Eski Uygurca U 5933 Belgesi Üzerine Bazı Düşünceler (Moriyasu 2019’a Katkılar)

Yıl 2022, Sayı: 109, 9 - 19, 31.03.2022

Hüsnü Çağdaş Arslan

Öz

Dunhuang’da yer alan Bin Buda Mağaraları’ndaki Uygurca yazmalar arasında özel mektuplar da bulunmaktaydı. Bu mektupların günlük insan ilişkilerinden çalışma hayatına, ticaretten devlet idaresine değişik içeriklere sahip olduğu görülmektedir. Eski Uygurlara ait farklı zamanlardan kalma iki yüzden fazla mektup bulunmaktadır. Bu çalışma, Eski Uygurca mektuplar ve onların söz varlığı üzerine hazırlamış olduğum doktora tezinde yalnızca metni ve çevirisi verilen bir belgenin gözden geçirilerek sunulmasından ve belge hakkında güncellenmiş bilgilerin ve yorumların duyurulmasından oluşmaktadır. Bu çalışmada adı geçen, okunan ve yorumlanan belge, bir mektuptur ve bu mektup, Berlin-Brandenburgische Akademie der Wissenschaften’e ait Turfan Koleksiyonunda U 5933 (T M 84 = COUL no. 172) katalog numarasıyla korunmaktadır. Bu belgeyi, ilk kez 1975’te P. Zieme, daha sonra 2000’de J. Wilkens incelemiştir. Son olarak bu belge, 2019’da Eski Uygurca özel mektupları bir araya getiren T. Moriyasu’nun Corpus’unda ele alınmıştır. Moriyasu’nun “Zieme ve Wilkens’in bunu bir Manihaist yazısı olarak görmelerinin nedenini anlayamıyorum.” diye ifade ettiği görüşüne katılıyorum ve burada bu görüşü savunan bazı gerekçeler öneriyorum. Ayrıca bu belge ile ilgili bazı yeni okuma ve yorumlama önerilerinde bulunuyorum.

Anahtar Kelimeler

Türk Tarihi, Eski Uygurlar, Berlin-Turfan Koleksiyonu, mektup.

SOME THOUGHTS ON THE OLD UIGHUR DOCUMENT U 5933 (CONTRIBUTIONS TO MORIYASU 2019)

Öz

There were also private letters among the Uighur manuscripts in the Thousand Buddha Caves in Dunhuang. It is seen that these letters have different contents from daily human relations to working life, from commerce to state administration. There are more than two hundred letters belonging to the Old Uighurs from different times. This study consists of presenting a document which is only given the text and translation of it in the doctoral thesis I have prepared on the Old Uighur letters and their vocabulary, and announcing updated information and comments about the document. The document mentioned, read and interpreted in this study is a letter and it is preserved in the Turfan Collection of the Berlin-Brandenburgische Akademie der Wissenschaften as U 5933 (T M 84 = COUL no. 172). This document was first examined by P. Zieme in 1975 and later by J. Wilkens in 2000. Finally, this document was discussed in T. Moriyasu’s Corpus, which brought together Old Uighur private letters in 2019. I agree with Moriyasu’s opinion which he expressed as “I cannot understand the reason why Zieme and Wilkens regard it as a writing by a Manichaean”, and here I propose some justifications in support of this view. I also offer some new reading and interpretation suggestions for this document.

Anahtar Kelimeler

Turkish History, Old Uighurs, Berlin-Turfan Collection, letter.

Некоторые размышления о древнеуйгурском документе U 5933 (взносы в Мориясу 2019)

Öz

Были также частные письма среди уйгурских рукописей в пещерах Тысячи Будд в Дуньхуане. Видно, что эти письма имеют разное содержание от повседневных человеческих отношений до трудовой жизни, от торговли до государственного управления. Существует более двухсот писем, принадлежащих староуйгурам разных времен. Это исследование состоит из представления документа, который содержит только текст и его перевод в подготовленной мной докторской диссертации о староуйгурских письмах и их лексике, а также объявления обновленной информации и комментариев к документу. Документ, упомянутый, прочитанный и интерпретированный в этом исследовании, представляет собой письмо и хранится в Турфанской коллекции Берлинско-бранденбургской академии наук под номером U 5933 (TM 84 = COUL № 172). Этот документ был впервые рассмотрен П. Зиеме в 1975 г., а затем Дж. Уилкенсом в 2000 г. Наконец, этот документ обсуждался в Корпусе Т. Мориясу, в котором собраны старые уйгурские частные письма в 2019 г. Я согласен с мнением Мориясу, которое он выразил как «Я не могу понять, почему Зиме и Уилкенс считают это сочинением манихея», и здесь я предлагаю некоторые доводы в поддержку этой точки зрения. Я также предлагаю несколько новых предложений по прочтению и интерпретации этого документа.

Anahtar Kelimeler

История тюрков, древние уйгуры, Берлинско-Турфанское собрание, письмо.

Kaynakça

• Arslan, Hüsnü Çağdaş (2021). Eski Uygur Mektuplarının İncelenmesi ve Söz Varlığının Hakasça ile Karşılaştırılması. Unpublished PhD thesis and project numbered SDK-2019-11733. Adana: Cukurova University.
• Clauson, Sir Gerard (1972). An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth-Century Turkish. Oxford: Clarendon Press.
• Demir, Nurettin and Yılmaz, Emine (2006). Uygur Edebiyatı (VIII-XIV. yüzyıl): Nesir. [Uighur Literature (VIII-XIV. Century): Prose]. Türk Edebiyatı Tarihi I. İstanbul: T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları, s. 154-176.
• Erdal, Marcel (1991). Old Turkic Word Formation. Wiesbaden.
• Hamilton, James (1986). Manuscrits ouigours dıı lXe-Xe siécle de Touen-houang, I-II, Paris: Peeters.
• Kasai, Yukiyo (2008). Die uigurischen buddhistischen Kolophone. Berliner Turfantexte XXVI. Turnhout: Brepols.
• Moriyasu, Takao (2008). Epistolary Formulae of the Old Uighur Letters from Central Asia. Acta Asiatica. Bulletin of the Institute of Eastern Culture, 94, s. 127-153. Tokyo.
• Moriyasu, Takao (2011). Epistolary Formulae of the Old Uighur Letters from the Eastern Silk Road (Part 1). Memoirs of the Graduate Scholl of Letters Osaka University, 51/3, s. 1-31 [Japanese], 32-86 [English]. Osaka.
• Moriyasu, Takao (2012). Epistolary Formulae of the Old Uighur Letters from the Eastern Silk Road (Part 2). Memoirs of the Graduate Scholl of Letters Osaka University, 52, s. 1-98. Osaka.
• Moriyasu, Takao (2019). Corpus of the Old Uighur Letters from the Eastern Silk Road. Turnhout: Brepols.
• Nadelyayev, Vladimir Mihaylovich et alii. (1969). Drevnetyurkskiy slovar’. [The Dictionary of Old Turkic]. Leningrad: Akademiya Nauk SSSR.
• Seren, Burcu (2019). Eski Uygur Türkçesi Metinlerinde Özel Adlar. Unpublished Master’s thesis. Bolu: Abant Izzet Baysal University.
• Sertkaya, Osman Fikri (2011). Eski Uygur Mektupları Üzerine. [On the Old Uighur Letters]. İÜ Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, 44, s. 209-228.
• Tekin, Talat (2004a). İpek Yolu’ndan Bin Yıllık Mektuplar. [The Millennial Letters from the Silk Road]. Makaleler II Tarihî Türk Yazı Dilleri içinde s. 289-299. E. Yılmaz – N. Demir [eds.]. Ankara: Öncü Kitap.
• Tekin, Talat (2004b). [Review] Manuscripts ouıgours du IXe-Xe siecle de Touen-houang. In Makaleler II Tarihî Türk Yazı Dilleri, s. 300-307. E. Yılmaz – N. Demir [eds.]. Ankara: Öncü.
• Tezcan, Semih and Zieme, Peter (1971). Uigurische Briefdocumente. [The Documents of Uighur Letters]. Studia Turcica. Budapest, s. 451-460.
• Tezcan, Semih (1978). En Eski Türk Dili ve Yazını. [The Oldest Turkish Language and Literature]. Bilim Kültür ve Öğretim Dili olarak Türkçe’den Ayrıbasım. [Separate Edition from Turkish as the Language of Science, Culture and Instruction]. Ankara: TTK Basımevi.
• Tokyürek, Hacer (2013). Eski Uygur Türkçesinde ‘Köŋül’ Sözü [The Word ‘Köŋül’ in Old Uighur Turkish]. bilig, Türk Dünyası Sosyal Bilimler Dergisi, 66, s. 247-272.
• Turfanforschung Digitales Turfan-Archiv (2022). [2005]. Berlin-Brandenburgischen Akademie der Wissenschaften in der Staatsbibliothek zu Berlin - Preussischer Kulturbesitz Orientabteilung. [Berlin-Brandenburg Academy of Sciences in the Berlin State Library - Prussian Cultural Heritage Orient Department]. Berlin: http://turfan.bbaw.de/dta/u/dta_u_index.htm. (The date of access: 12.01.2022).
• Wilkens, Jens (2000). Alttürkische Handschriften, Teil 8. Manichaisch-türkische Texte der Berliner Turfansammlung. (VOHD, XIII-16). Stuttgart: Franz Steiner Verlag.
• Yamada, Nobua (1993). Sammlung uigurischer Kontrakte (Uiguru-bun keiyaku monjo shūsei). 3 vols., J. Oda - P. Zieme - H. Umemura - T. Moriyasu (eds.). Suita (Osaka): Osaka University Press. 山田信夫（著）, 小田壽典／ P. ツィーメ／梅村 坦／森安孝夫（編）『ウイグル文契約文書 集成』全 3 巻, 吹田（大阪）, 大阪大学出版会.
• Zieme, Peter (1975). Manichaisch-türkische Texte. (BTT V). Berlin: Akademie Verlag.