ПАСТУШЕСТВО И ОДЕЖДА ЧАБАНА В ТЮРКСКОЙ КУЛЬТУРЕ ¬– КЕБЕНЕК, ТУЛУП

Yıl 2020, Sayı: 102, 105 - 124, 26.08.2020

H.n. Begiç C. Öz

Öz

Люди с древних времен разделяли с животными территорию, на которой они проживали. В этой обычной жизни люди получали пользу от животных, с которыми они постоянно взаимодействуют в различных сферах. Степи Центральной Азии - это регион с преобладанием холодной зимы и жаркого лета, а также сурового континентального климата. На данной территории, где сельское хозяйство возможно в ограниченном регионе, кочевые общины живут за счет животноводства. Необходимость безопасного кормления и содержания стада со временем привела к появлению профессии чабана. Пастуший тулуп и кебенек, которые относятся к одежде пастухов для защиты от особенно неблагоприятных погодных условий, это один из главных символов пастушьей культуры. Кебенек, которая определяется как войлочная одежда без рукавов, которую носят чабаны для защиты от неблагоприятных климатических условий, оценивается вместе с концепцией войлока. Пастуший тулуп, которая сделана из шкур овец и ягнят и действует как кебенек, является одним из жизненно важных материалов для одежды пастуха. Как естественное следствие животноводства, которое является неотъемлемым элементом кочевого образа жизни, с процессами перехода людей к устоявшемуся порядку и, соответственно, к выращиванию животных, на которых они пытались охотиться раньше, помимо сельскохозяйственного производства, возникла профессия пастуха, отвечающая за удовлетворение всех потребностей животных. Цель данного исследования - дать информацию о развитии и важности пастушества, а также об одежде пастуха, кебенеке и пастушей тулупе. Была предпринята попытка передать информацию, полученную из письменных и виртуальных ресурсов, относящихся к предмету, и интервью с консультантами. Важно подчеркнуть процесс превращения предмета одежды в культурный носитель.

Anahtar Kelimeler

Культура, Быт, Чабан, Тулуп чабана, Кебенек.

ТҮРІК МӘДЕНИЕТІНДЕГІ ШОПАНДЫҚ ЖӘНЕ ШОПАННЫҢ КИІМДЕРІ ¬– КЕБЕНЕК, ТҰЛЫП

Öz

Адамдар өмір сүрген географиясын алғашқы ғасырлардан бастап жануарлармен бөлісті. Осы жалпы өмірде адамдар әр түрлі салада үнемі өзара әрекеттесетін жануарлардан пайда көрді. Орталық Азия далалары - қысы суық, жазы ыстық және континентальды климаты басым аймақ. Шектелген аймақта ауылшаруашылығы мүмкін болатын бұл географияда көшпелі қауымдастық мал шаруашылығымен күн көрді. Отарды қауіпсіз жолмен тамақтандыру және басқару қажеттілігі уақыт өте келе Шопан мамандығының пайда болуына әкелді. Бақташылардың ауа-райының қолайсыздығына қарсы тұру үшін пайдаланатын киімдердің қатарына кіретін кебенек пен шопан тоны; бұл маңызды функцияларына байланысты шопан мәдениетінің басты белгілерінің бірі. Шопандар қолайсыз климаттық жағдайлардан қорғану үшін киетін жеңсіз, киізден жасалған киім ретінде анықталған кебенек киіз ұғымымен бірге бағаланады. Қойлар мен қозылардың терілерінен жасалып, кебенек тәрізді қызмет ететін Шопанның тоны - қойшының өмірлік маңызды материалдарының бірі. Адамдардың көшпелі өмір салтының ауыспалы элементі болып табылатын жануарларды өсірудің табиғи салдары ретінде адамдардың отырықшы тәртіпке ауысуы және сәйкесінше, бұрын аулауға тырысқан жануарларды өсіруді бастау, ауылшаруашылық өндірісінен басқа, жануарлардың барлық қажеттіліктерін қанағаттандыруға жауап беретін қой бағу кәсібі пайда болды. Бұл зерттеуде қойшылардың дамуы мен маңызы туралы, сондай-ақ шопанның киімі, кебенек және шопанның тоны туралы ақпарат беруге бағытталған. Тақырыпқа байланысты жазбаша және виртуалды дереккөздерден алынған ақпарат және дереккөздермен сұхбаттар жеткізуге тырысты. Киімді мәдени ортаға айналдыру процесін ерекше атап өту маңызды.

Anahtar Kelimeler

Мәдениет, Өмір салты, Шопан, Шопанның тоны, Кебенек.

TÜRK KÜLTÜRÜNDE ÇOBANLIK VE ÇOBAN GIYSISI – KEPENEK, ÇOBAN KÜRKÜ

Öz

İnsanlar ilk çağlardan itibaren yaşadıkları coğrafyayı hayvanlarla paylaşmışlardır. Bu ortak yaşam içerisinde insanlar, sürekli etkileşim içerisinde olduğu hayvanlardan farklı alanlarda yararlanmışlardır. Orta Asya bozkırları soğuk kışların ve sıcak yazların hüküm sürdüğü, sert karasal iklimin egemen olduğu bir bölgedir. Sınırlı bir bölgede tarımın yapılabildiği bu coğrafyada konargöçer yaşam süren topluluklar hayvancılıkla geçimlerini sağlamışlardır. Sürülerin beslenmesi ve güvenli bir şekilde yönetilmesi ihtiyacı zaman içerisinde çobanlık mesleğinin doğmasına yol açmıştır. Çobanların özellikle olumsuz hava koşullarına dayanabilmek amacı ile kullandıkları giysilerden olan kepenek ve çoban kürkü, gördükleri önemli işlevleri nedeniyle çoban kültürünün başlıca sembollerindendir. Çobanların olumsuz iklim şartlarından korunmak için üstlerine giydikleri, kolsuz, keçeden yapılmış giysi olarak tanımlanan kepenek; keçe kavramı ile birlikte değerlendirilir. Yine koyun ve kuzuların postlarından yapılan ve kepenek gibi işlevi olan çoban kürkü çobanın hayati giyim malzemelerindendir. İnsanların yerleşik düzene geçiş süreçleri ve buna bağlı olarak tarımsal üretimin yanı sıra daha önce avlamaya çalıştığı hayvanları yetiştirmeye başlamaları ile konargöçer yaşam tarzının vazgeçilmez unsurlarından olan hayvan yetiştiriciliğinin doğal bir sonucu olarak, hayvanların her türlü ihtiyacını karşılamakla yükümlü olan çobanlık mesleği ortaya çıkmıştır. Bu çalışmada çobanlığın gelişmesi ve önemi ile ilgili bilgilerle birlikte, çobanlara özgü bir giysi olan kepenek ve çoban kürkü hakkında bilgi verilmesi amaçlanmaktadır. Konu ile bağlantılı yazılı, sanal kaynaklardan ve kaynak kişilerle yapılan görüşmelerden elde edilen bilgiler aktarılmaya çalışılmıştır. Çalışma, bir giyim eşyasının kültürel bir taşıyıcı konumuna gelmesindeki süreci vurgulamak adına önemlidir.

Anahtar Kelimeler

Kültür, Yaşam Biçimi, Çoban, Çoban Kürkü, Kepenek.

SHEPHERING AND SHEPHERD CLOTHING IN TURKISH CULTURE – FELT CLOAK AND FUR

Öz

People have shared the geography they located in with animals since ancient times. Within this symbiosis, people have benefited from animals that they are in continuous interaction in various areas. Central Asia steps is a region that has harsh continental climate with cold winters and warm summers. Migrant settlers in this region, with a limited agriculture potential, live off animal husbandry. Feeding of herd and the need for managing this duty in a safe way pave the way for sheepherding. Shepherd’s felt cloak and fur used by shepherds against the unfavorable weather conditions are the primary symbols of shepherd culture due to their important functions. Worn by shepherds in order to be protected against the unfavorable climate conditions, felt cloak defined as sleeveless clothing made up of felt are considered with the concept of felt. Similarly shepherd’s fur, which is made up of peltry of sheep and lamb, and has a similar function with felt cloak, is one of vital clothing materials of shepherds. As a natural result of animal breeding, which is one of the indispensable elements of the nomadic lifestyle, with the transition processes of people to the settled order and accordingly agricultural production as well as the breeding of animals they have tried to hunt, the shepherd profession, which is obliged to meet all kinds of needs of animals, has emerged. In this study, it is aimed to give information about the development and importance of shepherd, about dandruff and shepherd's fur, a clothing specific to shepherds. The information obtained from the written and virtual sources related to the subject and the interviews made with the source persons were tried to be transferred. It is important to emphasize the process of making a garment a cultural carrier.

Anahtar Kelimeler

Culture, Lifestyle, Shepherd, Shepherd’s Fur, Shepherd’s Felt Cloak

Kaynakça

• 1. Kalafat, Y. Türk Halk İnançlarında Çoban. E.G. Naskali (Ed.), Çoban Kitabı içinde (s. 187–195). İstanbul: Kitabevi. 2011.
• 2. Beydiz, M.,G. Mitolojiden Sanata Hayvan İmgesi. Arkeoloji ve Sanat Yayınları, İstanbul. 2016.
• 3. Alanyalı, F., S. Ana Tanrıça Kültüründe Çobanlar ve Çoban Tanrılar. E.G. Naskali (Ed.), Çoban Kitabı içinde (s. 187–195). İstanbul: Kitabevi. 2011.
• 4. Ergin, Muharrem. Dede Korkut Kitabı. I. Türk Dil Kurumu Yay. Gazi Mesleki Eğitim Merkezi. Ankara. 2011.
• 5. Bayat, F. Türk Mitolojik Düşüncesinde Çobanlık. E.G. Naskali (Ed.), Çoban Kitabı içinde (s. 187–195). İstanbul: Kitabevi. 2011.
• 6. Ergun, P. Türk Mitolojisinde Çobanlık. E.G. Naskali (Ed.), Çoban Kitabı içinde (s. 187–195). İstanbul: Kitabevi. 2011.
• 7. Okça, A., K., Asırlık Bir Sevda Öyküsü: "Aşağıseyit Köyü Sudan Koyun Atlatma Yarışı ve Yörük Şenliği". Turkish Studies Dergisi, 10(14), 483–508. 2015.
• 8. Bars, M.E. Salur Kazan’ın Evi Yağmalandığı Boy’da Salur Kazan Ve Çoban. The Journal of Academic Social Science Studies, 3(2), 55–63. 2010.
• 9. Türkmen, F. Türk Kültüründe Tarihi Gelişim İçinde Hayvan ve Bitkilerin "Ölçü Birimi" Olarak Kullanılması Hakkında. Milli Folklör Dergisi, 24(95), 96–102. 2012.
• 10. Ögel, B. Türk Kültür Tarihine Giriş I, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları. 1991.
• 11. Büyükboyacı, Y. Türk Esnafının Sosyal Yapısı Ve Sosyal Değişme Temayülleri. İstanbul Üniversitesi Sosyoloji Konferansları Dergisi, 21(1), 159–170. 1986.
• 12. Keskin, Ö. Osmanlı İmparatorluğu’nda Modern Ziraat Eğitiminin Yaygınlaşması: Ankara Numune Tarlası ve Çoban Mektebi. Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, 28(Güz), 87–106. 2010.
• 13. Begiç, H. N. Konya Keçeciliğinde Çoban Kepeneği. Milli Folklor Dergisi, 24(94), 214–222. 2012.
• 14. Hamdi Bey. O., Launay, M. D. 1873 Yılında Türkiye’de Halk Giysileri Elbise-i Osmaniyye. “Les Costumes Popularites de La Turquie en 1873” (E. Üyepazarcı, Çev.). İstanbul: Sabancı Üniversitesi. 1999.
• 15. Atalay, B. Divanü Lûgat-it Türk (çeviri). c.I, II, III. Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu.Türk Dil Kurumu Yayınları. 521. Ankara: Türk Hava Kurumu Basımevi. 2006.
• 16. Begiç, H. N. Gelenekteki Değişim ve Keçecilik Sanatı (Doktora Tezi). Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Halkbilimi Anabilim Dalı. 2014.
• 17. Harari, Y. N. Hayvanlardan Tanrılara Sapiens, İnsan Türünün Kısa Bir Tarihi. Kolektif Kitap: İstanbul. 2017.
• 18. Singer, C., Holmyard, E. J. & Hall, A. R., eds. A History of Technology. Oxford: Clarendon Press. 1958.
• 19. Derry. T. K. & Williams T. A Short History of Technology. Oxford: Clarendon Press. 1960.
• 20. Grigg, D. B. The Agricultural Systems of the World. Cambridge University Press: Cambridige Geographical Studies-5. 1974.
• 21. Isaac, E. Geography of Domestication. New Jersey: Prentiee-HaII, Inc. 1970.
• 22. Türkoğlu, S. Tarih Boyunca Anadolu'da Giyim-Kuşam. İstanbul: Atılım Kağıt Ürünleri ve Basım Evi. 2002.
• 23. Esin, E. Türk Kültür Tarihi İç Asya'da Erken Safhalar. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi. 1985.
• 24. Tournefort, J., Tournefort Seyahatnamesi (Ed. Stefanos Yerasimos). İstanbul: Kitap Yayınevi. 2005.
• 25. Dalvimart, O. Osmanlı Kostümleri. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları. 2011.
• 26. Tellan, E., B. Osmanlı Gayrimüslim Çalışmaları Çerçevesinde İstanbul Kürkçüleri. Hacettepe. 2017.