«Диуани лұғат ат-Түрктегі» Құран аяттары және оның көне Құран аудармасындағы мағынасы

Yıl 2021, Sayı: 108, 145 - 164, 30.12.2021

Saipulla Mollakanagatuly

Öz

Мақалада «Диуани лұғат ат-түрктегі» Құран аяттары қарастырылды. Кітапта Құран сүрелері мен аяттары тұтас күйінде кездеспеді. Тек аяттардан үзінділер бар екендігі анықталды. Аяттардан үзінділерді түркі тілінің ережелерін түсіндіретін кезде қолданған. Осы зерттеу барысында автордың Құран ілімдерінен де терең хабары бар екендігі көрінеді. Автордың түркілер арасында Құранды дауыстап оқитын кезде, өте сақ болып, әдептілікке назар аудару керектігін айтады. Ол араб тіліндегі кейбір аят сөздері түркі тіліндегі ұятты сөздер екендігін атап көрсетеді және араб тілінен хабары жоқ түркілер бұл сөздерді тікелей қабылдаулары мүмкін екендігін ескертеді. Мақалада Құран аяттарынан келтірілген үзінділердің қай сүреден алынғандығы және қай аяттар екендігі анықталып, нөмірлері көрсетілді. Аяттардың мағынасы көне Құран аудармасы және бүгінгі қазақ тіліндегі аудармасымен берілді.

Anahtar Kelimeler

түркі тілі, аят, Құран, сөздік, Қарахан мемлекеті

Quranic verses in "Divani lugat at-Turk" and its meaning in the translation of the ancient Quran

Öz

The article examines the verses of the Koran in "Divani lugat at-Turk". The suras and verses of the Qur'an are not fully presented in this book. It turned out that these are only excerpts from poetry. Passages from verses were used to explain the rules of the Turkic language. In the course of this research, it became clear that the author is deeply familiar with the teachings of the Qur'an. The author says that when reading the Qur'an aloud among the Turks, one must be very careful and pay attention to etiquette. He points out that some verses in Arabic are obscene words in Turkic and warns that Turks who do not know Arabic may accept these words directly. Passages from the verses of the Qur'an were taken from which sura and which verses were identified and numbered. The translation of the verses is given with the translation of the ancient Koran and translation into the modern Kazakh language.

Anahtar Kelimeler

Turkic language, Ayat, Koran, Dictionary, State of Karakhan

Kaynakça

• 1. Boranbaeva A. J. Parsı tiliniñ Qazaqstanda ïslam dini men mədenïetiniñ taralwındağı tarïxï röli //QazUW XABARŞISI. – 2013. – S. 92.
• 2. Kelimbetov, N. Ejelgi ädebï jädigerlikter. – Astana: Folïant, 2004. – 480 b.
• 3. Qurmanğalï, G. Äbdiräsilqızı, A. Qazaq ädebïetiniñ tarïxı. On tomdıq. 2-tom. – Almatı: QAZaqparat, 2006. – 526 b.
• 4. Saipulla Mollakanagatuly, Qaraxan memleketi tusındağı alğaşqı Quran awdarması // Bulletin of L.N. Gumilyov Eurasian National University №. – 2019. – T. 2. – S. 127.
• 5. Qıdıräli, D., Üşenmez, E., Mollaqanağatulı, S. Köne türki tiline awdarılğan alğaşqı Quran (X ğasır. Faksïmïle. Istambul TÏEM 73 nusqası). – Nur-Sultan: Xalıqaralıq Türki akademïyası, 2021. – 920 b.
• 6. Quran Kärim, http://www.kuran.muftyat.kz, (21.06.2021).
• 7. Qaşqarï M. Türik sözdigi. 1-tom/Awdarğan A. Egewbay. – Almatı: Arda+7, 2017. – 592 bet.
• 8. Qaşqarï M. Türik sözdigi. 2-tom/Awdarğan A. Egewbay. – Almatı: Arda+7, 2017. – 528 b.
• 9. Qaşqarï M. Türik sözdigi. 3-tom/Awdarğan A. Egewbay. – Almatı: Arda+7, 2017. – 600 b.
• 10. Kanaşaeva G. A. The Written Works of Qarakhanid Period: Description of God //Journal of Oriental Studies. – 2020. – T. 92. – №. 1. – S. 46-53.
• 11. Kosibayev M. Ethnolinguocultural Aspect in the Worldview of the Medieval Turks Conscious on the Basis of the “Dîvânu Lugâti’t Türk” //Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi. – №. 39. – S. 167-178.