ALAŞA HAN – CUCİ HAN

Yıl 2020, Sayı: 100, 83 - 99, 27.04.2020

B.s. Abzhet S.zh. Kudasov

Öz

Bu çalışmada Ulıtau bölgesinde gömülü olan “Cuci Han”, “Alaşa Han”ın mezarlarıyla ilgili ülke içinde anlatılan efsanelere dayanılarak Cengiz Hanʼa dair bilgiler verilmiştir. Halk efsaneleri ve târihi kayıtlara dayanılarak “Alaşa Han”ın mezarının (türbesinin) Cengiz Han’ın gömüldüğü kutsal bir yerde olabileceği ihtimali çok yüksektir. Cengiz Han ve oğlu Cuci Han da dahil olmak üzere tarihte birçok handan Alaş ve Alaşa Han olarak bahsedildiği bilinmektedir. Kazak bozkırlarında yaşayan göçebe Kıpçak kabilelerinin her zaman bir millet olmak, bir devlet kurmak ve Kazak Hanlığını oluşturmak düşüncesine ve daha sonraki devlet yönetimlerindeki “Alaş” fikrine işaret etmektedir. Göçebe Kazak kabileleri arasında, iktidarı elinde bulunduran bir “töre kurumu” oluşumundan, devlet seviyesine yükselen yöneticilerin rölünün öneminden bahsedilmiştir. Milli kimliğin uyanışında bu tür târihi mekânların tanıtımı önemlidir.

Anahtar Kelimeler

Alaşa Han, Cuci Han, Ulıtau, Runik taş, Kıpçak bozkırı, Devlet.

АЛАША ХАН – ЖОШЫ ХАН

Öz

Мақалада Ұлытау ауданында жерленген «Жошы хан», «Алаша хан» мазарларына байланысты ел ішінде тараған аңыздарды негізге ала отырып, оның Шыңғыс ханға қатысты тұсына мән берілген тырысады. Халық аузындағы аңыздар мен тарихи жазбаларды саралай келе «Алаша хан» мазары Шыңғыс хан жерленген қасиетті орын болуы мүмкін деген қорытынды жасайды. Алаш пен Алаша хан деген атаумен тарихта бірнеше хандардың аталғандығына, соның ішінде Шыңғыс пен оның ұлы Жошы ханның да осы атаумен аталғандығына назар аударады. Қай кезеңде де Қазақ даласында өмір сүрген көшпелі қыпшақ тайпалары ел болу жолында бір орталыққа бағыну, мемлекет құру жолында «Алаш» атауын ұран етіп көтеріп отырғандығы, сол арқылы Қазақ хандығы құрылғандығы, кейінгі мемлекеттік құрылымдарда да «Алаш» идеясының алға шығып отырғандығына тоқталады. Көшпелі қазақ тайпалары арасында билікті өз қолдарында ұстаған «төрелер институтының» қалыптасуы, сол арқылы мемлекет деңгейіне көтерілу жолында атқарған төрелер қызметінің маңыздылығы туралы ойларын ортаға салады. Мұндай тарихи орындарды насихаттаудың ұлт рухының оянуына тигізер маңызы айрықша екендігіне наза аударады.

Anahtar Kelimeler

Алаша хан, Жошы хан, Ұлытау, Таңбалы тас, Қыпшақ даласы, Мемлекет.

KHAN ALASHA-KHAN JOSHI

Öz

The author seeks to emphasize his narrative regarding Genghis Khan, based on the legends spread throughout the country about the Dzhil Khan and Alash Khan who are buried in the Ulytau region. Analyzing legendary and historical records, Alasha Khan suggests that this might be Genghis Khan, a sacred place for visitors. It is noted that the name of Alash Khan is mentioned in the history of several khans. The nomadic Kipchak tribes who lived in the Kazakh steppe at any stage point to the centralization of nationalization, the slogan “Alash” in the name of statehood, the formation of the Kazakh Khanate, and the subsequent idea of “alash” in later state structures. Among the nomadic Kazakh tribes is the creation of the “Tore Institute (white bone)”, which held power in its hands, thereby emphasizing the importance of the role of Genghisides in their promotion to the state level. It is important to emphasize the importance of promoting such historic sites in order to awaken the spirit of the nation.

Anahtar Kelimeler

Alasha Khan, Joshi Khan, Ulytau, Runestone, Kipchak valley, State.

АЛАША ХАН – ЖОШЫ ХАН

Öz

Автор стремится подчеркнуть свое повествование в отношении Чингисхана, основанное на распространенных по всей стране легендах о могилах "Джучи хан" и "Алаша хан", захороненных в Улытауском районе. Анализируя легенды и исторические записи, Алаша хан предполагает, что этот могила может быть Чингисхана, священным местом для посетителей. Отмечается, что имя Алаш-хан упоминается в истории нескольких ханов, в том числе Чингиза и его сына Джучи. Кочевые племена кипчаков, жившие в казахской степи на любом этапе, указывают на централизацию национализации, лозунг «Алаш» во имя государственности, образование Казахского ханства и последующую идею «алаш» в более поздних государственных структурах. Среди кочевых казахских племен - создание «института торе (белый кости)», который держал власть в своих руках, подчеркивая тем самым важность роли чингизидов в их продвижении на государственный уровень. Важно подчеркнуть важность продвижения таких исторических мест, чтобы пробудить дух нации.

Anahtar Kelimeler

Алаша-хан, Джучи хан, Улытау, Рунический камень, Долина кипчаков, Государство.

Kaynakça

• 1. Гумилев Л.Н. Древняя Русь и Великая степь. Санкт-Петербург: «Кристалл», 2002. – 768 с.
• 2. Мухамед-Халел Сулейманов, Ильяс Сулейманов. С89Проиндоевропейские корни в казахском языке. Краткий философско-лингвистический справочник. – Алматы, 2010. – 100 с.
• 3. Сейдімбеков А. Күңгір-күңгір күмбездер: Сұлулық туралы сырлар. – Алматы: Жалын, 1981. – 240 б.
• 4. Нығымет Мыңжани / Таңдамалы мақалалар. Алматы: «Мерей» баспасы, 2017. – 176 б.
• 5. Ушницкий В.В. Средневековые народы Центральной Азии (вопросы происхождения и этнической ситории тюрко-монгольских племен). – Казань: Изд-ва «Фэн» АН РТ, 2009. – 116 с.
• 6. Өтеміс қажы. Шыңғыс-наме / Факсимелие, транскрипциясы, мәтіннамалық ескертулер, зерттеу мақалалар В.П.Юдиндікі. Алғысөзін жазған, түсіндірмелері мен көрсеткіштерін жазған М.Қ.Әбусейітова. –Алматы: Дайк-Пресс, 2005. –400 б.
• 7. Зардыхан Қинаятұлы. Жошы ханның ата тегі төңірегіндегі аңыз бен ақиқат / "Шыңжаң қоғамдық ғылымы" журналы. 2000. № 1. Дереккөзі: https://www.zharar.com/kz/makal/1077-girl.html©www.ZHARAR.com 8. Татары, тюрки – иатрясатели Вселенной (Истормя Великих Империи) / Р.Н.Безертинов,-2-е изд, исправление. – Новосибирск: ЦЭРИС. 2001 – 733 с.
• 9. Артықбаев Ж. Источник: https://e-history.kz/kz/publications/view/ borte_hanimnin_zhau_kolina_tusui__5664?fbclid=IwAR3gJmQ4j8itRn17c V16h3kdW1dc-RfDErigMKYrDtHCDM_J9Ga7ugnlA1k © e-history.kz
• 10. Қасқабасов С. Қазақтың халық прозасы. – Алматы: Ғылым, 1984. – 272 б.
• 11. Улуғбек, Мирзо. Турт улус тарихи. (Б.Ахмадовнинг кириш сузи, изохлари ва тахририда: форс тилидан Б.Ахмадов ва башқ. тарж.) – Т.: Чулпон, 1993 – 352 б.
• 12. Әбілғазы. Түрік шежіресі. – Алматы: Ана тілі, 2006. – 200 б.
• 13. Жолдасбайұлы С. Ежелгі және орта ғасырдағы Қазақ елінің тарихы. Жоғары оқу орындарының студенттеріне арналған оқулық./Алматы, С.Жолдасбайұлы «Кітап» баспасы, 2010. – 336 б.
• 14. Ер Едіге. Қ.Сәтпаевтың алғы сөзімен 1927 жылы басылған. Алматы: Ғылым, 1995. 152 б.
• 15. https://turkystan.kz/article/50427-alasha-han (15.01.2020)