Askeri Darbelerin Sebepleri, Dinamikleri ve İdeolojik Temelleri: Irak Örneği

Yıl 2019, Cilt: 56 Sayı: 2, 155 - 178, 09.12.2019

Hasan Emir Aktaş

Öz

Askeri darbeler tarihin önceki dönemlerinden bu yana var olan bir olgu olsa da yirminci yüzyılda hem sayı olarak artmış, hem de yapısal değişiklikler geçirmiştir. Bugün darbeler demokratik ve sivil yönetimlerin karşısındaki en büyük tehditlerden biri olarak görülmektedir ve siyaset biliminde genellikle siyasi şiddet başlığı altında
incelenmektedir. Askeri darbeler demokratik yönetimler için istenmeyen olaylar olduğu için darbelere yol açan sebepler ve şartlar sıklıkla incelenen konulardan biridir. Bu çalışmada da önce modern dönemdeki darbelerin sebepleri, dinamikleri ve ideolojik temelleri ele alınmakta, daha sonra da bu genel sebep ve şartlar çerçevesinde Irak’taki darbeler değerlendirilmektedir. Irak 1968’e kadar askeri darbelerin en çok yaşandığı ülkelerden biri olmuştur. 1968’den sonra ise bu ülkede herhangi bir darbe gerçekleşmemiştir. Gerek bu durum ve gerekse sömürge geçmişi, çok unsurlu ve karmaşık sosyal yapısı ve yeni şekillenen devlet düzeni Irak’ı
bu hususta incelenmeye değer bir örnek haline getirmektedir. Irak’taki darbelerin sebepleri, dinamikleri ve ideolojik temelleri şu şekilde tespit edilebilir: Bilhassa çok unsurlu yapıdan kaynaklanan istikrarsızlık, İngiliz vesayetine ve onun Irak’taki yerli uzantılarına yönelik anti-emperyalist ve milliyetçi tepkiler, ordunun sivil siyasetteki
rol ve ağırlığının kurumsallaşması, siyasi şiddetin yaygınlaşması ve yerleşmesi; sosyo-ekonomik değişimler ve çelişkiler.

Anahtar Kelimeler

Irak, Darbeler, Darbelerin Sebepleri, Ortadoğu

Kaynakça

• Abrahamian, Ervand. A History of Modern Iran, Cambridge University Press, Cambridge & New York, 2008. Akça, İsmet. “12 Mart Askeri Müdahalesi: İthal İkameci Kapitalizm, Sınıf Dinamikleri ve Bürokratik Otoriterizm”, (Ed. Mehmet Ö. Alkan), Osmanlıdan Günümüze Darbeler, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul, 2016, s.248-268. Arı, Tayyar. Geçmişten Günümüze Ortadoğu – Siyaset, Savaş ve Diplomasi, MKM Yayıncılık, Bursa, 2012. Balta, Evren. “Siyasal Şiddetin Örgütlenmesi”, (Ed. Yüksel Taşkın), Siyaset, İletişim Yayınları, İstanbul, 2014, s.171-198. Batatu, Hanna. The Egyptian, Syrian and Iraqi Revolutions, Georgetown University - Center for Contemporary Arab Studies, Washington D.C., 1983. Catherwood, Christopher. A Brief History of the Middle East, Carroll & Graf Publishers, New York, 2006. Cleveland, William L. Modern Ortadoğu Tarihi, (Çev. Mehmet Harmancı), Agora Kitaplığı, İstanbul, 2008. Daulaty, Mazullah. Military and Politics in Afghanistan. Centre for Strategic Studies, Ministry of Foreign Affairs Afghanistan, Kabul, 2014. Dawisha, Adeed. Irak - A Political History from Independence to Occupation, Princeton University Press, Princeton & Oxford, 2009. El-Süveydi, Tevfik. Müzakerati: Nısf Karn min Tarihi’l-Iraq ve’l-Kaziyye el-Arabiyye, Daral-Hikma, Londra, 1999. Erenler, Muharrem. “Irak”, (Ed. Hasan Öztürk), Modern Ortadoğu Siyasi Tarihi, Bilgesam Yayınları, Ankara, 2016, s.135-178. ASKERİ DARBELERİN SEBEPLERİ, DİNAMİKLERİ VE İDEOLOJİK TEMELLERİ - IRAK ÖRNEĞİ 178 / AVRASYA ETÜDLERİ Etheredge, Laura S. Middle East Region in Transition – Iraq, Britannica Educational Publishing, New York, 2011. Goldschmidt, Arthur ve Lawrence Davidson. Kısa Ortadoğu Tarihi. (Çev. Aydemir Güler). Doruk Yayımcılık, İstanbul, 2008. Hala, Fattah ve Frank Caso. A Brief History of Iraq, Facts on File, New York, 2009. Hale, William. Türkiye’de Ordu ve Siyaset, Alfa Yayınları, İstanbul, 2014. Heywood, Andrew. Siyaset, Adres Yayınları, Ankara, 2010. Hunt, Courtney. The History of Iraq. Greenwood Press, London, 2005. Kandeh, Jimmy. Coups from Below, Palgrave, New York, 2004. Lovemann, Brian E. “Military Constitutionalism”, (Ed. Paul Barry Clarke & Joe Foweraker). Encyclopedia of Democratic Thought, Routledge, London & New York, 2001, pp. 536-539. Marr, Phebe. The Modern History of Iraq, Westview Press, Boulder, 2011. Moore, Christopher D. “Political and Military Coups”, (Ed. John T. Ishiyama & Marijke Breuning), 21st Century Political Science, Sage, California & London, 2011, pp. 124-132. Örs, Birsen. Türkiye’de Askeri Müdahaleler, Der Yayınları, İstanbul, 1996. Öztuna, Yılmaz. II. Abdülhamid – Zamanı ve Şahsiyeti, Ötüken Yayınları, İstanbul, 2013. Polk, William R. Irak’ı Anlamak, (Çev. Nurettin Elhüseyni), NTV Yayınları, İstanbul, 2007. Roskin, Michael G., Robert L. Cord, James A. Medeiros ve Walter S. Jones. Siyaset Bilimi, (Çev. Atilla Yayla), Adres Yayınları, Ankara, 2013. Saikal, Amin. Modern Afghanistan, İ.B. Tauris, London & New York, 2004. Seddon, David. A Political and Economic Dictionary of the Middle East, Europa Publications, London and New York, 2004. Shaw, Stanford J. Osmanlı İmparatorluğu ve Modern Türkiye, (Çev. Mehmet Harmancı), Cilt 2, E Yayınları, İstanbul, 2010. Shiff, Rebecca. The Military and Domestic Politics – A Concordance Theory of Civil – Military Relations, Routledge, London & New York, 2009. Slugglett, Peter. Britain in Iraq, I.B. Tauris, London & New York, 2007. Thyne, Clayton L. “Supporter of stability or agent of agitation? The effect of US foreign policy on coups in Latin America”, Journal of Peace Search. (47)4, 2010, pp. 449-461. Tripp, Charles. A History of Iraq, Cambridge University Press, Cambridge, 2000. Ulus, Özgür M. The Army and the Radical Left in Turkey, İ.B. Tauris, London & New York, 2011. Wintrobe, Ronald. “Autocracy and Coups d’Etat”, Public Choice, 152, 2012, pp. 115-130.