HOCA AHMED YESEVİ VE DİVAN-I HİKMET HAKKINDA TÜRKİYE VE KAZAKİSTAN’DA YAPILAN ÇALIŞMALAR ÜZERINE BİR DEĞERLENDİRME

Yıl 2021, Sayı: 107, 31 - 43, 30.09.2021

Şahida Beylur

Öz

Hoca Ahmed Yesevî, Türk-İslam düşüncesinde önemli bir şahsiyettir. Bu öneminden dolayı onun tarafından söylendiği kabul edilen Hikmetler, bu Hikmetlerin dili ve günümüze tesiri hakkında çok sayıda çalışma yapılmıştır. Hoca Ahmed Yesevî’nin en önemli eseri, Türkçe şiirlerinin bir mecmuası olan Divan-ı Hikmet’tir. Divan-ı Hikmet dışında Hoca Ahmed Yesevî’ye izafe edilen çeşitli eserler de bulunmaktadır. Hoca Ahmed Yesevî hakkında yapılan ilk çalışmalar, 12. yüzyıla kadar götürülebilse de bu çalışmaların esas itibariyle 15. yüzyıl sonrası ve özellikle de Divan-ı Hikmet’in Kazan’da, Taşkent’te ve İstanbul’da matbu basımının yapıldığı 19. yüzyılın ikinci yarsından sonra artış gösterdiği görülebilir. Bu çalışmada Hoca Ahmed Yesevî’nin hayatı, eserleri ve tesiri hakkında kısaca bir giriş yapıldıktan sonra literatür taraması yöntemiyle Türkiye ve Kazakistan’da yapılan çalışmalar hakkında bir değerlendirme yapılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Ahmed Yesevi, Divan-ı Hikmet, Hikmetler, Kazakistan, Tasavvuf, Türkiye.

An Evaluation on the Studies About Khoja Ahmad Yasawi and Diwan-i Hikmat in Turkey and Kazakhstan

Öz

Khoja Ahmad Yasawi is an important figure in Turkic-Islamic thought. Due to this importance, so far a great number of studies have been (and continue to be) done about Diwan-ı Hikmat, which is accepted to be said by him, the language of these Hikmah and their impact on our day. The most important work of Khoja Ahmad Yasawi is Divan-ı Hikmat, a collection of his religious poems in Turkic language. Apart from Divan-ı Hikmat, there are also various works attributed to Khoja Ahmad Yasawi. Although the first studies on Khoja Ahmad Yasawi can be traced back to the 12th century, the studies are mainly from the second half of the 19th century, when several copies of Divan al- Hikmah were printed in Kazan, Tashkent and Istanbul, can be seen to increase thereafter. In this study, after a brief introduction about the life, works and influence of Khoja Ahmad Yasawi, as using the method of literature review, an evaluation will be made about the studies carried out in Turkey and Kazakhstan with the method of literature review.

Anahtar Kelimeler

Ahmad Yasawi, Diwan-ı Hikmat, Hikmah, Kazakistan, Sufism, Turkey.

Оценка исследований о Ходже Ахмаде Ясави и Диван-и Хикмате, проведенные в Турции и Казахстане

Öz

Ходжа Ахмет Ясави является важной фигурой в тюрко-исламском обществе. Из-за такой важности написанное им произведение Диван-и Хикмет также является центром исследований во всех сферах науки. Было проведено большое количество исследований языка и влияния Хикметов на сегодняшний день. Исследование Хикметов является актуальной темой среди ученых, и по сей день. Самым важным произведением Ахмеда Ясави является Диван-и Хикмет, сборник его религиозных стихотворений на тюркском языке. Помимо Диван-и Хикмета, существуют также различные работы, приписываемые Ахмеду Ясави. Хотя первые исследования об Ахмеде Ясави можно проследить до 12 века, эти исследования по сути увеличились с конца 15 века и особенно после второй половины 19 века, когда в Казани, Ташкенте и Стамбуле было опубликовано несколько экземпляров Диван-и Хикмета. В данной статье после краткого знакомства с жизнью, творчеством и влиянием Ходжи Ахмеда Ясави будет дана оценка исследований, проведенным в Турции и Казахстане с помощью метода обзора литературы.

Anahtar Kelimeler

Ахмет Ясави, Диван-и Хикмет, хикметы, Казахстан, суфизм, Турция.

Қожа Ахмет Ясауи және «Диуани хикметке» байланысты Түркия мен Қазақстанда жасалған зерттеулер

Öz

Қожа Ахмет Ясауи – ислам дініндегі түркілер үшін ерекше орын алатын тұлғалардың бірі. Сондықтан да оның хикметтері, хикметтерінің тілі және оның хикметтерінің қазіргі тіліміз бен мәдениетімізге әсері жайында көптеген зерттеулер жасалып та келе жатыр. Қожа Ахмет Ясауидің ең негізгі еңбегі – түрік тіліндегі өлеңдер жинағы «Диуани хикмет». «Диуани хикметтен» басқа да Ясауиге тиесілі бірнеше еңбек бар. Қожа Ахмет Ясауиге байланысты жасалған зерттеулердің бастауын ХІІ ғасырға дейін алып баруға болады. Дегенмен бұл зерттеудің ХV ғасырдан соң, әсіресе Қазан, Ташкент, Стамбұл қалаларында «Диуани хикметтің» тасбаспалары шыға бастаған ХІХ ғасырдың ортасынан кейін қарқын ала бастағанын көруге болады.
Бұл мақалада Қожа Ахмет Ясауидің өмірі, шығармалары және әсері туралы қысқаша кіріспе жасалып, Қожа Ахмет Ясауи және оның шығармаларына байланысты Түркия мен Қазақстанда жасалған зерттеу жұмыстарына шолу жасалады.

Anahtar Kelimeler

Ахмет Ясауи, Диуани хикмет, хикметтер, Қазақстан, тасаввуф, Түркия.

Kaynakça

• 1. Eraslan, K. Ahmed-i Yesevi, Divan-ı Hikmet Seçmeler. Ankara: Kültür Bakanlığı. 1993.
• 2. Köprülü, F. Türk Edebiyatında İlk Mutasavvıflar. Ankara: Türk Tarih Kurumu. 1976.
• 3. Tosun, N., & Eraslan, K. Hoca Ahmed Yesevi Külliyatı. Ankara: Hoca Ahmed Yesevi Üniversitesi Mütevelli Heyet Başkanlığı. 2019.
• 4. Tatcı, M. Divan-ı Hikmet, Hoca Ahmed Yesevi. (M. Tatcı, Dü.) Ankara: Hoca Ahmed Yesevi Üniversitesi Mütevelli Heyet Başkanlığı. 2016.
• 5. Sala, R. Ahmed Yasawı: Lıfe, Words and Sıgnıfıcance ın the Kazakh Culture. Хабаршы. Тарих сериясы, 2018. S. 115–138.
• 6. Hasan, N. Yeseviliğe Daire Bazı Kaynak Eserler Hakkında. Turkish Studies, 2009. s. 619–633.
• 7. Akar, A., & Utebekov, S. Divan-ı Hikmet'in Ses Uyumu Üzerine (Kökşetav Nüshası). Karadeniz Araştırmaları, 2020. s. 217–233.
• 8. Tulum, M. M. Divan-ı Hikmet Hikmetler Mecmuası-Mısır Nüshası 1650. İstanbul: Ketebe. 2019.
• 9. Petek, E., & Dağıstan, S. Dîvân-ı Hikmet’in Yeni Bir Nüshası "Kökşetav Nüshası". Türk dünyası, Dil ve Edebiyat Dergisi, 2017. s. 207–233.
• 10. Mirahmad Mirhaldaraglı (Der), M. A. Hoca Ahmed Yesevi’nin Yeni Bulunan Hikmetleri. İstanbul: Hoca Ahmed Yesevi Vakfı. 2001.
• 11. Bozkurt, B. Ahmed Yesevi Bibliyografyası: Türkiye'de Yesevi ile İlgili Çalışmalara Dair Değerlendirme. Turkish Studies, 11(17), 2016. s. 283–334.
• 12. Sızdıkova, R. Yesevi 'Hıkmetlerinin' dili. Almatı: Sözdik-Slovar. 2004.