IGNÁC KÚNOS’UN ANADOLU HALK EDEBİYATINA VE DİLBİLİMİNE KATKILARI

Yıl 2019, Sayı: 95, 70 - 78, 25.06.2019

G. Şehrıyar

Öz

Ignác Kúnos’un bilimsel çalışmaları Anadolu’nun bir çok bölgesinin dilini ve halk edebiyatını öğrenmekte çok önemli bir kaynaktır. Ignác Kúnos bütün hayatını Türk halk edebiyatının derlenmesine, unutulmuş lehçe ve diyalektlerin öğrenilmesine adamış Yahudi asıllı Macar türkologdur. İşte onun sayesinde Anadolu’nun bir çok bölgesinin folkloru, gelenekleri, tarihi bize ulaşmıştır. Hem savaşlardan hem de doğal afetlerden dolayı haritadan silinmiş bazı bölgelerin örf ve gelenekleri, toponimleri, folklor örnekleri Ignác Kúnos’un paha biçilemez hizmetleri sayesinde bugüne ulaşmıştır. Türk devletlerinde Ignác Kúnos’un hayatı ve çalışmaları kapsamlı araştırılmasına rağmen Azerbaycan’da onun kimliği, bilimsel çalışmaları araştırılmamıştır. Bu anlamda burada Ignác Kúnos’un kişiliği, seyahat ettiği Türk toprakları, oradan derlediği folklor örnekleri, Anadolu Türk lehçeleri ile ilgili verdiği değerli bilgiler ele alınacaktır.

Anahtar Kelimeler

Diyalektoloji, Lehçe, Derlemeler, Folklor metinleri, Türk Halk Edebiyatı, Anadolu Türkleri

ИГНАЦ КУНОСТЫҢ АНАДОЛЫ ХАЛЫҚ ӘДЕБИЕТІ МЕН ТІЛ БІЛІМІНЕ ҚОСҚАН ҮЛЕСІ

Öz

Игнац Куностың ғылыми еңбектері Анадолының аймағының тіл және халық әдебиетін зерттеуде өте маңызды ресурс болып табылады. Игнац Кунос - бүкіл өмірін түркі халқының әдебиетін жинауға және диалектілерді оқытуға арнаған еврей текті мажар түркітанушысы. Оның зерттеулері арқылы Анадолы аймағының фольклоры, дәстүрлері мен тарихымен танысуға болады. Яғни соғыс пен табиғи апаттардың себебінен қирап, картада көрсетілмеген кейбір аймақтардың әдет-ғұрпы мен салт-дәстүрлері, фольклор мысалдары Игнац Куностың ерен еңбегінің нәтижесінде бүгінгі күнге дейін жеткен. Түркі мемлекеттерінде Игнац Кунос өмірі мен қызметі біршама зерттелгенімен, Әзербайжанда оның өмірі мен ғылымға қосқан үлесі әлі толық зерттелмеген. Мақалада Игнац Куностың тұлғасы мен саяхатқа шыққан түрік жерлері, жинақтаған фольклор мысалдары, Анадолы түрік диалектілері туралы құнды ақпараттарға шолу жасалып, ғылыми тұрғыдан сараланады.

Anahtar Kelimeler

Диалектология, Диалект, Компиляция, Фольклорлық мәтіндер, Түрік халық әдебиеті, Анадолы түркілері

IGNATS KUNOSH’S GIFTS TO ANATOLIAN FOLKLORE AND LINGUISTICS

Öz

Ignants Kunosh's scientific work is a very important resource in learning the language and folk literature of many regions of Anatolia. Ignats Kunosh is a Hungarian Turkologist with the Jewish origin devoting his life to the collecting of Turkic folk literature and studying the forgotten accents and dialects. Due to his effort, the folklore and the ethnograpy of many regions of Anatolian have been saved. Either according to the wars or the natural disasters the traditions, names of places, folklore examples of some regions disappeared from the map have come to nowadays with the matchless help of Kunosh. Though his activity was investigated in details in some Turkic states in Azerbaijan, Ignats Kunosh’s scientific activity was not in the centre of the attention. In this article the information about Ignats Kunosh’s personality, his travel in Turkic states and the folklore examples collected by him will be given, his hard and honourable life will be shown.

Anahtar Kelimeler

Dialectology, Accent, Collecting materials, Folklore texts, Turkish folk literature, Anatolian Turks

ВКЛАД ИГНАЦЕ КУНОСА В АНАТОЛИЙСКИЙ ФОЛЬКЛОР И ЛИНГВИСТИКУ

Öz

Научные работы Игнаца Куноса являются очень важным ресурсом в изучении языка и народной литературы многих регионов Анатолии. Игнац Кунос - венгерский тюрколог, еврей по происхождению, посвятивший свою жизнь коллекционированию тюркской народной литературы и изучению забытых акцентов и диалектов тюркских народов. Благодаря его усилиям был сохранен фольклор и этногерапия многих регионов Анатолии. Забытые историей в результате войн и стихийных бедствий обычаи и традиции, топонимические названия мест, фольклорные образцы некоторых регионов, исчезнувшие с карты, вновь обрели свое существование благодаря трудам Игнаца Куноса. Несмотря на то, что его деятельность была детально исследована в некоторых тюркских государствах, в частности в Азербайджане, научная деятельность Игнаца Куноса представляет большой научный интерес в настоящее время. В данной статье представлена информация о личности Игнаца Куноса, его путешествиях по тюркским государствам и собранных им фольклорных примерах, а также дается инфомация о его трудной судьбе и почетной жизни.

Anahtar Kelimeler

Диалектология, Акцент, Коллекционные материалы, Фольклорные тексты, Турецкая народная литература, Анатолийские турки

Kaynakça

• 1. Kúnos İ. Türk Halk Edebiyatı Örnekleri (Oszmán-török népköltési gyüjtemény). Budapeşt, 1907
• 2. Popescu-Judetz E. Adakale (çev. Aksoy B.). İstanbul, 2006
• 3. Şehriyar G. Rumeli: izi itmiş tarix. “Dede Gorgud” elmi-edebi toplu, 2014 (1)
• 4. Kúnos’un József Budenz’e yazdıgı mektup, MA. Belge Nr. 5448/259
• 5. Kúnos’un József Budenz’e yazdıgı mektup, MA. Belge Nr. 5448/260
• 6. Szilágyi S. İgnác Kúnos Türk Folklor Araştırmalarında Bir Öncü. Doktora tezi. Ankara, 2007
• 7. İgnacz Kúnos. Türk Halk Türküleri. Türkiye İş Bankası Yayınları, İstanbul, 1988
• 8. Cem Büyük Ansiklopedisi. C.15, İstanbul, 1986
• 9. Şehriyar G. Rumeli: izi itmiş tarix. “Dede Gorgud” elmi-edebi toplu, 2014 (3)
• 10. Şehriyar G. Rumeli: izi itmiş tarix. “Dede Gorgud” elmi-edebi toplu, 2014 (2)
• 11. Kúnos’un József Budenz’e yazdıgı mektup, MA. Belge Nr. 5448/264
• 12. Kúnos’un József Budenz’e yazdıgı mektup, MA. Belge Nr., 5448/303
• 13. Kúnos’un József Budenz’e yazdıgı mektup, MA. Belge Nr., 5448/271
• 14. Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Luğat (Haz: Devellioğlu F.). Aydın Kitabevi Yayınları, Ankara, 1993
• 15. Образцы народной литературы тюркских племен, живущих в Южной Сибири и Джунгарской степи. Tексты и немецкий перевод; Санкт-Петербург, 1866-1896
• 16. По следам одной фотографии (Венгрия, 1917 г.). Кумыкской мир // Культра, история, современность. 25 января 2015 http://kumukia.ru/article-4010.html