TÜRKİYE TÜRKÇESİNDE ÇATI KAVRAMI

Yıl 2021, Sayı: 108, 25 - 40, 30.12.2021

Eyup Sertaç Ayaz

Öz

Türkçenin anlatım zenginliklerinden biri olan çatı konusu eylemin özne ve nesneye göre şekillenmesidir. Çatı, eylem ile eylemde anlatılan olaya katılanlar arasındaki ilişkiyi düzenleyen bir gramer kategorisidir. Temelde de eylemin olaya katılanlarla ilgisi belirli eklerle şekillendirilir. Dilin bu inceliklerinin bilinmesi onun daha etkili kullanılmasını ve iletişimin kalitesinin artmasını sağlayarak milletin bilim ve kültür alanında bir varlık göstermesini sağlayacaktır. Türkçeye bir ifade inceliği kazandıran bu yapının öğretiminde fikir birliği sağlanamamıĢ ve bunun neticesinde öğrenme düzeyi bilgi aktarımının ötesine geçememiştir. Bu çalışmada, çatı konusunun beceri kazanma düzeyinde anlaşılmasına katkı sağlamak amacıyla tarihî değişme ve gelişmelere değinmeden eş zamanlı inceleme yöntemiyle birçok fikir ayrılığının bulunduğu bir konuda (zor da olsa) genelgeçer kabullere ulaşılmaya çalışılacaktır. Konunun sınırlarının net olarak belirlenmesinin gerekliliğini ortaya koyan ―çatı ekleri yapım eki mi çekim eki midir, çatı eke bağlı bir kavram mıdır, çatı konusunda hareket noktası ekler mi anlam mı olmalıdır, fiilin çatısı aldığı son eke göre mi belirlenmelidir, çatı konusu kaç başlık altında ele alınmalıdır‖ gibi sorulara cevap aranacaktır.

Anahtar Kelimeler

dil bilimi, çatı, Türkiye Türkçesi, çatı kategorisi

The Concept of Voice in Turkey Turkish

Öz

As one of the sources of the richness of expression in Turkish, the term ―voice‖ refers to the formation of the action according to the subject and the object. Voice is a grammatical category that regulates the relationship between the action and the participants in the event described in the action. Basically, certain suffixes shape the relevance of the action to the participants in the event. Knowing these subtleties of the language will enable the nation to show a presence in the field of science and culture by enabling it to be used more effectively and increasing the quality of communication. Due to a lack of consensus in the teaching of this structure that brings a subtlety of expression to Turkish, the level of learning could not go beyond the transfer of knowledge. To contribute to the understanding of the concept of voice at the level of skill acquisition, this study will attempt to reach general principles (albeit difficult) on a subject where there are many differences of opinion, conducting a simultaneous analysis, without mentioning historical changes and developments. It will seek answers to the questions that reveal the necessity of clarifying the boundaries of the subject, such as: ―Are voice suffixes constructive or inflectional suffixes? Is voice a term that depends on the suffix? Should the starting point be the suffixes or the meaning in the approach to voice? Should the verb voice be determined by the suffix? How many topics should the concept of voice be discussed under?‖

Anahtar Kelimeler

linguistics, voice, Turkey Turkish category of voice

Kaynakça

• 1. Börekçi, M. (2004), Türkçe Öğretimi Bakımından Çatı Kavramı, V. Uluslararası Türk Dili Kurultayı Bildirileri I, 20-26 Eylül 2004, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 487-499.
• 2. Aksan, D. (2004), Dilbilim ve Türkçe Yazıları - Anadili Eğitimi, Ġstanbul: Multilingual.
• 3. Turan, Z. (2018), ―Türk Dilinin Eklerini Sınıflandırmanın Esasları‖, Türkbilig, cilt: 35, s. 97-110.
• 4. Gülsevin, G. (2004), ―Türkçede Sıra DıĢı Ekler ve Eklerin Tasnif-Tanımlama Sorunu Üzerine, V. Uluslararası Türk Dili Kurultayı Bildirileri I, 20-26 Eylül 2004, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 1267-1283.
• 5. Üstüner, A. (2001), ―Eski Türkiye Türkçesinde -sUz Eki‖, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, cilt: 11, sayı: 2, s. 177-184.
• 6. Korkmaz Z. (1992), Gramer Terimleri Sözlüğü, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• 7. Gencan, T. N. (1979), Dilbilgisi, Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi.
• 8. Yücel, B. (2011), ―Türkiye Türkçesinde Fiil Çatıları / TartıĢma‖ Türk Gramerinin Sorunları, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, s. 268-369.
• 9. Boz, E. (2012), Türkiye Türkçesi Biçimsel ve Anlamsal iĢlevli Biçim Bilgisi (Tasnif Denemesi), Ankara: Gazi Kitabevi.
• 10. Hengirmen, M. (2002), Türkçe Dilbilgisi, Ankara: Engin Yayınevi.
• 11. Atabay, N. vd. (2003), Sözcük Türleri, Ġstanbul: Papatya Yayıncılık.
• 12. Adalı, O, (2004), Türkiye Türkçesinde Biçimbirimler, Ġstanbul: Papatya Yayıncılık.
• 13. Delice, H. Ġbrahim (2012), Sözcük Türleri, Sivas: Asitan Yayıncılık.
• 14. Demircan, Ömer (2003), Türk Dilinde Çatı, Ġstanbul: Papatya Yayıncılık.
• 15. Bilgegil, M. K. (2009), Türkçe Dilbilgisi, Erzurum: Salkımsöğüt Yayınevi.
• 16. DaĢdemir, M. (2015), Oklama Yöntemiyle Türkçenin Yapısal-ĠĢlevsel Söz Dizimi, Erzurum: Fenomen Yayıncılık.
• 17. Korkmaz, Z. (2003), Türkiye Türkçesi Grameri (ġekil Bilgisi), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• 18. Ediskun, H. (2004), Türk Dilbilgisi, Ġstanbul: Remzi Kitabevi.
• 19. Karahan, L. (2008), Türkçede Söz Dizimi, Ankara: Akçağ Yayınları.
• 20. Hatiboğlu, V. (1978), Dilbilgisi Terimleri Sözlüğü, Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi.
• 21. Hacıeminoğlu, N. (1991), Türk Dilinde Yapı Bakımından Fiiller, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• 22. Ergin, M. (2009), Türk Dil Bilgisi, Ġstanbul: Bayrak Yayınları.
• 23. Lübimov, K. (1963), ―ÇağdaĢ Türkiye Türkçesinde Çatı Kategorisi ve Çatı Ekleriyle Türetilen Fiiller‖, Türk Dili, cilt: 13, sayı: 147, s. 150-155.
• 24. Banguoğlu, T. (2011), Türkçenin Grameri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• 25. Eker, S. (2002), ÇağdaĢ Türk Dili, Ankara: Grafiker Yayınları.
• 26. Ercilasun, A. B. (2020), Kutadgu Bilig Grameri Fiil, Ankara: Akçağ Yayınları.
• 27. Vural, H. & Tuncay, B. (2012), Ses ve ġekil Bilgisi, Ġstanbul: Kesit Yay.