Bir Türkmen Şehri Kerkük

Yıl 2009, Cilt: 36 Sayı: 2, 113 - 136, 01.12.2009

Metin Kopar

Öz

Günümüzde Irak olarak bilinen coğrafya, 674 yılından itibaren Türklerin yerleştiği bir bölge olmuştur. Burası tarih, coğrafya, iklim, tabiat şartları ve etnik yapısı itibarıyla Anadolu’nun devamı niteliğindedir. Kerkük sancağı, Irak’ın kuzeyinde Dicle ve Fırat nehirleri arasında kalan “Cezire” bölgesinin doğusunda yer almaktadır. Batı’da Dicle nehriyle bölgeyi ayıran Hamrin dağları, Kuzeydoğu’da Küçük Zap suyu vadisi, Güneydoğu’da ise Diyale vadisi ile çevrilidir. Kerkük sancağı, 1892 yılı ortalarına kadar resmî yazışmalarda “Şehr-i Zor” olarak geçmektedir. Ancak, “Zor Mutasarrıflığı” ile isim benzerliği karışıklıklara sebebiyet verdiği için 1893 yılında Padişah iradesiyle “Kerkük” ismi kullanılmaya başlanmıştır. Araplar Kerkük’ü “Karkûk” diye adlandırırlar. Kerkük ismi ilk defa Şerefeddin Yezdi’nin Timur tarihinde geçmektedir. Kerkük Türkleri, 900 yıl önce El-Cezire bölgesine (Musul, Kerkük ve çevresi) yerleşerek vatan tutan 24 Oğuz boyunun muhtelif boy ve oymaklarının neslinden gelmektedir. Kerkük’ün idarî yapısı, Osmanlılar, İngilizler ve Krallık devrinde, Cumhuriyet’in ilk yılları ve özellikle de Saddam zamanında farklı şekiller göstermektedir. İdarî yapısı gibi etnik yapısı da aynı şekilde değiştirilmeye çalışılmıştır. Etnik yapıya müdahale İngilizler döneminde başlamış, Krallık zamanında Araplaştırma faaliyetine dönüşmüş, Cumhuriyet döneminde buna hız verilmiş ve Saddam devrinde ise doruğa çıkmıştır. 2003 Nisan’ından sonra da kaba ve hoyratça başlayan Kürtleştirme hareketi baş göstermiştir. Bu değişim Amerika Birleşik Devletleri’nin de desteğini alarak, şehir tamamen bir Kürt istilasına uğramış, şehrin etnik nüfus yapısı daha hızlı bir şekilde Türkmenler aleyhine değişmiştir

Anahtar Kelimeler

Kerkük, Türkmen, nüfus, vilâyet, Kürt, Arap

A Turcoman City Kirkuk

Öz

Nowadays, the geography known as Iraq has been a place where the Turks have been living since 674. This geography has always been a natural extension of Anatolia in some ways such as geography, climate and ethnical structure. Kirkuk Sanjak is located in the east of Cezire, an are in the North of Iraq and between Eupharet and Tigrish rivers. It was surrounded with Hamrin Mountains in the west, with Small Zap Canyon in the northeast, and in the southeast with Diyale Canyon. Kirkuk Sanjak was called as “Şehr-i Zor” in the official documents until the mid of 1892. Since it was confused with “Zor Mutasarrıflığı”, upon the order of the Sultan, its name was converted to Kirkük in 1893. This name was mentioned first in Şerefeddin Yezdi’s history of Timur. The Turks of Kirkuk are the descendants of different tribes and clans of 24 Oghuz settling in the area of Elcezire 900 years ago. Managerial structure of Kirkük has changed many times in different ways during the Ottomans, British rulings, during the Kingdom era, the first years of the Republic and especially durin the Saddam’s rule. Its ethnical structure has tried to be shifted like its managerial structure. This intervention was started in the era of British rule, and turned into a activity of Arabisation, gained speed in the Republican era, and finally reached the peak during Saddam rule. After the April of 2003, a vulgar Kurdification activity was cropped up. By the support of the USA, the city a Kurdish invasion appeared and the ethnical structure of the city changed rapidly

Anahtar Kelimeler

Kirkuk, Turcoman, population, province, Kurdish, Arabian