Çağdaş Türk lehçelerinde çol “yol” kavramının oluşum ve gelişim tarihi karmaşıktır ve bu kavram aslında çok yönlü bir zihinsel yapıdır. Makalede, yazar çol “yol” kavramını sözcükbilim çerçevesinde nesnelleştirmenin yollarını ve bu kavramın Hakasların dünya görüşündeki rolünü değerlendirmektedir. Bu kavram, diğer ulusların dünya dillerinin dilbilimindeki temel kavramlarından biridir ve ayrıca derinliği ve kapasitesi ile ayırt edilir. Temel bileşen çol “yol” kelimesi, bozkır halklarının kültürünün ve etnik dünya görüşünün özelliklerinden dolayı ortaya çıkan birimler arasındadır. Dil materyaline bilişsel bilim açıdan ele alma, dünyadaki “Türklerin” dünya görüşü gibi kavramların dilsel düzenlemesinin bir takım özelliklerine işaret etmeyi mümkün kılmaktadır. Semantik analiz sırasında, Hakas Türkçesi ile birlikte, Eski Türk yazılı abidelerinden, Tatar ve Başkurt Türkçelerinden de örnekler verilmiştir.
Kavram Çol "Yol" Temel bileşen Hakas Türkçesi Eski Türk yazılı abideler
«Жол» ұғымы - көп қырлы және өте күрделі құрылым. Оның қалыптасу, даму тарихы күрделі. Мақалада автор чол «жол» тұжырымдамасын объективтендірудің лексикалық құралдарын, оның хакас тіліндегі қолданылу ерекшелігін қарастырады. Бұл түркі тілдерінің лингвистикалық көрінісінде де ең басты ұғым болып табылады және ол көп мағыналалығымен ерекшеленеді. Негізгі компонент чол «жол» сөзі - дала халықтарының мәдениеті мен этностық көзқарастарының ерекшеліктеріне байланысты бірліктердің бірі. Когнитивтік ғылым тұрғысынан тілдік материалға деген көзқарас, айналасындағы әлемді танудың «түркілік» түрінің туындылары сияқты тұжырымдамалардың лингвистикалық көрінісінің бірқатар ерекшеліктерін көрсетуге мүмкіндік береді. Семантикалық талдау барысында хакас тілімен қатар көне түркі жазба ескерткіштері тілі және татар, башқұрт тілдерінен мысалдар келтіріледі.
Концепт Чол «Жол» Базалық компонент Хакас тілі Көне түркі жазба ескерткіштері
The concept of "road" is a multifaceted and very complex mental structure. The history of formation of this concept in modern Turkic languages is very complicated. In the article, the author examines the lexical means of objectifying the concept of chol “way, road”, its role in expressing the specifics of the Khakass language picture of the world. This concept is one of the basic ones in the linguistic picture of the world of other nations, and is also distinguished by its depth and capacity. The basic component, the word chol “way, road” is among those units whose appearance is due to the peculiarities of the culture of the steppe peoples and the ethnic world view. The approach to language material from the standpoint of cognitive science makes it possible to point out a number of features of the linguistic embodiment of such concepts as derivatives of the "Turkic" way of knowing the world around. In the course of the semantic analysis, along with the Khakass language, examples are given from ancient Turkic written monuments, the Tatar and Bashkir languages.
Concept Chol "Way road" Base component Khakass language Ancient Turkic written monuments
Концепт «дорога» представляет собой многогранную и очень сложную ментальную структуру. История образования данного концепта в современных тюркских языках очень запутанна. В статье автор рассматривает лексические средства объективации концепта чол «дорога, путь», его роль в выражении специфики хакасской языковой картины мира. Данный концепт является одним из базовых в языковой картине мира других народов, а также отличается своей глубиной и емкостью. Базовый компонент – слово чол «дорога, путь» – относится к числу тех единиц, появление которых обусловлено особенностями культуры степных народов и этнического взгляда на мир. Подход к языковому материалу с позиций когнитивистики позволяет указать на ряд особенностей языкового воплощения подобных концептов как производных от «тюркского» способа познания окружающего мира. В ходе семантического анализа наряду с хакасским языком приведены примеры с древнетюркских письменных памятников, татарского и башкирского языков.
Концепт Чол «Дорога путь» Базовый компонент Хакасский язык Древнетюркские письменные памятники
Birincil Dil | Rusça |
---|---|
Konular | Dilbilim |
Bölüm | Araştırma Makaleleri |
Yazarlar | |
Yayımlanma Tarihi | 25 Nisan 2019 |
Yayımlandığı Sayı | Yıl 2019 Sayı: 94 |