240.
• Oran, Baskın (2002), “Dönemin Bilançosu”, Baskın Oran (der.), Türk Dış Politikası (İstanbul, İletişim, cilt II, 3. Baskı): 203-242.
• Osipov, Victor (2010), “Transnistrian Conflict Settlement: Towards a Genuine Reintegration of Moldova”, <http://www.csis.org/event/paradigms-transnistrian-conflict-settlement> (22. 08. 2010).
• Pala, Cenk (2007), “Türkiye’nin Avrasya Boru Hatları Macerası”, Mustafa Aydın (der.), Türkiye’nin Avrasya Macerası 1989-2006 (Avrasya Üçlemesi II) (Ankara: Nobel): 143-176.
• Perepelytsia, Grigory M. (2007), “NATO ve Ukrayna: Yol Ayırımında”, <http://www.nato.int/docu/review/2007/issue2/turkish/art2.html> (16. 01. 2011).
• Pifer, Steven (2010), “Understanding Ukraine’s Foreign Policy”, <http://www.brookings.edu/opinions/2010/0413_ukraine_pifer> (13. 05. 2011).
• Primakov, Yevgeniy (1996), “The World on the Eve of the 21st Century”, International Affairs, 5/6: 2-14.
• Quadrennial Defense Review (1997), <http://www.fas.org/man/docs/qdr/> (21. 03. 2006).
• Socor, Vladimir (2004), “Frozen Conflicts: a Challenge to Euro-Atlantic Interests”, A New EuroAtlantic Strategy for the Black Sea Region (Washington: the German Marshall Fund of the United States): 127-137.
• Solchanyk, Roman (2001), Ukraine and Russia: The Post-Soviet Transition (Lanham, MD: Rowman&Littlefield Publishers).
• Simon, Jeffrey (2006), “Black Sea Regional Security Cooperation: Building Bridges and Barriers”, Next Steps in Forging a Euroatlantic Strategy for the Wider Black Sea (Washington: the German Marshall Fund of the United States): 83-97.
• Starr, Frederick S. (1997), “Power Failure: American Policy in the Caspian”, <http://nationalinterest.org/article/power-failure-american-policy-in-the-caspian-1036> (21. 03. 2006).
• Taşçıkar, Dinçer (1998), “Orta Asya’daki Ekonomik Reformlar ve Yeni Büyük Oyun”, Alaeddin Yalçınkaya (der.), Türk Cumhuriyetleri ve Petrol Boru Hatları (İstanbul: Bağlam): 233-253.
• Tellal, Erel (2002), “Rusya’yla İlişkiler”, Baskın Oran (der.), Türk Dış Politikası (İstanbul, İletişim, cilt II, 3. Baskı): 540-550.
• Tellal, Erel (2005a), Rusya Federasyonu (Ankara: SBF ders notu).
• Tellal, Erel (2005b), “Eski Sovyet Coğrafyasında ‘Devrimler’”, SBF Dergisi, 60/2: 273-278.
• Tellal, Erel (2010), “Zümrüdüanka: Rusya Federasyonu’nun Dış Politikası”, SBF Dergisi, 65/3: 189-236.
• The Alliance’s Strategic Concept (2010), <www.nato.int/strategic-concept.html> (21. 12. 2010).
• The Foreign Policy Concept of the Russian Federation (2008), <http://www.mid.ru> (15. 09. 2008).
• Towards the New Strategic Concept: A Selection of Background Documents (2010), (Brüksel: NATO).
• Türkeş, Mustafa (2000), “Doksanlı Yıllarda NATO’nun Öncelikleri ve Türkiye”, Özcan, Gencer ve Şule Kut (der.), En Uzun Onyıl (İstanbul, Büke, 2. Baskı): 193-217.
• Uzgel, İlhan (2002), “ABD ve NATO’yla İlişkiler”, Baskın Oran (der.), Türk Dış Politikası (İstanbul, İletişim, cilt II, 3. Baskı): 243-325.
• Uzgel, İlhan (2004), “ABD Hegemonyasının Yeniden İnşası, Orta Doğu ve NATO”, Mülkiye, XXVIII/243: 7-20.
• Veliev, Cavid (2007), “Genişletilmiş Karadeniz Projesi”, Cumhuriyet Strateji, 3/150: 16-17.
• Wallerstein, Immanuel (2001), Güncel Yorumlar (İstanbul: Aram) (Çev.: Veysi Atlı, Deniz Hakyemez ve Barış Yeldiren).
• Wilson, Ross (2006), “U.S. Policy in the Black Sea Region”, <http://www.esiweb.org/pdf/esi_turkey_tpq_id_58.pdf > (17. 10. 2010).
• Woehrel, Steven (2009), “Ukraine”, Morelli, Vincet ve Carl Ek, Paul Belkin, Steven Woehrel, Jim Nichol, “NATO Enlargement: Albania, Croatia, and Possible Future Candidates”, Congressional Research Service Report for Congress, 14 Nisan 2009, <http://www.fas.org/sgp/crs/RL34701> (17. 01. 2011).
• Yapıcı, Merve İrem (2005), “NATO-Rusya İlişkileri: Sorunlu Konu Genişleme”, Cumhuriyet Strateji, 2/57 (01.08): 18-19.
• Yapıcı, Utku (2004), Orta Asya ve Kafkasya (İstanbul: Otopsi).
• Yapıcı, Utku (2008), “Gürcistan Savaşı: Öncesi ve Sonrası”, SBF Dergisi, 63/3: 185-190.
• Yaşın, Gözde Kılıç (2005), “Karadeniz Planları”, Cumhuriyet Strateji, 2/75: 12-13.
• Yıldızoğlu, Ergin (2004), “Al Birini Vur Ötekine...”, Cumhuriyet (20. 09).
• Yıldızoğlu, Ergin (2008), “Bir Semptom Olarak ‘Kosova’ Devleti”, Cumhuriyet (25. 02).
• Yıldızoğlu, Ergin (2010), “ ‘Obamania’ Bir Yılda Bitti”, Cumhuriyet (25. 01).
• Zabcı, Filiz Çulha (2005), “Sömürge Tipi ‘Demokrasi’ ve Genişletilmiş Ortadoğu Projesi”, Mülkiye, XXIX/246: 227-248.
• Zabcı, Filiz Çulha (2006), “About the Contributors”, Next Steps in Forging a Euroatlantic Strategy for the Wider Black Sea (Washington: the German Marshall Fund of the United States): 249-253.
• Zabcı, Filiz Çulha (2008), “About the Authors”, The Wider Black Sea Region in the 21st Century: Strategic, Economic and Energy Perspectives (Washington: Center for Transatlantic Relations): 337-342.