1826 SONRASI BUGÜNKÜ BULGARİSTAN COĞRAFYASINDA BEKTAŞİ YASAĞI

Yıl 2022, Sayı: 61, 5 - 43, 20.12.2022

Fahri Maden

Öz

Bektaşilik Balkanların önemli inanç ve kültür zenginliğinden biridir. Anadolu’da Hacı Bektaş Veli (v. 1271)’nin uyandırdığı çerağ Balkanlarda çok geniş bir coğrafyada neşvü nema bulmuştur. Daha Selçuklu döneminde Sarı Saltık ile bölgede kendini gösteren Bektaşi inanç ve kültürü, Osmanlı’nın Rumeli’ye geçişinden sonra hızlı bir yayılma alanına kavuşmuştur. Osmanlı fetihleriyle birlikte Bektaşilik bugünkü Bulgaristan coğrafyasındaki geniş sahada büyük tekkelere ve çok sayıda derviş topluluğuna sahip olmuştur. Özellikle Yeniçerilerin manevi eğitimini üstelenen Bektaşiler, ocakla birlikte fetihlere iştirak ederek yeni fethedilen yerlerin Türk yurdu haline gelmesine katkı sağlamışlardır. Yeniçeri ocağı ile kader birliği eden Bektaşiler, ocağın 1826 yılında kaldırılması sırasında ciddi bir yasak ile karşılaşmışlardır. Bektaşilik uzun yıllar devam eden bu yasağın sıkıntılarını kolay kolay atlatamamıştır. Nitekim bugünkü Bulgaristan coğrafyasında onlarca Bektaşi tekkesi mal varlıklarına el konulup kapatılmış, pek çok Bektaşi büyüğüne ait türbe mahalli diğer tarikatların idaresine terk edilmiş, Bektaşiler adeta asimile edilme ve yok olma teh likesi ile karşılaşmışlardır. Büyük binalara ve zengin mülklere sahip Hasköy’de Osman Baba ve Ali Baba, Silistre vilayetinde Hazergrad’da Musa Baba, Hüseyin Baba ve Koç Doğan, Hazergrad’ın Deliorman nahiyesinde Demir Baba, Yenipazar’daki (Kozluca’da) Musa Baba, Rusçuk’ta Ho rasanî Ali Baba, Tay Hızır Ali Baba, Niğbolu’da Ali Koç Baba, Şumnu’da Hafız Baba, Vidin sancağında Selahaddin Baba, Varna’da Akyazılı Sultan, Balçık’ta Sarı Saltık, Eski Zağra’da Mü’min Baba ve Turhan Baba, Yeni Zağra’da Kıdemli Baba, Eskicuma’da Nasuh Baba ve Kızana, Köstendil’de Hızır Baba, Cisr-i Mustafa Paşa’da Hızır Baba ve Cafer Baba tekkeleri 1826 yasağının ardından kapatılmış, mal varlıklarına el konulmuş, buralardaki Bektaşi baba ve dervişleri sürgün edilmiştir. 19. yüzyılın ikinci yarısında özellikle Sultan Abdülaziz döneminde Bektaşilerin üzerlerindeki devlet baskısının azalmasıyla bu tekkeleri geri almak ve yeniden canlandırmak isteyen Bektaşiler, yoğun bir faaliyet içerisine girmişlerdir. Bu makalede başta arşiv kayıtları olmak üzere birinci elden kaynaklar ışığında Bektaşiliğin 1826 yılında yasaklanması ve bu yasağın bugünkü Bulgaristan coğrafyasındaki Bektaşi tekkelerine yansımaları ele alınacaktır.

Anahtar Kelimeler

Balkanlar, Bulgaristan, Bektaşilik, 1826 Yasağı, Bektaşi Türbe ve Tekkeleri., Balkanlar, Bulgaristan, Bektaşilik, 1826 Yasağı, Bektaşi Türbe ve Tekkeleri.

Kaynakça

• A. Arşiv Belgeleri
• BEO, Ayniyat Defteri, nr.14, s. 186.
• BOA, A.MK.UM, 332/43.
• BOA, A.MKT.DV, 183/7.
• BOA, A.MKT.NZD, 370/85.
• BOA, A.MKT.UM, 561/63.
• BOA, A.MTZ (04), 61/54; A.MTZ (04), 64/18.
• BOA, Ayniyat Defteri, nr. 207, s.32; Ayniyat Defteri, nr. 325, s.82; Ayniyat Defteri, nr. 326, s. 11;
• Ayniyat Defteri, nr.14, s.234; Ayniyat Defteri, nr.207, s.52-53.
• BOA, C.ADL, 29/1734; C.ADL, 33/2002.
• BOA, C.DH, 125/6218; C.DH, 162/8071.
• BOA, C.EV, 147/7332; C.EV, 284/14496; C.EV, 346/17567; C.EV, 431/21839; C.EV, 441/22348;
• C.EV, 529/26749; C.EV, 651/32819; C.EV. 284/14496.
• BOA, C.İKTS, 34/1688.
• BOA, DH.MKT, 1388/88; DH.MKT, 1442/21.
• BOA, EV.MH, 1036/1; EV.MH, 1358/54; EV.MH, 152/89; EV.MH, 1700/47; EV.MH, 2/86;
• EV.MH, 257/134.
• BOA, EV.MKT, 720/127.
• BOA, HAT, 223/12435; HAT, 290/17386; HAT, 293/17438; HAT, 293/17438-C; HAT,
• 294/17515-A; HAT, 512/25094-G.
• BOA, İ.MVL, 464/20993.
• BOA, MAD, 8248, ss.11-13, 18, 22; MAD, 9732, ss.5, 14, 28, 76, 88, 99-100, 131, 216; MAD,
• 9766, ss.332, 416; MAD, 9771, ss. 6, 8-16, 21-22, 42, 43, 45, 107, 168, 174; MAD, 9772, ss.35,
• 37, 142, 148, 261-263, 322-323; MAD, 9773, ss.54, 283, 304-305; MAD, 9774, ss. 10, 46, 94, 101, 128-129, 164, 187, 193-196; MAD, 9775, s.86; MAD, 9776, s.306.
• BOA, MVL, 1025/38; MVL, 1073/93; MVL, 1074/44; MVL, 943/66.
• BOA, ŞD, 149/62.
• Amasya Şer’iye Sicili, nr. 72, s.82.
• Bursa Şer’iye Sicili, nr. B-317/558, v.18b-19a.
• Kayseri Şer’iye Sicili, nr. 193, s.99.
• Kütahya Şer’iye Sicili, nr. 14, Hüküm 424.
• Manisa Şer’iye Sicili, nr. 262, s.81.
• B. Ana Kaynaklar ve Araştırmalar
• ALTI, Aziz, Balkanlarda Bektaşilik (XVII-XVIII. Yüzyıllar), Ankara 2019.
• NOYAN, Bedri, Bütün Yönleriyle Bektâşîlik ve Alevîlik, C. V, Ankara 2002.
• JİRECEK, Constantin, Das Fürstenthum Bulgarien, Prag-Wien-Leipzig 1891
• DEĞERLİ, Ayşe-KÜÇÜKDAĞ, Yusuf, “Vesâik-i Bektaşiyân’da Yer Almayan Rumeli’deki Bektaşi
• Yapıları (1400-1826)”, Alevilik Araştırmaları Dergisi, Sayı 13, Ankara 2017, s.105-135.
• ERDOĞAN, Meryem Kaçan, “Rusçuk’ta Bektaşî Tekkeleri: Tay Hızır Ali Baba ve Horasanî Ali
• Baba Tekkeleri”, Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi, Sayı 19, İstanbul 2008, s.61-86.
• Esad Efendi, Üss-i Zafer, İstanbul 1243.
• Evliya Çelebi b. Derviş Mehmed Zıllî, Evliya Çelebi Seyahatnâmesi, C. III, haz. Kahraman-Dağlı,
• İstanbul 1999.
• EYİCE, Semavi, “Varna ile Balçık Arasında Akyazılı Sultan Tekkesi”, Belleten, C. XXXI, Sayı 124, Ankara, Ekim 1967, s.551-600.
• Hafız Hızır İlyas, Letaif-i Enderun (Tarih-i Enderun), çev. Cahit Kayra, İstanbul 1987.
• MADEN, Fahri, Bektaşi Tekkelerinin Kapatılması (1826) ve Bektaşiliğin Yasaklı Yılları, Ankara 2013.
• MEMİŞOĞLU, Hüseyin, “Bulgaristan’da Türk Kültür ve Sanat Eserleri”, Vakıflar Dergisi, Sayı 23, Ankara 1994, s.314.
• KANİTZ, Felix, La Bulgarie Danubienne et le Balkan Etudes de Voyage (1860-1880), Paris 1882.
• KİEL, Machiel, “Sarı Saltık ve Erken Bektaşilik Üzerine Notlar”, çev. Fikret Elpe, Türk Dünyası Araştırmaları, C. II, Sayı 9, İstanbul, Aralık 1980, s.25-36.
• MİKOV, Lyubomir, Bulgaristan’da Alevi Bektaşi Kültürü, çev. Orlin Sabev, İstanbul 2008.
• Mehmed Süreyya, Sicill-i Osmanî, C. I, haz. Nuri Akbayar, İstanbul 1996.
• Takvim-i Vekâyî, nr.68, 6 Ağustos 1833.