Makalede "emes" yardımcı fiilinin Kuzey-Doğu Türk lehçelerindeki kullanılışı ele alınmaktadır. "Emes" yardımcı fiili Güney-Doğu Türk lehçelerinde (Özbek ve Uygur) Kuzey-Batı Türk lehçeleri içerisinde yer alan bazı Türk lehçelerinde (Kazak ve Karakalpak) etkin şekilde kullanılan yapıdır. Ancak olumsuzluk anlamı bildiren bu önemli yapı Kuzey-Doğu (Altay, Tuva, Tofa, Şor, Teleüt vb.) Türk lehçelerinde yaygın şekilde kullanılmamaktadır. Bu yüzden makalede "emes" yapısının Kazak Türkçesindeki kullanılışına dayalı teorik bilgiler esasında Kuzey-Doğu Türk lehçelerindeki "emes" yardımcı fiilinin görevi, kullanılışı üzerinde durulmuştur. Gramer anlamıyla birlikte analitik yapı olarak görevi, anlam alanlarıyla ilgili örnekler verilip değerlendirmeler yapılmıştır.
Fiil Kazak Türkçesi Yardımcı fiil Semantik anlam Kuzey-Doğu Türk Lehçeleri
Мақалада емес толымсыз көмекші етістігінің солтүстік-шығыс түркі тілдеріндегі қолданысы қарастырылған. Емес көмекшісі оңтүстік-шығыс тобында (өзбек және ұйғыр тілдерінде), солтүстік-батыс тобына жататын кейбір түркі тілдерінде (қазақ және қарақалпақ тілдерінде) болымсыздық категориясын жасайтын маңызды формалар ретінде белгілі болғанымен, солтүстік-шығыс түркі тілдеріндегі (қырғыз, алтай, тува, тофа, шор, телеуіт) қолданысы жайында дерек, зерттеулер тым аз. Сондықтан мақалада емес формасының қазақ тіліндегі қолданылуына байланысты теориялық мәліметтерге сүйене отырып, солтүстік-шығыс түркі тілдеріндегі емес көмекшісінің қызметіне, құрылымына, қолданысына қатысты мәселе қолға алынды. Грамматикалық мағынасымен бірге аналитикалық формант ретіндегі қызметі, семантикалық мағыналары мысалдар негізінде сарапталып, сараланады.
Етістік Қазақ тілі Толымсыз көмекші етістік Семантикалық мағына Солтүстік-шығыс түркі тілдері
The article deals with the use of an incomplete auxiliary verb «emes» in the North-Eastern Turkic languages. It is known that the auxiliary verb «emes» is an important form for the South-Eastern group of Turkic languages (Uzbek and Uighur languages) and some Turkic languages belonging to the North-Western group (Kazakh and Karakalpak languages). But the use of the auxiliary verb «emes» in the North-Eastern Turkic languages (Kyrgyz, Altai, Tuva, Tofa, Shor, Teleut) has too little data. Therefore, based on the theoretical data related to the use of the form «emes» in the Kazakh language, the article considers the question of the activity, structure, use of the auxiliary verb «emes» in the North-Eastern Turkic languages. Along with grammatical meaning, functions as analytical formant and semantic meanings are analyzed and differentiated on the basis of examples.
Verb Kazakh language Incomplete auxiliary verb Semantic meaning North-Eastern Turkic languages
В статье рассматривается применение неполного вспомогательного глагола емес в северо-восточных тюркских языках. Известно, что вспомогательный глагол емес является важной формой для юго-восточной группы тюркских языков (узбекский и уйгурский языки) и некоторых тюркских языков относящихся к северо-западной группе (казахский и каракалпакский языки). Но о применении вспомогательного глагола емес в северо-восточных тюркских языках (киргизский, алтай, тува, тофа, шор, телеуит) слишком мало данных. Поэтому, исходя из теоретических данных, связанных с использованием формы емес в казахском языке, в статье рассматривается вопрос о деятельности, структуре, применении вспомогательного глагола емес в северо-восточных тюркских языках. Грамматическое значение, аналитическая функция, смысловые значения анализируются и дифференцируются на основе примеров.
Глагол Казахский язык Семантическое значение Неполный вспомогательный глагол Северо-восточные тюркские языки
Birincil Dil | Kazakça |
---|---|
Konular | Dilbilim |
Bölüm | Araştırma Makaleleri |
Yazarlar | |
Yayımlanma Tarihi | 25 Şubat 2019 |
Yayımlandığı Sayı | Yıl 2019 Sayı: 93 |