Contribution of Religious Terms in the Qur’an Translations of the Karakhanid Period to the Vocabulary of the Period and Comparison With Other Qur’an Translations

Yıl 2021, Sayı: 108, 90 - 125, 30.12.2021

Hanife Gezer

Öz

Transitional period in Karakhanids was milestone for Turkish culture and Turkish language. Turkic peoples attached importance to Islam and they showed respect it. For this reason they had a role in spreading of Islam. Qoran Translations are the one of works for understanding better Islam and be implemented it. These translations that were translated one-to-one are important sources to following vocabularies of historical terms and meaning of words.
It is remarkable that religius terms in translations of Qoran were tried to translated as far as possible with Turkish words. This translated effort shows to us that meanings of words in their terms. In this work, translations of Qoran that represents Karakhanid, Khwarezm and Old Oghuz Turkish will rake through and compare their religius terms. We used manuscript of Türk İslam Eserleri Müzesi for Karakhanid Turkish and manuscript of Rylands, manuscript Süleymaniye Kütüphanesi Hekimoğlu Ali Paşa for Khwarezm Turkish and dated 1401 manuscript translation of Qoran for Old Oghuz Turkish.
As methods, we used raking through and comparing in this work. In this way, as comparative, we will reveal that which words were used in which periods for religius words were set in stone in Qoran. In addition to this, we will make firm that how changed the meanings of words in these transitional periods.

Anahtar Kelimeler

Translation of Qoran, Karakhanid Turkish, religius terms, Old Oghuz Turkish, Harezm Turkish

KARAHANLI DÖNEMİ KUR’AN TERCÜMELERİNDEKİ DİNÎ TERİMLERİN DÖNEMİN SÖZ VARLIĞINA KATKISI VE DİĞER KUR’AN TERCÜMELERİ İLE KARŞILAŞTIRILMASI

Öz

Karahanlılar zamanında İslâmiyet’in kabulüyle yaşanan geçiş dönemi, Türk kültürü yanında Türk dili açısından da bir dönüm noktası olmuştur. Türkler, İslamiyet’e büyük önem vermiş ve saygı göstermiştir. Bu nedenle İslamiyet’in yayılmasında önemli rol oynamışlardır. İslamiyet’in daha iyi anlaşılması, uygulanması ve yayılması konusunda yapılan çalışmalardan biri de Türkçenin tarihî dönem eserleri arasında yer alan Kur’an tercümeleridir. Birebir olarak kelimelerin Türkçeye aktarılmasıyla yapılan bu çeviriler, Türk dilinin tarihî dönemlerinin söz varlığını ve Türkçe kelimelerin anlam zenginliğini, anlam değişimini takip etmemiz açısından önemli kaynaklardır.
Bu tercümelerde Kur’an’ın daha iyi anlaşılması için dinî terimlerin mümkün olduğunca Türkçe kelimelerle çevrilmeye özen gösterilmesi dikkat çekicidir. Dinî terimleri Türkçe kelimelerle çeviri çabası, eserlerin yazıldıkları dönemin söz varlığı içerisindeki kelimelerin anlam zenginliğine katkıda bulunmaktadır. Bu çalışmada Karahanlı, Harezm ve Eski Oğuz Türkçesi dönemlerini temsil eden Kur’an tercümeleri taranacak ve eserlerdeki dinî terim çevirilerinde tercih edilen kelimeler karşılaştırılacaktır. Daha sonra Karahanlı döneminde yapılan bu çevirilerin dönemin temel söz varlığına anlam bakımından ne yönde katkısı olduğu ortaya konulacaktır. Bu çalışma için Karahanlı Türkçesi dönemini temsilen Türk İslam Eserleri Müzesi nüshası ve John Rylands Kitaplığında bulunan Rylands nüshası, Harezm Türkçesi dönemini temsilen Süleymaniye Kütüphanesi Hekimoğlu Ali Paşa nüshası ve Eski Oğuz Türkçesini temsilen M. 1401 tarihli Satır Arası Kur’an Tercümesi nüshası seçilmiştir.
Çalışmada yöntem olarak yazılı eser taraması ve tespit edilen malzemelerin karşılaştırılması yöntemleri kullanılmıştır. Böylece üç farklı dönemde de Kur’an’da sabit olan kelimeleri çevirmek için hangi dönemde hangi kelimelerin kullanıldığı karşılaştırmalı olarak ortaya koyulacaktır. Bu çalışmayla Kur’an tercümelerinin Karahanlı Türkçesi söz varlığına anlam bakımından katkılarının ortaya konması ve Türk dilinin bu üç tarihî döneminde aynı amaca yönelik olarak yapılan Kur’an tercümesi çevirilerindeki benzerlik ve farklılıkların tespit edilmesi amaçlanmıştır

Anahtar Kelimeler

Kur’an tercümesi, Karahanlı Türkçesi, dinî terimler, Eski Oğuz Türkçesi, Harezm Türkçesi

Kaynakça

• 1. Ünlü, S. İlk Türkçe Kur’an Tercümelerine Göre Esmâ-i Hüsnâ, Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, C.16, S.2, 2007: s. 215-285.
• 2. Güneş, T. Rylands Nüshası Kur’an Tercümesine Göre Türkçe’nin Unutulan Soyut Kelimeleri, Dede Korkut Türk Dili ve Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, S.7, 2015: s. 61-68.
• 3. Ata, A. Karahanlı Türkçesi: Türkçe İlk Kur’an Tercümesi (Rylands Nüshası), Giriş, Metin, Notlar, Dizin. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları., 2004.
• 4. Argunşah, M. ve Yüksekkaya Sağol, G. Harezm, Karahanlıca, Harezmce, Kıpçakça Dersleri, İstanbul: Kesit Yayınları, 2012.
• 5. Ünlü, S. Türk İslam Eserleri Müzesi Kur’an Tercümesi (235-450v), Yayınlanmamış doktora tezi, Ankara: Hacettepe Üniversitesi, 2004.
• 6. Kök, A. Türk İslam Eserleri Müzesi Kur’an Tercümesi (1-235v), Yayınlanmamış doktora tezi, Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2004.
• 7. Yüksekkaya Sağol, G. Harezm Türkçesi Satır arası Kur’an Tercümesi, Sözlük, Sources of Oriental Languages and Literatures 26, Turkish Sources XXIII, Harvard UniversityThe Department of Near Eastern Languages and Civilizations, 1995.
• 8. Küçük, M. Eski Anadolu Türkçesi Dönemine Ait Satır arası İlk Kur’an Tercümesi. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2014.
• 9. Arat, R. Rahmeti. Kutadgu Bilig III İndeks, İstanbul: TKAE Yay.,1979.
• 10. Arat, R. Rahmeti. Atebetü’l-Hakayık, Ankara: TDK Yay., 2006.
• 11. Ercilasun, A. Bican ve Akkoyunlu, Ziyat. Dîvânu Lugâti’t-Türk, (Giriş-Metin-Çeviri-Notlar-Dizin), Ankara: TDK Yay., 2014.
• 12. Tekin, Şinasi. Uygurca Metinler I, Kuansi im pusar (Ses İşiten İlâh), vap hua ki atlıg nom çeçeki sudur (saddharmapundarika-sūtra), Erzurum: TDK Yay.,1960.
• 13. Yüksekkaya Sağol, G. Harezm Türkçesi Satır arası Kur’an Tercümesi, Metin, Sources of Oriental Languages and Literatures 21, Turkish Sources XIX, Harvard UniversityThe Department of Near Eastern Languages and Civilizations, 1993.