DİYALE İLİ HANEKİN İLÇESİ TÜRKMEN FOLKLORUNDA YILAN

Yıl 2020, Sayı: 101, 54 - 72, 26.06.2020

N. Y. Bayatlı

Öz

Birçok dünya mitolojisinde ve halk inançlarında önemli bir motif olarak karşımıza çıkan yılan, eski dönemlerden itibaren Türk inanç siteminde hep varlığından söz ettirmiştir. Yılan, halk inançlarında olduğu gibi sözlü kültürde de eskiden olduğu gibi günümüzde de hep kendisinden iyi veya kötü bir şekilde bahsettirmiştir. Halk edebiyatının pek çok ürününde önemli bir motif olarak yer almıştır. Don değiştirmesi, zehri, sesi, tehlikeli dili, öldürücü ısırığı, sürekli açık olan gözü gibi özellikleriyle eski dönemlerden itibaren pek çok kültürde kendisine ölümsüzlük, yeniden canlanma, koruyuculuk ve şifacılık gibi semboller atfedilmiştir. Bu çalışmada Irak Türkmenlerinin yaşadığı yerleşim birimlerinden biri olan Diyale iline bağlı Hanekin ilçesi Türkmenlerinden yılan içerikli halk inançları, masal, efsane, memorat, atasözü ve deyimler sözlü kaynaklardan derlenmiş ve incelenmiştir. Halk edebiyatı metinleri ilçenin ağız özelliği muhafaza edilerek kaynak kişilerden derlendiği şekilde verilmiştir. Çalışmanın başında Türk ve Dünya mitolojilerinde yer alan yılanla ilgili bilgi verilmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Irak Türkmenleri, Hanekin İlçesi, Mitoloji, Yılan, Halk İnanışları.

THE SNAKE İN TURKMEN FOLKLORE, KHANAQİN DİSTRİCT

Öz

The snake is an animal that has existed since ancient times in Turkish and international mythology, and this presence has appeared in popular beliefs and oral culture as well, whether positively or negatively. It is addressed as an important component of many of the popular literature subjects. Where it was assigned the symbolism of eternal life, new life, protection, and treatment for what it possesses of characteristics such as replacing the skin, its deadly poison, voice, dangerous tongue, deadly bite, and constantly openedeyes. In this study, beliefs, folk tales, legends, terrifying stories, folk proverbs, and linguistic conventions that include the snake were collected from the oral sources of the Khanaqin district in Diyala governorate, and then studied and analyzed. The results were written according to the form collected from the oral sources and by preserving the characteristics of the Khanqanian Turkman dialect. At the beginning of the study, the snake and its presence in the Turkish and international mythology was discussed.

Anahtar Kelimeler

Iraqis Turkman, Khanaqin District. Mythology, The Snake, Folk Beliefs.

ОБРАЗ ЗМЕИ В ТУРКМЕНСКОМ ФОЛЬКЛОРЕ ХАНАКИНСКОГО РАЙОНА, ДИАЛЯНСКОЙ ОБЛАСТИ

Öz

Одним из мотивов, который играет важную роль во многих мировых мифологиях и народных верованиях, является изображение змеи. Этот образ змеи упоминается в системе верований тюркских народов с древних времен. У змеи всегда была своя тема, в лучшую или в худшую сторону, как в народных верованиях, так и в фольклоре. Однако образ змеи имеет особую тему во многих жанрах народной литературы. Он был частью многих мировых цивилизаций с древних времен, с такими чертами, как бессмертие, воскресение, защита и исцеление, а также такими признаками, как изменения кожи, яды, голоса, опасные языки, смертельные зубы, укусы и постоянные открытые глаза. В статье исследуются туркменская мифология, легенды, мемуары, пословицы и народные верования туркмен в Дияльском районе, одном из туркменских поселений, в районе Ханекин, на основе устной литературы. Сохранив образцы устной литературы округа, большинство текстов народной литературы составлены из оригинальных источников и в начале общего изучения дана информация о змее в турецкой и мировой мифологии.

Anahtar Kelimeler

Иракский туркмен, Ханакинский район, Мифология, Змея, Народные верования.

ДИЯЛА АЙМАҒЫ ХАНАКИН АУДАНЫ ТҮРКІМЕН ФОЛЬКЛОРЫНДАҒЫ ЖЫЛАН БЕЙНЕСІ

Öz

Көптеген әлемдік мифологияларда және халықтық сенімдерде маңызды рөл атқаратын мотивтердің бірі – жылан бейнесі. Аталмыш жылан бейнесі, түрік халықтарының наным-сенімінде ежелгі дәуірлерден күні бүгінге дейін ерекше орын алып келген. Ол халық әдебиетінің көптеген шығармаларында көрініс тапқан. Жыланның терісін алмастыруы, уы, даусы, қауіпті тілі, өлім алып келетін тісі, үнемі ашық болған көздері сияқты ерекшеліктері сонау ежелгі заманнан бері көптеген әлемдік өркениеттерде өлместік, жандану, қорғану және сауығу сияқты қасиеттерімен ерекшеленеді. Бұл мақалада Ирактағы түрікмендер мекендейтін елді мекендердің бірі Дияла аймағы, Ханакин ауданында тұратын түрікмендердің жылан тақырыбына байланысты ертегілері, аңыздары, естеліктері, мақал-мәтелдері мен халықтық нанымдары – ауыз әдебиеті дереккөздерінен жинақталған мәліметтер қарастырылады. Деректер аудан тұрғындарының аузынан жазып алынған материалдардан, халық әдебиеті мәтіндерінің түпнұсқа дереккөздерінен құрастырылған, онда негізінен түрік және әлем мифологиясындағы жылан бейнесі туралы мәліметтер беріледі.

Anahtar Kelimeler

Ирак түрікмендері, Ханакин ауданы, Мифология, Жылан, Халық сенімдері

Kaynakça

• 1. Sivri, Medine - Canan Akbaba, "Dünya Mitlerinde Yılan", Folklor/Edebiyat Dergisi, 2018. Cilt:24, S.96, s.63-64.
• 2. Küçükbasmacı, Gülten, "Türk Mitolojisinde Yılan", Türk Mitolojisine Giriş, (Editörler: Fatma Ahsen Turan ve Meral Ozan), Gazi Kitabevi, Ankara: 2015.
• 3. Bayatlı, Necdet Yaşar, Irak Türkmen Folklorunda İyeler. Kültür Bakanlığı Yayınları, Bağdat: 2017.
• 4. Erdoğan, Bayram, Sorularla Türk Mitolojisi, Pozitif Yayınları, İstanbul: 2007.
• 5. İnan, Abdülkadir, Tarihte ve Bugün Şamanizm (Materyaller ve Araştırmalar). 6. Baskı, TTK Yayınları, Ankara: 2006.
• 6. Beydili, Celal, Türk Mitolojisi Ansiklopedik Sözlük, Yurt Kitap-Yayın, Ankara: 2003.
• 7. Çoruhlu, Yaşar, Türk Mitolojisinin Anahtarları, Kabalcı Yayınları, İstanbul: 2006.
• 8. Bortav, Petrev Naili, Yüz Soruda Türk Folkloru (İnanışlar, Töre ve Törenler, Oyunlar) (Türk Halkbilimi II). K Kitaplığı Yayınları, İstanbul: 1999.
• 9. Yöndemli, Fuat, Tarih Öncesinden Günümüze Yılan. Pirimit Yayıncılık, Ankara: 2004.
• 10. Turan, Metin, Oniki Hayvanlı Türk Takvimi, 2. Baskı, Ötüken Neşriyat, İstanbul: 2009.
• 11. Beğenç, Cahit, Anadolu Mitolojisi. MEB Yayınları, İstanbul: 1974.
• 12. Çetin, İsmet, Türk Edebiyatında Hz. Ali Cenknâmeleri, Kütür Bakanlığı Yayınları, Ankara: 1997.
• 13. Roux, Jean Paul, Türklerin ve Moğolların Eski Dini, (çev. Aykut Kazancıgil) İşaret Yayınları İstanbul: 1998.
• 14. Artun, Erman, Ansiklopedik Halkbilimi/ Halk Edebiyatı Sözlülüğü, Terimler-Motifler- Kavramlar, Kahraman Kitabevi, Adana: 2014
• 15. Çobanoğlu, Seda Aksüt, "Mevlana’nin Mesnevisinde Yılan ve Ejderha Motifi", Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı 9. Milletlerarası Türk Halk Kültürü Kongresi Bildiri Kitabı, Ankara: 2018.
• 16. Şişman, Bekir-Muhammet Kuzubaş, Şehnâme’nin Türk Kültür ve Edebiyatına Etkileri, (3. Baskı), Ötüken Neşriyat, İstanbul: 2017.
• 17. el-Cevahiri, Muhammed. Mevsûatü’t-Türâsi’ş-şâ’bi’l-Arabî, el-Mutakadat ve’l-Maarifi’ş-Şa’biyye, 5. Cilt, 2. Baskı, Kültür Sarayları Genel Kurulu Yayınları, Kahire: 2011.
• 18. Bayatlı, Necdet Yaşar. "Irak Türkmenleri Arasında Bazı Hayvanlar Etrafında Oluşan Halk Edebiyatı Ürünlerinin İncelenmesi". Milli Folklor Dergisi, Yıl: 2018, Sayı:119 s. 152-163.
• 19. Zabıt, Şakir Sabır, Kerkük'te İçtimai Hayat (Folkor), Zaman Basımevi, Kerkük: 1964.
• 20. Terzibaşı, Ata, Kerkük Eskiler Sözü, Zaman Basımevi, Türkmen Kardeşlik Ocağı Yayınları, Bağdat: 1962.
• 21. Vasfi, İhsan S., Irak Türklerinde Deyimler ve Atasözleri, 2. baskı, Kerkük Vakfı, İstanbul: 2001.
• 22. Bayatlı, Necdet Yaşar, Irak Türkmen Folklorunda Halk İnançları, Ankara, Atatürk Kültür Merkezi Yayınları: 2012.