TÜRKİSTAN ŞEHRİNDE YAŞAYAN TÜRK HALKLARININ KIZ UZATU (GELİN ÇIKARMA) GELENEĞİ

Yıl 2021, Sayı: 105, 41 - 59, 31.03.2021

E. Nemetova Y. Zhiyenbayev

Öz

Kazakistan’da yüzden fazla milletin temsilcileri birlik beraberlik içerisinde yaşayıp kendi kültürleri, gelenek ve göreneklerini korumaktadır. Kazak, Kırgız, Özbek, Türk ve tüm Türk soylu halkların gelenekleri tümüyle benzerlik göstermese de birbirine yakın olduğu noktalar vardır. Bu makalede, Güney Kazakistan bölgesi Türkistan şehrinde yaşamakta olan Türk halklarından Kazak, Özbek ve Ahıska Türklerinin eski devirlerden beri süregelen “Kız Uzatu” geleneği üzerine araştırma yapılmıştır. Türk toplumu için aile; neslin devamını, birliği ve beraberliği sağlayan en önemli kurumdur. Bireyin, toplum içinde kabul görmesi için de aile kurumunu evlilik yoluyla oluşturması gerekir. Bu sebeple çalışmada Türk toplumunun önem verdiği ve çeşitli ritüelleri uyguladığı geçiş dönemlerinden olan gelin çıkarma geleneği üzerinde durulmuştur. Literatür taraması ve karşılaştırma yönteminin kullanıldığı çalışmada konu ile ilgili birçok kaynağa başvurulmuştur. Elde edilen veriler farklılıklar ve benzerlikler açısından değerlendirilmiştir. Bu araştırmanın sonucunda Türkistan şehrinde yaşamakta olan Türk boylarının kültüründe ocağın devamı, soyun sürdürülebilirliği olarak kabul edilen geline oldukça önem verildiği görülmüştür. Yeni çağdaki teknolojinin evlenme geleneğine etkisinden söz edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Halk Gelenekleri, Gelin Çıkarma, Türk Halkları, Düğün, Karşılaştırma

The Tradition “Kyz Uzatu” Among the Turkic Peoples of the City of Turkestan

Öz

In Kazakhstan, more than a hundred nationalities live peacefully and preserve their culture, traditions and customs. In this regard, despite the differences in the traditions of the Turkic peoples of Kazakhstan, they also have similarities. This article examines the Kyz uzatu tradition of the Kazakh, Uzbek and Mesket Turks living in the city of Turkestan. For the Turkic society, the family is the most important concept that ensures unity and solidarity, as well as the continuity of generations. In Turkic society, marriage is a condition for creating a family. For this reason, we tried to compare the tradition of bridesmaids among the Turkic peoples, which is the subject of our research. Our research, which used analytical and comparative methods, analyzed a variety of sources related to the topic. The findings have been refined in terms of differences and similarities. As a result of our research, it was noticed that in the culture of the Turkic peoples living in Turkestan, great importance is attached to the “Kyz Uzatu” tradition. Thus, the changes in wedding traditions under the influence of modern technology were demonstrated.

Anahtar Kelimeler

Folk Traditions, Bride Wires, Turkic Peoples, Wedding, Comparison

Традиция “қыз ұзату” у тюркских народов города Туркестана

Öz

В Казахстане более сотни национальностей мирно живут и сохраняют свою культуру, традиции и обычаи. В этом плане, несмотря на различия традиций тюркских народов Казахстана, они также имеют сходство. В данной статье исследуется традиция «қыз ұзату» (проводы невесты) казахских, узбекских и мескетских тюрков, проживающих в городе Туркестан. Для тюркского общества семья - важнейшее понятие, обеспечивающее единство и солидарность, а также преемственность поколений. В тюркском обществе брак является условием создания семьи. По этой причине мы попытались сравнить традицию подружек невесты у тюркских народов, что и является предметом нашего исследования. В нашем исследовании, в котором использовались аналитические и сравнительные методы, было проанализировано множество источников, относящихся к теме. Полученные данные были уточнены с точки зрения различий и сходств. В результате наших исследований было замечено, что в культуре тюркских народов, проживающих в Туркестане, большое значение придается традиции «қыз ұзату» (проводы невесты). Таким образом были продемонстрированы изменения свадебных традиций под влиянием современных технологий.

Anahtar Kelimeler

Народные традиции, Проводы невесты, Тюркские народы, Свадьба, Сравнение

Түркістан қаласындағы түркі халықтарында “қыз ұзату” дәстүрі

Öz

Қазақстанда жүзден астам ұлт өкілдері бейбіт өмір сүріп, өздерінің мәдениетін, дәстүрі мен әдет-ғұрыпын сақтап келеді. Осы орайда Қазақстандағы түркі тектес халықтар дәстүрлерінің арасында айырмашылықтар болғанымен, олардың бір-біріне жақын тұстары да бар. Бұл мақалада Қазақстанның оңтүстігінде орналасқан Түркістан қаласында тұратын қазақ, өзбек және ахысқа түріктерінің «қыз ұзату» дәстүрі жайлы зерттеу жүргізілді. Түркі қоғамы үшін отбасы – ұрпақ сабақтастығын жалғастырумен қатар, бірлік мен ынтымақты қамтамасыз ететін ең маңызды ұғым. Түркі қоғамында жеке тұлғаның отбасы құруында орындалатын белгілі үрдістер бар. Осы себептен түркі халықтарындағы «қыз ұзату» дәстүрін салыстырып қарастырдық. Аналитикалық және салыстыру әдісі қолданылған зерттеуімізде тақырыпқа қатысты көптеген дереккөздер сараланды. Алынған мәліметтер айырмашылықтар мен ұқсастықтар тұрғысынан айшықталды. Зерттеуіміздің нәтижесінде Түркістан қаласында тұратын түркі халықтарының мәдениетінде қыз ұзату – келін түсіру дәстүріне үлкен мән берілгендігі байқалды. Сонымен заманауи технологияның әсерінен үйлену дәстүріндегі өзгерістер көрсетілді.

Anahtar Kelimeler

Халық дәстүрі, Қыз ұзату, Түркі халықтары, Үйлену тойы, Салыстыру

Kaynakça

• 1. Argyn, Еrzhan (2016). Kazak Türklеrindе Еvlеnmе Gеlеnеği. Ötükеn dеrgisi.
• 2. Alimkulov, B. (1994). Küyеu kеltir, kız uzat, toyındı kıl. Almatı: Sanat. 240 sayfa.
• 3. Çetindağ, Gülda (2007). Kazak Türklerinde Evlenme Geleneğine Bağlı Olarak Gerçekleştirilen Hediye Alışverişi Üzerine Bir İnceleme. Milli Folklor 76, 218-231.
• 4. Mandaloğlu, Mehmet (2013) Eski Türklerde Sanayi, Ticaret ve Maliyenin Ekonomik Açıdan Değerlendirilmesi. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi2, 129-150.
• 5. Kartaеva Totigül (2014). Sır Bölgеsi Kazaklarının еvlilik törеnlеri üzеrinе bir dеğеrlеndirmе. Milli Folklor 104, 167-179.
• 6. Zhunusov A. (1992). Ata dastüri. Almatı.
• 7. Kalafat, Yaşar(2011). Kazakistan’daki Türk Halk İnançları. Milli Folklor41, 66-71.
• 8. Piriyeva, Sevilve Türki, İbrahim (2009). Ahıska Türklerinin Tarihi, İslam ve Aile Durumu Anskilopedisi. Çimkent.
• 9. Öznur Özdarıcı (2011). Dîvânü Lûgat-İt-Türk’te Kadınve Kadına İlişkin Unsurlar, Kırıkkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 1, 127-156.