Oğuzların Dini Kahramanlık Destanlarının Konu Yapısı ve Kahramanlarının Bazı Ortak Özellikleri

Yıl 2025, Cilt: 16 Sayı: 1, 104 - 114, 30.06.2025

Aybeniz Rahimova

Öz

Oğuz Türklerinin dini-kahramanlık destanlarının olay örgüsünde ve kahramanlarında, eski Türk destanlarıyla, daha sonraki dönemlere ait Oğuz dışı destanlarla, hatta bazı dünya halklarının destanlarıyla benzer yönler ve örtüşmeler bulmak mümkündür. Bu benzerlikler açısından Oğuznameler de istisna değildir. Dini kahramanlık destanlarındaki kahramanların (Salur Kazan, Karaca Çoban, Battal Gazi, Danişmend Gazi, Sarı Saltuk, Hz. Ali vb.) olağanüstü güçleri olduğu gibi; Oğuz Kağan, Kırgızların Manas destanında Manas, Özbeklerin Alpamış destanında Alpamış, çeşitli Türk halklarında ise Köroğlu da aynı şekilde tükenmez bir güce sahiptir. Kırgız destanında Manas, gücü, çevikliği ve hızı göz önüne alınarak arslan, pars, kaplan gibi hayvanlara benzetilirken; Oğuzların dini-kahramanlık destanlarında da benzer lakaplar aynı nedenlerle verilir. Diğer Türk halklarının destanlarında olduğu gibi, Oğuzların dini kahramanlık destanlarında da kahramanların düşmanları korkutacak dış görünüme sahiptir. Bu kahramanların dünyaya gelişi de sıra dışı, hatta mucizevidir. Büyülü güçler tarafından korundukları için ateşte yanmaz, kılıç işlemez, ok geçirmezler.
Savaşlarda en tehlikeli, umutsuz görünen durumlardan sağ salim çıkarlar. İsimleri de rastgele değil, kişisel özelliklerine ve gelecekteki kaderlerine uygun olarak seçilmiştir. Oğuzların dini-kahramanlık destanlarında dikkat çeken önemli bir fark daha vardır: Bu kahramanlar hem Türklüğü hem de (belki de öncelikli olarak) İslam’ı yaymak amacıyla ortaya çıkarlar; sadece savaşçı değil, aynı zamanda İslam’ın tebliğcileridirler. Ustalardan, kitaplardan İslam dininin esaslarını eksiksiz öğrenmişlerdir. Yenilen kâfir düşman İslam’ı kabul ederse onu affeder, dostluk kurarlar.

Anahtar Kelimeler

Destan , Oğuz , Türk , Kazan Han , İslam

Kaynakça

• Referans1 Abdulla Behlul. Kitâb-ı Dede Korkut ve İslam Dini. Bakü: Ozan, 1997.
• Referans2 Jirmunski, Viktor. Halk Kahramanlık Destanı. Çev. ve yay. haz.: Azerbaycan Tercüme Merkezi, Bakü: 2017.
• Referans3 Kitâb-ı Battal Gazi. Hazırlayan ve ön söz yazarı: Aybeniz Rahimova. Bakü: Nurlan Yayınları, 2009.
• Referans4 Kitâb-ı Dede Korkut. Hazırlayan: Samet Elizade. Redaktör: Tofiq Hacıyev. Bakü: Önder Neşriyat, 2004.
• Referans5 Koroğlu Halık. Oğuz Kahramanlık Eposu. Bakü: Yurd, 1999.
• Referans6 Saltuknâme (Sarı Saltuk Destanı), Cilt I–III. İstanbul: Enes Basım Yayın Matbaacılık LTD. ŞTİ., 702 s.
• Referans7 Seyran Aliyev & P. Mirabil. “Dede Korkut Kitabı ve Ortaçağ Avrupa Destanlarında Ortak Motif ve İfade Biçimleri.” Dede Korkut Kitabı: Makaleler. Ed. Tofiq Hacıyev. Bakü: Önder Neşriyat, 2004, s. 190–211.