KARAKALPAK MANZUMESİ VE İ. YUSUPOV ESERLERİNDEKİ METHİYENİN SANATSAL ÖZELLİKLERİ ÜZERİNE

Yıl 2020, Sayı: 104, 64 - 77, 25.12.2020

K. Turdybaev

Öz

Makalede Karakalpak edebiyatının temsilcisi olan İ. Yusupov’un şiiri ve şairin methiye tarzında yazılmış eserleri incelenecektir. İ. Yusupov, kendi şiirlerinde kullanmış olduğu tarzlarla şiire yeni bir tür getirmiştir. Şairin methiye türünde yazılmış koşukları bu edebi türün öneminin artırmıştır. Bu yüzden İ. Yusupov’un eserleri arasındaki bu türün detaylı olarak incelenmesinin şairin lirik şiirinin özelliğini ortaya çıkaracağı kanaatindeyiz. Makalede, şairin methiye tarzındaki şiirlerinin gelişim sürecine değinilecektir. Şairin yaratıcılığı üzerinde fikir bildiren araştırmacıların çalışmaları, makalemizde yöntemsel bir çerçevede özet yapmamıza temel olacaktır. İ. Yusupov’un methiyeleri türlere ayrılıp bunlar konu, tür bakımından ve poetik olarak incelenecektir. Yurttaşlık duygusu, lirik düşünce, şiirsel netlik, şiir kültürü ve diğer nitelikler şairin eserinin karakteristik özelliğidir. İ. Yusupov'un şiir geleneği modern Karakalpak şiirinde devam etmektedir.

Anahtar Kelimeler

Koşuklar, Methiye, Kaside, Methiye türleri

Karakalpak Poetry and the Artistic Character of Dedication Poetry in the Works of I. Yusupov

Öz

The article examines the place of I. Yusupov's poetry in the history of Karakalpak literature and genre features of dedicated poems in the poet's work. Artistic approaches in the poetry of I. Yusupov renew the artistic form of poetry. The poet's additions to the types of initiations in literature increased the significance of the genre. Therefore, we believe that a special study of this genre in the poet's work will serve to reveal the peculiarities of the poet's lyrics. In this article, we will focus on the nature of the development of the genre of initiation in the poet's work. The works of scientists who commented on the poet's work laid the foundation for the methodological conclusions of our article. Dividing I. Yusupov's poems into types, a thematic, genre, poetic analysis will be carried out. Civic pathos, lyrical thought, poetic clarity, poetic culture and other qualities are characteristic of the poet's work. The poetic tradition of Ibragim Yusupov continues in modern Karakalpak poetry.

Anahtar Kelimeler

Hymns (poems), Dedication Poetry, Ballad, Lamentation Verse, Verse-request

Каракалпакская поэзия и художественный характер посвящения в творчестве И. Юсупова

Öz

В статье рассматривается место поэзии И. Юсупова в истории каракалпакской литературы и жанровые особенности стихотворений-посвященний в творчестве поэта. Художественные подходы в поэзии И. Юсупова обновляют художественную форму поэзии. Дополнения поэта к видам посвящений в литературе увеличили значение жанра. Поэтому мы полагаем, что специальное изучение этого жанра в творчестве поэта послужит раскрытию особенностей лирики поэта. В данной статье остановимся на характере развития жанра посвящения в творчестве поэта. Работы ученых, прокомментировавших творчество поэта, заложили основу методологических выводов нашей статьи. Разделяя стихи И. Юсупова на типы, будет выполнен тематический, жанровый, поэтический анализ. Гражданский пафос, лирическая мысль, поэтическая ясность, поэтическая культура и др. качества характерны для творчества поэта. Поэтическая традиция Ибрагима Юсупова продолжается в современной каракалпакской поэзии.

Anahtar Kelimeler

Стихотворения, Стих-посвящение, Ода, Причитание, Просьба

Қарақалпақ поэзиясы және И. Юсупов шығармашылығындағы арнаудың көркемдік сипаты

Öz

Мақалада қарақалпақ әдебиетінің өкілі И. Юсуповтың поэзиясы және ақын шығармаларындағы арнау өлеңдердің жанрлық ерекшелігі арнайы сөз болады. И. Юсупов поэзиясында орын алған көркемдік тәсілдер поэзиядағы көркемдік түрді жаңалады. Ақынның әдебиеттегі арнаудың түрлеріне арналған қосықтары (өлеңдері) жанрдың маңызын арттырды. Сондықтан ақын шығармашылығындағы бұл жанрды арнайы зерттеу ақын лирикасының ерекшелігін ашуға қызмет етеді деп ойлаймыз. Ақын шығармашылығындағы арнау жанрының даму сипатына тоқталамыз. Ақын шығармашылығы ҳақында пікір білдірген ғалымдардың еңбектері мақаламызға методологиялық қорытынды жасауға негіз болды. И. Юсуповтың арнау өлеңдерін түрге бөліп, тақырыптық, жанрлық, поэтикалық талдаулар жасалды. Азаматтық пафос, лирикалық ой, поэтикалық айқындылық, поэтикалық мәдениет, т.б. қасиеттер ақын шығармашылығына тән. Қазіргі қарақалпақ поэзиясында Ибрагим Юсуповтың поэтикалық дәстүрі жалғасуда.

Anahtar Kelimeler

Қосықтар (өлең), Арнау өлең, Жарлай Арнау, Зарлай арнау, Сұрай арнау

Kaynakça

• 1. Оразымбетов Қ. Ҳәзирги қарақалпақ лирикасындағы көркем формалардың эволюциясы ҳәм типологиясы. –Нөкис: «Билим», 2004. –168 б.
• 2. Есенов Ж. Поэзия жулдызы. –Нөкис: «Билим», 2003. –110 б.
• 3. Ҳамидова А. И.Юсуповтың творчествосы ҳәм Европа әдебияты (Әдебий байланыслар ҳәм әдебий тәсирлер мәселеси). Канд. дис. - Нөкис, 1999. –132 б.
• 4. Мәмбетова М. И. Юсупов поэзиясының қосық қурылысы. Канд.дис. – Нөкис, 1999. –125 б.
• 5. Оразымбетов Қ. Ҳәзирги дәўирдеги қарақалпақ лирикасында көркемлик излениўшилик. Канд.дис. - Нөкис, 1992. –141 б.
• 6. Муратбаев Қ. Қарақалпақ поэзиясында қосық қурылысы. –Нөкис: Қарақалпақстан, 1977. –173 б.
• 7. Есемуратов Г. И.Юсуповтың поэзиясы. - Нөкис: Қарақалпақстан, 1976. –163 б.
• 8. Пахратдинов Д. И.Юсупов лирикасында Шығыс классиклери дәстүрлери (Әдебий байланыслар ҳәм тәсирлер ҳаққында). Канд.дис. Нөкис, 2001. –128 б.
• 9. Юсупов И. Таңлаўлы шығармаларының еки томлығы I т., Қосықлар, поэмалар. – Нөкис: "Қарақалпақстан", 1992. 260 б.
• 10. Тілеуова А. Арнау өлеңдерінің жанрлық табиғаты // ҚазМУ хабаршысы. Филология сериясы. №39. – 136 -139 б.
• 11. Юсупов И. Шығармаларының еки томлығы. II том (Қосықлар ҳәм поэмалар). - Нөкис: "Қарақалпақстан". 1979. – 188 б.
• 12. Қабдолов З. Сөз өнері. –Алматы: «Санат», 2002. – 360 б.
• 13. Байтұрсынұлы А. Алты томдық шығармалар жинағы. Т.1. –Алматы: «Ел-шежіре», 2013. – 384 б.
• 14. Юсупов И. Ҳәр кимниң өз заманы бар (қосықлар ҳəм қысса). – Нөкис: "Қарақалпақстан". 2004. – 113 б.
• References 1. Orazymbetov Q. Ҳázırgı qaraqalpaq lırıkasyndaǵy kórkem formalardyń evolıýtsııasy ҳám tıpologııasy. –Nókıs: «Bılım», 2004. –168 b.
• 2. Esenov J. Poezııa jýldyzy. –Nókıs: «Bılım», 2003. –110 b.
• 3. Ҳamıdova A. I.Iýsýpovtyń tvorchestvosy ҳám Evropa ádebııaty (Ádebıı baılanyslar ҳám ádebıı tásırler máselesı). Kand. dıs. – Nókıs, 1999. –132 b.
• 4. Mámbetova M. I. Iýsýpov poezııasynyń qosyq qýrylysy. Kand.dıs. – Nókıs, 1999. –125 b.
• 5. Orazymbetov Q. Ҳázırgı dáўırdegı qaraqalpaq lırıkasynda kórkemlık ızlenıўshılık. Kand.dıs. – Nókıs, 1992. – 141 b.
• 6. Mýratbaev Q. Qaraqalpaq poezııasynda qosyq qýrylysy. – Nókıs: Qaraqalpaqstan, 1977. –173 b.
• 7. Esemýratov G. I.Iýsýpovtyń poezııasy. - Nókıs: Qaraqalpaqstan, 1976. –163 b.
• 8. Pahratdınov D. I.Iýsýpov lırıkasynda Shyǵys klassıklerı dástúrlerı (Ádebıı baılanyslar ҳám tásırler ҳaqqynda). Kand.dıs. Nókıs, 2001. – 128 b.
• 9. Iýsýpov I. Tańlaўly shyǵarmalarynyń ekı tomlyǵy I TOM Qosyqlar, poemalar. – Nókıs: "Qaraqalpaqstan", 1992. –260 b.
• 10. Tіleýova A. Arnaý óleńderіnіń janrlyq tabıǵaty // QazMÝ habarshysy. Fılologııa serııasy. №39. – 136 -139 b.
• 11. Iýsýpov I. Shyǵarmalarynyń ekı tomlyǵy. II tom (Qosyqlar ҳám poemalar). - Nókıs: "Qaraqalpaqstan". 1979. -188b.
• 12. Qabdolov Z. Sóz ónerі. –Almaty: «Sanat», 2002. – 360 b.
• 13. Baıtursynuly A. Alty tomdyq shyǵarmalar jınaǵy. T.1. –Almaty: «El-shejіre», 2013. –384 b.
• 14. Iýsýpov I. Ҳár kımnıń óz zamany bar (qosyqlar ҳəm qyssa). –Nókıs: "Qaraqalpaqstan". 2004. – 113 b.