TÜRK MÜZİĞİNDE KÜRDÎ MAKAMININ TARİHSEL DEĞİŞİM VE DÖNÜŞÜMÜ ÜZERİNE BİR İNCELEME

Yıl 2023, Cilt: 1 Sayı: 1, 58 - 80, 30.10.2023

Tolgahan Bay

Öz

Zengin bir kültürel mirasa sahip olan Türk müziği, tarihsel süreçlerin etkisiyle şekillenmiş bir müzik geleneğidir. Bu geleneğin önemli bir unsuru olan makamlar da tarihsel süreç içerisinde değişim ve dönüşüme uğramışlardır. Kürdî makamı da Arel-Ezgi-Uzdilek sistemine göre Türk Müziği’ndeki basit(temel) makamlardan biridir. Basit bir makam olmasının yanı sıra farklı perdelere göçürülmesiyle meydana gelen şedlerinin olduğu bilinmektedir. Bunun yanında makamın tüm unsurları gösterildikten sonra sonuna kürdî dizisi veya kürdî beşlisi eklenmesiyle meydana gelen, adında kürdî kelimesi geçen makamlar bulunmaktadır. Tüm bunlar göz önünde bulundurulduğunda Kürdî makamının Türk Müziği içerisinde büyük bir öneme sahip olduğu açık bir şekilde anlaşılmaktadır.
Bu araştırmanın amacı, Türk müziğinde Kürdî makamı ile ilgili daha önce yapılmış çalışmaları inceleyip, makam ile ilgili tespit edilebilen bilgilerin tek bir çatı altında bulunmasını sağlamaktır. Bununla birlikte çalışmada yapılan detaylı açıklamalarla Kürdî makamın, Türk müziği makam yapısı içerisindeki yerinin daha iyi anlaşılması hedeflenmektedir. Ayrıca kürdî makamının da Türk Müziği’ndeki birçok makam gibi zaman içerisinde değişime uğradığı eserlerin karşılaştırılmalı analizi ile gösterilmeye çalışılmıştır. Araştırmada nitel bir veri analizi yöntemi olan doküman analizi yöntemi kullanılmıştır. Literatür taraması yapılarak konu ile ilgili bilgi içeren birincil ve ikincil kaynaklar incelenmiştir ve betimlenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Türk Müziği, Kürdi Makamı, Makam, Karşılaştırmalı Analiz

AN ANALYSIS ON THE HISTORICAL CHANGE AND TRANSFORMATION OF THE MAKAM KÜRDÎ IN TURKISH MUSIC

Öz

Turkish music, which has a rich cultural heritage, is a musical tradition shaped by historical processes. Maqams, which are an important element of this tradition, have also undergone change and transformation in the historical process. According to the Arel-Ezgi-Uzdilek system, Kurdî maqam is one of the simple (basic) maqams in Turkish music. In addition to being a simple maqam, it is known that it has shadings that are formed by being transposed to different pitches. In addition, after all the elements of the maqam are shown, there are maqams with the word kürdî in the name, which are formed by adding a Kürdî scale or a Kürdî quintet at the end. When all these are taken into consideration, it is clearly understood that the Kurdî makam has a great importance in Turkish Music.
The aim of this study is to examine the previous studies on the Kurdî maqam in Turkish music and to provide the information about the maqam under a single roof. In addition, with the detailed explanations made in the study, it is aimed to better understand the place of the Kurdî makam in the makam structure of Turkish music. In addition, it has been tried to show through comparative analysis of the works that the Kurdî makam, like many other modes in Turkish Music, has undergone changes over time. Document analysis method, which is a qualitative data analysis method, was used in the research. By conducting a literature review, primary and secondary sources containing information on the subject were examined and described.

Anahtar Kelimeler

Turkish Music, Kurdi Makam, Makam, Comperative Analysis

Kaynakça

• Akdoğan, F. N. (2013). Müziğin iletişimdeki rolü (Doctoral dissertation, Yüksek lisans tezi). https://tez. yok. gov. tr sayfasından erişilmiştir).
• Arel, H. S. (1991). Türk mûsıkîsi nazariyatı dersleri (Vol. 1347). Kultur Bakanlığı.
• Aydemir, M. (2010). Turkish music makam guide. Pan Yayıncılık.
• Cevher, M. H. (1992). Tanburi Cemil Bey ve rehber-i musiki. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi Erdoğan, E. (2014). Kanun icrası tekniği bakımından Erol Deran'ın acemkürdi makamındaki taksimi üzerine bir çalışma. Erciyes Sanat, (3), 38-48.
• Erişim Adresi: Kürdîli Hicazkar Makamı. (Erişim Tarihi: 13.11.2022) https://islamansiklopedisi.org.tr/kurdili-hicazkar
• Erişim Adresi: Türk Müziğinde Dörtlü ve Beşliler. (Erişim Tarihi: 07.12.2022)
• http://web.hitit.edu.tr/dersnotlari/omercansatir_01.04.2015_9N6Z.pdf
• Gebeloğlu, B. (2018). Mesud Cemil Bey’in saz eserlerinin makamsal analizi. Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, 13(2), 305-315. Güray, C., & Tokaç, M. S. (2013). XVII. Yüzyıl Osmanlı Müzik Geleneği ve Buhurizade Mustafa Itri Efendi.
• Folklor/Edebiyat, 19(75), 193-210.
• Harmancı, B. İ. (2013). Şed Makam mı Şed İcra mı? . Rast Müzikoloji Dergisi, 1(1) , 22-77. DOI: 10.12975/rastmd.2013.01.01.0003
• İşal, K. (1995). Kürdîlihicazkar makamı (Doctoral dissertation, Sosyal Bilimler Enstitüsü).
• Karakaya, O., & Hamit, Ö. N. A. L. (2010). Türk halk müziğinde bir uzun hava türü olarak bozlak. Selçuk Üniversitesi
• Türkiyat Araştırmaları Dergisi, (27), 709-726.
• Köroğlu, G. N., & Karaman, S. (2020). Zekâî Dede’nin lenk fahte usûlündeki nakış bestesinin usûl-arûz vezni ilişkisi açısından incelenmesi ve makamsal analizi. Fine Arts, 15(1), 32-43.
• Kürdî Makamı. (2002). TDV İslam Ansiklopedisi içinde (26. Cilt. S. 563-564). Ankara
• Özkan, İ. H. (1994). Türk mûzikı̂si nazariyatı ve usûlleri: kudüm velveleleri. Ötüken Neşriyat.
• Şenses, B. (2013). Investigation of makam correlation between Turkish Art Music and Turkish Folk Music (Doctoral dissertation).
• Tahsin, H., & Kaçar, G. Y. (2011). Gülzar-ı musiki. Maya Akademi yayınevi. Ege Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir.