Sona Erişinin 100. Yılında 1. Dünya Savaşı’nın Ekonomik Cephesine Dâir Bir İnceleme

Yıl 2018, Cilt: 54 Sayı: 2, 179 - 210, 20.05.2018

İrfan Kalaycı

Öz

Birinci
Dünya Savaşı (1. DS) 1914-18 yıllarında ‘ekonomik savaş’ ile ‘savaş ekonomisi’ arasında geçmiş bir cephe savaşları
bütünüdür. 1. DS’nın nedenleri genellikle ‘ekonomik’tir. Bu nedenlerden bazıları
şunlardır: Atlantik’in iki yakasındaki devletlerin askeri, politik ve ekonomik
güç yarışına girmeleri; mevcut uluslararası ticari engelleri aşma çabası;
enerji, hammadde arz güvenliğini ve sanayi için girdi akışını sağlama arzusu; sömürgeleştirme
fırsatlarını ve çeşitli rantları yakalama ihtiyac1. Milyonlarca insanın ölümüne
yol açan 1. DS’nın genel sonuçları da
‘ekonomik’ ağırlıklıdır: Örneğin savaş bittiğinde dünyanın politik coğrafyası
gibi ekonomik coğrafyası da değişmiş; silah sanayisi daha fazla büyümüş, üretimde
ülkeler arası rekabet kızışmış ve 1929 Dünya Ekonomik Bunalımının ön koşulları
oluşmuştur. Savaş sürecinde savaş ekonomisi uygulanmış, bu politika savaştan
sonra devam etmiştir. Savaş ekonomisi kitlesel işsizlik ve yoksulluk ile
mücadelenin yanı sıra, savaş tazminatları, dış borçlanma, karşılıksız emisyon
ve karne ile tüketimi doğru yönetmeyi kapsamaktadır. 1. DS ve sonuçları İ. Haldun’un “Her milletin üç devri vardır; fetih, durma, çöküş
devri” şeklindeki tarih görüşünü doğrulamıştır. 1. DS’na katılan tüm
devletler gibi o zaman birer imparatorluk olan Avusturya-Macaristan ve Osmanlı
devletleri de savaş bütçesi yoluyla savaş ekonomisi uygulamışlardır. Savaş ekonomisi uygulamalarının hedefi duraklama ve çöküşü
engellemek, en azından geciktirebilmektir. Fakat anılan imparatorluklar diğerleri
gibi çöküşten kurtulamamışlardır.

Anahtar Kelimeler

1. Dünya Savaşı, ekonomik neden ve sonuçları, savaş ekonomisi

Kaynakça

• Aybar, Juan Carlos Ocaña. “The First World War (1914-1918)”, Geography and History–Bilingual Studies–IES, No: 4 ESO, Parque de Lisboa, Alcorcón (Madrid), Winter 2016.
• BBC. World War One: “Did World War One Nearly Bankrupt Britain?”–Video Transcript.
• Bogart, Ernest Ludlow. Direct and Indirect Costs of the Great World War, Oxford University Press, New York, 1919, https://archive.org/details/directindirectco00bogarich/page/ 298, accessed: 1/10/2018.
• Broadbery, Stephan and Mark Harrison. “Introducton”, The Economics of World War I, S. Broadberry-
• M.Harrison, Cambridge University Press, 2005, 1-2.
• Broadberry, Stephenand and Mark Harrison. The Economic of World War I: Comparative Quantitative Analysis, Barcelona, 2005.
• Daunton, M. J. “How to Pay for the War: State, Society and Taxation in Britain, 1917-24”, The English Historical Review, Vol. 111, No. 443, Sep.,1996, (882-919).
• Doğru, Cem. “Birinci Dünya Savaşı Döneminde Ekonomide Bir Kurumsallaşma Çabası: İaşe Nezareti”, Sosyal Bilimler Metinleri (4), N. Kemal Üniversitesi SBE, 2009.
• Eldem, Vedat. Harp ve Mütareke Yıllarında Osmanlı İmparatorluğu’nun Ekonomisi, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 1994.
• Eldem, Vedat. Osmanlı İmparatorluğu’nun İktisadi Şartları Hakkında Bir Tetkik, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 1994.
• Evera, Stephen Van. “The Cult of the Offensive and the Origins of the First World War”, International Security (The MIT Press,), Vol. 9, No. 1 (Summer), 1984, (58-107) http://www.jstor.org/stable/2538636, accessed: 26/07/2017.
• Fairchild, Fred Rogers. “German War Finance”, The American Economic Review, Vol. 12, No. 2, Jun., 1922, (246-261).
• Ferguson, Niall. Public Finance and National Security: The Domestic Origins of the First World War, Oxford University Press -Past&Present, No. 142, Feb., 1994, 141-168.
• Fisk, Harvey E. The Inter-Ally Debts: An Analysis of War and Post-War Public Finance,1914-1923, Banker’s Trust Company, NewYork-Paris, 1924. https://fraser.stlouisfed.org/ files/docs/publications/books/intallydebt_fisk_1924.pdf, accessed: 26/9/2018.
• Frieden, Jeff. “Sectoral Conflict and Foreign Economic Policy, 1914-1940”, International Organization, Vol. 42, No. 1, Winter, 1988, (59-90).
• Güran, Tevfik. 19.Yüzyılda Osmanlı Ekonomisi Üzerine Araştırmalar, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul, 2014.
• Harrison, Mark. “Myths of the Great War”, (presented as keynote lectures to) the Economic History Society Annual Conference at the University of Warwick, 28 March 2014, p. 21 https://warwick.ac.uk/fac/soc/economics/staff/mharrison/public/myths.pdf, accessed: 3/10/2018.
• Heaton, Herbert. Avrupa İktisat Tarihi, Çev. M. A. Kılıçbay ve O. Aydoğuş, Paragraf Yayınevi, İstanbul, 2005.
• Herrmann, David G. The Arming of Europe and the Making of the First World War, Princeton University Press, Princeton, 1997.
• Herwig, Holger H. Herwig.The First World War: Germany and Austria-Hungary 1914-1918, 2nd. ed., Bloomsbury Academic. 2014: 11, (227, 270).
• Hür, Ayşe. “1914’te Cihan Harbi’ne Nasıl Girdik”, Taraf Gazetesi, 18 Eylül 2011.
• Kazgan, Gülten. Tanzimat’tan 21. Yüzyıla Türkiye Ekonomisi, 3.baskı, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul, 2006.
• Kennedy, Paul. Büyük Güçlerin Yükseliş ve Çöküşleri (16.Yüzyıldan Günümüze Ekonomik Değişim ve Askeri Çatışmalar), 8. baskı, Çev. B. Karanakçı, T. İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul, 2001.
• Koistinen, Paul A. C. “The Industrial-Military Complex in Historical Perspective: World War”, The Business History Review, Vol. 41, No. 4, Winter, 1967, (378-403).
• Kuczynski, R. R. “German Taxation Policy in the World-War”, Journal of Political Economy, Vol. 31, No. 6, Dec., 1923, (763-789).
• Kurtoğlu, Ramazan. Türkiye Ekonomisi (1838-2010): Mali Bağımlılık, Büyüme, Krizler ve Siyasi Sonuçlar, Destek yayınları, İstanbul, 2017.
• Lampe, John R. “Stabilizing Southeastern Europe, Financial Legacies and European Lessons from the First World War”, in The Economic Causes and Consequences of the First World War, Eds: 1. Vujačić and M.Arandarenko, Center Faculty of Economics, University of Belgrade, Čugura Print, Beograd, 2015, (12-33).
• Langlois, Georges, Jean Boismenu, LucLefebvre and Patrice Ragimbald. 20. Yüzyıl Tarihi, 2. baskı, Çev. Ö. Turan, Nehir Yayınları, İstanbul, 2003.
• Lecture 3: Pre-First World War Global Economy, http://www.ub.edu/histeco/pdf/lecture3.pdf, accessed: 3/8/2016.
• Lecture 5: The disintegration of the world economy, 1914 to 1939 AD, http://www.sfu.ca/~ djacks/courses/ECON372/Webnotes/Lecture%2005%20-%20webnotes.pdf, accessed: 3/8/2016.
• Lee, Stephen J. Avrupa Tarihinden Kesitler 1789-1980, 2. baskı, Çev. S. Aktur, Dost Kitabevi, Ankara, 2004. Lozada, Carlos. “The Economics of World War I”, The National Bureau of Economic Research (NBER),2014, http://www.nber.org/digest/jan05/w10580.html, accessed: 21/8/2017.
• Maurer, John. H. The Outbreak of the First World War: Strategic Planning, Crisis Decision Making, and Deterrence Failure, Greenwood Publishing Group, Westport, 1995.
• Meerbeeck, Nina Van. Centenary of the Great War: the National Bank in wartime, National Bank of Belgium Museum,2013. http://www.nbbmuseum.be/2013/11/wartime.htm, accessed: 8/9/2014.
• Metinsoy, Elif M. “1. Dünya Savaşı’nda Osmanlı Kadınlarının Gıda ve Erzak Savaşı”, Toplumsal Tarih Dergisi, S. 243, Mart 2014, http://www.tarihtoplum.org/i-dunya-savasinda-osmanli-kadinlarinin-gida-ve-erzak-savasi/ accessed: 30/9/2018.
• Mombauer, Annika. The Origins of the First World War: Controversies and Consensus, Routledge, London, 2013.
• Morrow, John, H. “Industrial Mobilization in World War I: The Prussian Army and the Aircraft Industry”, The Journal of EconomicHistory, Vol. 37, No. 1, March 1977.
• Pamuk, Şevket. “The Ottoman Economy in World War I”, The Economics of World War 1, S. Broadberry-M.Harrison (eds.), Cambridge University Press, 2005, (112-136).
• Pamuk, Şevket. Osmanlı’dan Cumhuriyete Küreselleşme, İktisat Politikaları ve Büyüme (Seçme Eserler II), T. İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul, 2007.
• Pamuk, Şevket. Türkiye’nin 200 Yıllık İktisat Tarihi: Büyüme, Kurumlar ve Bölüşüm, 6. baskı, T. İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul, 2017.
• Rady, Martyn. “Review: Samuel R. Williamson, JR. Austria-Hunagry and the Origins of the First World War, Macmillan. 1991”, Hungarian Studies, 7/1-2.
• Ritschl, Albrecht. “ThePity of Peace: Germany’s Economy at War, 1914-1918 and Beyond”, Humboldt University Berlin and CEPR.
• Royde-Smith, J. Graham and Dennis E. Showalter. “World War I 1914–1918”, Britannica, Aug13, 2018, https://www.britannica.com/event/World-War-I, accessed: 26/9/2018.
• Sabis, Ali İhsan. Harp Hatıralarım Birinci Cihan Harbi, C. 1 (Birinci Dünya Harbinden Evvelki Hadiseler Harbin Zuhuru ve Seferberlik İlanı: Harbe Nasıl Sürüklendik?) Nil yayınları, İstanbul, 1990.
• Schulze, Max-Stephan. “Avustria-Hungary’s Economy in World War I”, The Economics of World War I, in Stephen Broadberry-Mark Harrison (eds), Cambridge University Press,2005 (77-111).
• Strachan, Hew. The First World War: Volume I: To Arms. Oxford University Press, Oxford, 2001.
• Viner, Jacob. “ Who Paid for the War?”, Journal of Political Economy (The University of Chicago Press), Vol. 28, No. 1, Jan. 1920, (46-76). http://www.jstor.org/stable/18205 30, accessed: 07/07/2017.
• World.ology. Great War/World War I (1914-1919), “Further Understanding: Causes of World War I”, A New Terrible Type of Warfare, New Nations Created in Europe, http://www.worldology.com/ Europe/world_war_1.htm, accessed: 5/4/2016.
• World.ology. “A New Terrible Type of Warfare; New Nations Created in Europe”, Great War/World War I (1914–1919), 2014, http://www.worldology.com/Europe/world_ war_1.htm (7/9/2016)
• Woytinsky, W. S. “Postwar Economic Perspectives 1. Experience After World War I”, Social Security Bulletin, 1945, pp. 18-20, https://www.ssa.gov/policy/docs/ssb/v8n12/ v8n12p 18.pdf, accessed: 26/9/2018.