Siyasal Rejimin Analizinde Kural ve Uygulama Ayrımı: İzlanda Örneği

Yıl 2024, Cilt: 13 Sayı: 26, 321 - 354, 25.12.2024

Özge Çelebi

Öz

İki başlı yürütmenin yer aldığı yapı içerisinde, halk tarafından seçilen Cumhurbaşkanı ve ona anayasa ile tanınan güçlü yetkiler, yarı başkanlık rejimini tanımlamaktadır. Ancak özellikle Kuzey Avrupa’da, genel oyla seçilen Cumhurbaşkanlarının anayasal çerçeve ve/veya siyasi uygulamalarla parlamenter rejim sınırları içinde kaldığı görülmektedir. İzlanda’da genel oyla seçilen Cumhurbaşkanı, güçlü anayasal yetkilerle donatılmıştır. Fakat İzlanda Cumhurbaşkanları, siyasi teamüller doğrultusunda yetkilerin tümünü kullanmaktan kaçınarak, uzun süre boyunca anayasal yetkilerinin gerisinde durmayı tercih etmiştir. Bu uygulama, İzlanda’nın siyasal rejiminin değerlendirilmesi hususunda çeşitli tartışmalara neden olmuş ve kimi yazarlar tarafından İzlanda, parlamenter rejimle yönetilen ülkeler kategorisinde değerlendirilmiştir. İzlanda’da 2008 yılında meydana gelen mali kriz nedeniyle, Cumhurbaşkanı güçlü anayasal yetkilerini kullanmayı tercih etmiş ve bu durum İzlanda’nın siyasal rejimi konusundaki tartışmaları tekrar gündeme getirmiştir. Tartışmaların odağında, bir ülkede siyasal rejimi tanımlarken anayasanın amir hükümlerine mi yoksa uygulamaya mı bakılacağı sorunsalı vardır. Çalışmamızda, İzlanda örneği üzerinden “de facto” ve “de jure” ayrışmasında, siyasal rejim ayrımının neye göre yapılması gerektiği tartışılacak, anayasanın ilgili hükümleri ve uygulamalar karşılaştırılarak, örnek olarak seçilen İzlanda’nın siyasal rejim analiz edilecektir.

Anahtar Kelimeler

Parlamenter Rejim, Yarı başkanlık Rejimi, Cumhurbaşkanı Seçim Usulü, Cumhurbaşkanının Yetkileri, İzlanda

Kaynakça

• A. Kitap ve Makaleler
• Albert, Richard, “The fusion of presidentialism and parliamentarism”, The American Journal of Comparative Law, Sayı: 57 (3), 2009, ss. 531-578.
• Cheibub, José Antonio, Presidentialism, Parliamentarism, and Democracy, Cambridge University Press, 2007.
• Çağ, Burak, “Katılımcı Anayasa Yapımı ve İzlanda Örneği”, Yasama Dergisi, Sayı: 25, 2013, ss. 71-91. Çelebi, Özge, "Halk Tarafından Seçilen Cumhurbaşkanı'nın Siyasal Rejime Etkisi (Avusturya Örneği)", Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Hukuk Araştırmaları Dergisi, Sayı: 23(1), 2017, ss. 233-262.
• De Vries, Catherine E., Hobolt, Sara Binzer, Proksch Sven-Oliver and Slapin Jonathan B., Foundations of European politics: A Comparative Approach, Oxford University Press, 2021.
• Duverger, Maurice, "A new political system model: Semi‐presidential government", European Journal of Political Research, Sayı: 8(2), 1980, ss. 165-187.
• Elgie, Robert, Semi-Presidentialism in Europe, Comparative European politics, 1999.
• Eisler, Riane, “The Power of Women: A Conversation with the Honorable Vigdís Finnbogadóttir”, Interdisciplinary Journal of Partnership Studies, 7(1), 2020, ss. 1-8.
• Gylfason, Thorvaldur, “Chain of Legitimacy: Constitution Making in Iceland”, CESifo Working Paper Series No. 6018, 2016. Hague, Rod, Harrop, Martin and McCormick, John, Comparative Government and Politics, Basingstoke: Palgrave Macmillan, 2004.
• Hudson, Alexander, "When does public participation make a difference? Evidence from Iceland's crowdsourced constitution", Policy & Internet, Sayı: 10(2), 2018, ss. 185-217.
• Kaboğlu, İbrahim Ö., Anayasa Hukuku Dersleri (Genel Esaslar), Legal Kitabevi, 2023.
• Kristinsson, Gunnar, Helgi, “Iceland”, Elgie, Robert (ed.), Semi-Presidentialism in Europe, Comparative European politics, 1999.
• Kristjánsson, Svanur, "Iceland: Searching for Democracy Along Three Dimensions of Citizen Control." Scandinavian Political Studies, Sayı:27(2), 2004, ss. 153-174.
• Lang, Arabella, Thompson, Gavin and Statistics, Oliver Bennett, "Iceland: an overview", 2012.
• J. Linz, Juan, "Presidential or Parliamentary Democracy: Does It Make a Difference?", Juan J. Linz, A. Valenzuela (eds.), The Failure of Presidential Democracy: Comparative Perspectives, Cilt 1, The John Hopkins University Press, Baltimore-Londra, 1994.
• Mainwaring, Scott, "Presidentialism in Latin America", Latin American Research Review, Sayı: 25(1), 1990, ss. 157-179.
• Müller, Wolfgang C. and Strøm, Kaare, "Parliamentary Government And Coalıtions", Coalition Governments in Western Europe, 2003.
• O'Malley, Eoin, "The Power of Prime Ministers: Results of An Expert Survey", International Political Science Review, Sayı: 28(1), 2007, ss. 7-27.
• Özsoy, Şule, Başkanlı Parlamenter Sistem: Cumhurbaşkanının Halk Tarafından Seçildiği Parlementer Hükümet Modeli ve Türkiye İçin Tavsiye Edilebilirliği, On İki Levha Yayıncılık, 2014.
• Roper, Steven D., "Are all semipresidential regimes the same? A comparison of premier-presidential regimes", Comparative politics, 2002, ss. 253-272.
• Rosenfeld, Michel, and Sajó, András, eds., The Oxford Handbook of Comparative Constitutional Law, OUP Oxford, 2012.
• Schram, G. G., and Johannesson, O., Stjornskipun Islands, Reykjavik:Haskolautgaf an, 1994.
• Siaroff, Alan, "Comparative Presidencies: The İnadequacy of The Presidential, Semi‐Presidential and Parliamentary Distinction.", European Journal of Political Research, Sayı: 42(3), 2003, ss. 287-312.
• Thies, Michael F,"On The Primacy of Party in Government: Why Legislative Parties Can Survive Party Decline in The Electorate", in Dalton, R. J. & Wattenberg, M. P., eds, Parties Without Partisans. Oxford: Oxford University Press.
• Tsebelis, George, “Decision Making in Political Systems: Veto Players in Presidentialism, Parliamentarism, Multicameralism and Multipartyism”, Sayı: 25 (3), 1995, ss. 289-325.
• B. İnternet Kaynakları
• “Evolution Parliamentarism” https://www.sv.uio.no/isv/english/research/projects/evolutionparliamentarism/events/seminars/ecpr-salamanca%C3%B3skarsd%C3%B3ttir.pdf Erişim Tarihi: 11 Ekim 2024
• “Iceland's Constitution of 1944 with Amendments through 2013” https://cjad.nottingham.ac.uk/documents/implementations/pdf/IcelandConstitution_of_the_Republic_of_Iceland_amend_2013_EN.pdf Erişim Tarihi: 1 Mayıs 2024
• “Iceland elects businesswoman Halla Tomasdottir as new president, beating former PM” https://www.reuters.com/world/europe/iceland-electsbusinesswoman-halla-tomasdottir-new-president-broadcaster-ruv-2024-06-02/ Erişim Tarihi: 8 Temmuz 2024
• “Our Local Regent: Great Moments In Icelandic Presidential History”, https://grapevine.is/mag/feature/2016/06/18/our-local-regent-great-moments-in-icelandic-presidential-history/ Erişim Tarihi: 1 Ağustos 2024
• “Presidential Election 2024: Halla Tómasdóttir will be the next president of Iceland” https://www.ruv.is/english/2024-06-01-presidential-election-2024-halla-tomasdottir-will-be-the-next-president-of-iceland-414491 Erişim Tarihi: 1 Mayıs 2024
• “President Supports Parliamentary Elections Set For November 30” https://grapevine.is/news/2024/10/15/president-supports-parliamentary-elections-set-for-november-30/ Erişim Tarihi: 15 Ekim 2024
• “Women in Parliament” https://www.althingi.is/english/about-the-parliament/women-in-parliament/ Erişim Tarihi: 11 Ekim 2024