TÜRKİYE CUMHURİYETİ’NİN YÜZ YILINDA DIŞ TİCARETİN GELİŞİMİ

Yıl 2023, Cilt: 14 Sayı: 2, 190 - 230, 08.01.2024

Tezer Palacıoğlu

Öz

Altı asrı aşan Osmanlı İmparatorluğunun külleri üzerinden yeniden doğan Türkiye Cumhuriyeti 100 yıllık tarihi boyunca pek çok aşamalardan geçmiştir. Yeni kurulan bir devlet olarak bir yandan geçmişten gelen anlaşmaların bağlayıcı hükümlerinden kurtulmaya çalışırken, bir yandan da hedef almış olduğu muassır medeniyetler seviyesine çıkma ilkesi doğrultusunda ekonomik ve sosyolojik altyapıyı oluşturma çabasına girmiştir. Cumhuriyetin ilk yıllarında dünyada ortaya çıkan Büyük Buhran ve İkinci Dünya Savaşı gibi olumsuzluklara göğüs germeye çalışan Cumhuriyet, 1950 sonrası çok partili hayatla birlikte yeni bir yola girerken aynı zamanda, Doğu ve Batı Paktları arasında tercihini Batıdan yana kullanmıştır. İthal ikameci yıllardan, planlı ekonomiye, liberal ekonomiye geçiş çabalarına kadar zikzaglar arasında geçen yıllardan sonra 1980 yılı 24 Ocak kararları ile dışa açık, koruma kalkanları kaldırılmış bir ekonomik politika izlenmesine çalışılmıştır. Nispeten başarılı geçen 1980’li yılların ardından 1990’lar iç ve dış krizlerle birlikte ekonominin rayından çıktığı gelişmelere sahne olmuştur. 2001 yılı krizi ile tam anlamı ile çöküşün eşiğine gelen Türkiye titizlikle ve katı olarak uygulanan uzun bir ekonomi programı ile birlikte krizden çıkmıştır. Disiplinli bir kamu yönetimi ve AB ile Gümrük Birliği çıpası ile rekabet gücü kazanan Türkiye bugün dünyanın önde gelen dış ticaret ülkeleri arasında yer almaktadır.

Anahtar Kelimeler

Türkiye Dış Ticareti, Cumhuriyetin 100 Yılı, Cumhuriyetin 100 Yıllık Dış Ticareti, Dış Ticaretin Gelişimi, Türkiye Cumhuriyeti

Kaynakça

• Referans1 Akat A, (2018), İhracatta İthalat – (İTD 101), İktisat ve Toplum Dergisi https://iktisatvetoplum.com/ihracatta-ithalat-3/
• Referans2 Akıncı A, Usta S, (2015) Türkiye’de Çok Partili Hayata Geçişte Etkili Olan İç Faktörlerin Analizi, KMÜ Sosyal ve Ekonomik Araştırmalar Dergisi 17 (29):4 1-52, 2015, s.44-51
• Referans3 Aktan R (1978), Türkiye İktisadi, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi, Ankara, 1978, s. 46-47.
• Referans4 Aydın S, (2019) Asya Krizi ve Sermaye Hareketlerinin Vergilendirilmesi Hazine ve Maliye Bakanlığı 09.2019 https://ms.hmb.gov.tr/uploads/2019/09/SeldaAYDIN.pdf
• Referans5 Bakır N, (2023) Türkiye ithal altına servet ödedi, Dünya Gazetesi, 17.2.2023 https://www.dunya.com/kose-yazisi/turkiye-ithal-altina-servet-odedi/685922
• Referans6 Boratav, K, (2006). Türkiye İktisat Tarihi 1908-2005, 10. Baskı, İmge Kitapevi, Ankara, s.49-50
• Referans7 Bozkuş F, (2023) Trilyon Dolarlık Ekonomiye, Cumhuriyet Yıldızları, 100 Yıla Damga Vuran Olaylar, İsimler, Şirketler, In Business 2023 Özel Koleksiyon Sayısı
• Referans8 CES, Center for European Studies, The Cold War / Part 2 https://europe.unc.edu/iron-curtain/history/the-cold-war-part-2/
• Referans9 Dura, C., & Altıparmak, A. (2000). 1838 Osmanlı İngiliz Ticaret Antlaşması: Nedenleri ve Sonuçları. Erciyes Üniversitesi İİBF Dergisi(16), 21-23 https://dergipark.org.tr/tr/pub/erciyesiibd/issue/38177/444612
• Referans10 Durmuş Ş, Aydemir K, (2016) Atatürk Dönemi Türkiye Ekonomisi (1923 – 1938), Kafkas Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi KAÜİİBFD Cilt, 7, Sayı 12, 2016, s.162-164
• Referans11 Erkmen A, (2020) Türkiye’nin NATO Üyeliği ve Üyeliğin TBMM’de Kabulü, Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 17 (2), 2020, s.1024-1040
• Referans12 Eşiyok A, (2010), Osmanlı İmparatorluğu’nun Dünya Ekonomisine Eklemlenmesinde Bir Dönüm Noktası: 1838 Serbest Ticaret Anlaşması, Mülkiye 2010 Cilt: XXXIV Sayı:266
• Referans13 FED St. Louis, (2013), How Bad Was the Great Depression? Gauging the Economic Impact, David Wheelock Video Record, FED St Louis, July 2013
• Referans14 Güran M, (2021), 1998 Rusya Finansal Krizinin Gelişimi ve Etkileri, Journal of Academic Value Studies 7(4) (2021) 515-524
• Referans15 IMF-https://www.imf.org/external/np/fin/tad/extarr2.aspx?memberKey1=980&date1key=2008-03-31
• Referans16 Kasalak K, (2012), Teşvik-i Sanayi Kanunları ve Türkiye’de Sanayileşmeye Etkileri, SDÜ Fen Edebiyat Fakültesi, Sosyal Bilimler Dergisi Aralık 2012, Sayı:27, ss.65-79.
• Referans17 Kanca O, (2012) 1950-1960 Arası Türkiye’de Uygulanan Sosyo-Ekonomik Politikalar, Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Yıl 2012, Cilt 9, S.19. s.58-60
• Referans18 Kayıran M, Saygın S, (2019) İzmir İktisat Kongresi, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Türk Dünyası Uygulama ve Araştırma Merkezi Yakın Tarih Dergisi 2019 Cilt 2 Sayı 5. S.47-57
• Referans19 Kaynar İ, (2022) 1960 Askerî Müdahalesinin Türkiye’nin İktisadî Politikalarına Etkisi Yasama Dergisİ · Sayı: 45 · (Ocak-Haziran 2022, S.128)
• Referans20 Kayra C, Savaş Türkiye Varlık Vergisi (2011, aktaran İnönü Vakfı) Varlık Vergisi 1942, https://www.ismetinonu.org.tr/varlik-vergisi-1942/ (Erişim 28.11.2023) Kanun metni için bkz-https://www.ismetinonu.org.tr/wp-content/uploads/2022/02/varlik-vergisi-kanunu.pdf
• Referans21 Makal A, (1999), Türkiye’de Tek Partili Dönemde Çalışma İlişkileri: 1920-1946”, İmge Kitabevi, Ankara, aktaran İleri Ü,(2009) Türkiye’de Toplumsal Değişimin Çalışma İlişkileri Üzerindeki Etkileri, Türk Ağır Sanayi ve Hizmet Sektörü Kamu İşverenleri Sendikası Yayını, Ankara, 2009, s. 168.
• Referans22 ODTÜ DPUİT, (2020) 1973 Petrol Krizi: Etkileri ve Sonuçları, ODTÜ Dış Politika ve Uluslararası İlişkiler Topluluğu, 22.3. 2020 https://medium.com/hariciye/1973-petrol-krizi-etkileri-ve-sonu%C3%A7lar %C4%B1-7ec1d90ad4a1
• Referans23 Okçuoğlu i, (1999), Türkiye’de Kapitalizmin Gelişmesi, İç Pazarın Oluşma Süreci (1923-1950), Cilt:2, İstanbul: Ceylan Yayıncılık, aktaran Tuna S, Cumhuriyet Ekonomisinin İlk Devalüasyonu: 7 Eylül 1946, Akdeniz İ.İ.B.F. Dergisi (13) 2007, 86-121
• Referans24 Öğreten C, (2022) Karma Ekonomi Sistemi Bağlamında Milli Birlik Komitesinin Ekonomi Politikalarının Değerlendirilmesi (27 Mayıs 1960-27 Ekim 1961) Mediterrenean Journal of Humanities XII-2022 53-67
• Referans25 Özder F, (2017, s.154-157) Birinci Beş Yıllık Sanayi Planı Ekseninde Atatürk Dönemi Türk-Sovyet Ekonomik Ve Ticari İlişkileri, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi Sayı: 60, 2017 s.154-157
• Referans26 Pamuk, Ş. (2005), Osmanlı-Türkiye İktisadi Tarihi (1500-1914). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Referans27 Sönmez M, (2004) Türkiye Ekonomisinin 80 yılı, İTO Yayınları, 2004-28, 22-29)
• Referans28 TC-AB Başkanlığı, (2023), Türkiye-AB İlişkilerinin Tarihçesi, https://www.ab.gov.tr/p.php?e=111, erişim 3.12.2023
• Referans29 TCMB, (2023) Ekonomik Görünüm, Son Dönem Enerji İthalatı Gelişmeleri ve Enerji Arzında Çeşitlendirme Politikaları, Kutu 2.2 Enflasyon Raporu 2023-1, https://www.tcmb.gov.tr/wps/wcm/connect/a6c32274-a779-435e-ab63-6a99f43d7e5c/Kutu+2.2_23_i.pdf?MOD=AJPERES&CACHEID=ROOTWORKSPACE-a6c32274-a779-435e-ab63-6a99f43d7e5c-onJd8Vh
• Referans30 Tekinşen A, Önder H, (2008) Türk Dış Ticaret Politikaları Üzerine Genel Bir Değerlendirme (XIX Yüzyıldan Günümüze, Türk Dış Politikası (Cumhuriyet Dönemi), Gökkubbe Yayınları, Editor, Mustafa Bıyıklı https://www.researchgate.net/publication/326224892_Turk_Dis_Ticaret_Politikalari_Uzerine_Genel_Bir_Degerlendirme_XIX_Yuzyildan_Gunumuze
• Referans31 Trademaphttps://www.trademap.org/Country_SelProduct.aspx?nvpm=1%7c%7c%7c%7c%7cTOTAL%7c%7c%7c2%7c1%7c1%7c1%7c1%7c1%7c2%7c1%7c1%7c1
• Referans32 TUİK - https://data.tuik.gov.tr/Kategori/GetKategori?p=Dis-Ticaret-104
• Referans33 Ulagay O, (1983) 24 Ocak Deneyimi Üzerine, 1983, Hil Yayın, s.13-31 http://osmanulagay.com/wp-content/uploads/2017/05/24-OCAK-DENEY%C4%B0M%C4%B0.pdf
• Referans34 Wilutzki S, (2022) The First Generation of Turks in Germany in the 60 Years of Immigration, Senectus, 1(1), 67-90 İstanbul University Press, March 2023
• Referans35 Yeni Türkiye SAM, (2023) Osmanlı Sunuş ve Önsöz, Yeni Türkiye Stratejik Araştırma Merkezi,https://yeniturkiye.com/osmanli-sunus-ve onsoz/#:~:text=Co%C4%9Frafya%20profes%C3%B6r%C3%BC%20Ramazan%20%C3%96zey%20hocam%C4%B1z%C4%B1n,km%E2%80%9D%20ve%20en%20geni%C5%9F%20s%C4%B1n%C4%B1rlara
• Referans36 Yıldırım N, (2006) Atatürk’ün İktisadi Egemenlik İlkesinin Kalkınma Politikaları, Platin Yayınları, Sayfa: 97-131, aktaran Özkardeş L( 2015) Cumhuriyetin İlk Yılları ve 1929 Ekonomik Buhranında Dış Ticaretin Yönetimi, Gümrük ve Ticaret Dergisi, Sayı 6. / 2015 s.28-34
• Referans37 Züngün D, 2008. Güçlü Ekonomiye Geçiş Programı Sonrası Türkiye – IMF , 2008