MEVLEVİLİK’TE BİR SEMBOL: KEÇE BAŞLIKLAR “SİKKE, ARAKİYE, KÜLAH”

Yıl 2019, Sayı: 97, 129 - 143, 25.10.2019

H.n. Begiç

Öz

Toplumları birbirinden ayıran özelliklerin başında gelenekleri gelmektedir. Kültürler içinde var olan ve geçmişten devralınarak yaşanılan döneme uyarlanan ve sonraki kuşaklara aktarılarak sürdürülen köklü alışkanlıklar olarak tanımlayabileceğimiz gelenekler toplumların hafızalarıdır. Konar göçer Türk toplulukları hayvancılık yaparak yaşamlarını sürdürmüşler, yetiştirdikleri hayvanların etinden, sütünden, derisinden ve yününden yaşamsal ihtiyaçlarını karşılamışlardır. Koyun ve kuzuların yünlerini sıcak su ve sabun yardımıyla sıkıştırarak meydana getirdikleri atkısız ve çözgüsüz ilk tekstil ürünü olan keçeyi kullanmışlardır. Konakladıkları çadırı, giyim kuşamları, bebeklerin beşik ve kundakları, çuvalları, yer yaygıları ve eyer örtüleri gibi birçok ihtiyaçlarını keçeden üretmişlerdir. Tarihsel süreç incelendiğinde keçeden üretilen başlıklar, başlangıçta insanları hava şartlarından korumak amacıyla üretilip kullanılmıştır. Daha sonra toplum içerisinde renk, şekil ve kullanılan malzemelere göre başlıklar, sınıfsal farklılıkların göstergesi olmuştur. Çeşitli örgütlerin kurulması sonucu toplumsal yaşamın gelişmesiyle dinî, askerî, ilmî birçok örgütte başlıklar, statü göstergesi olmuştur. Bu çalışmada, Anadolu Selçuklu döneminde Konya’da Hz. Mevlâna’nın kurmuş olduğu Mevlevilik tarikatının sembolü olarak kullanılan “sikke, arakiye, külah” gibi keçe başlıkların geçmişteki ve günümüzdeki durumu hakkında değerlendirme yapılacaktır.

Anahtar Kelimeler

MEVLEVİLİK’TE BİR SEMBOL: KEÇE BAŞLIKLAR “SİKKE, ARAKİYE, KÜLAH”

МАУЛАУИЙА СИМВОЛЫ: КИІЗДЕН ЖАСАЛҒАН БАС КИІМДЕР

Öz

Дәстүр - бұл қоғамды бір-бірінен ажырататын негізгі белгілер, ерекшеліктер. Мәдениеттер аясында қалыптасқан және ұрпақтан ұрпаққа жалғасқан салт-дәстүрлер - қоғамның естеліктері. Көшпелі түрік қауымдастықтары – егіншілікпен айналысты, сондай-ақ олар өздерінің өмірлік қажеттіліктерін өздері өсірген малдың етімен, сүтімен, былғары мен жүнімен қамтамасыз етті. Қой жүнінен киіз және өздеріне қажетті тоқыма бұйымдарды түрлі киімдер, зат салу үшін қаптар, еден төсеніштері мен ер-тоқым сияқты көптеген күнделікті пайдаланатын заттарын дайындады. Тарихтан белгілі болғанындай, ауа-райының түрлі жағдайларына байланысты киізден жасалған бас киімдер жасап пайдаланғаны белгілі болып отыр. Бас киімдердің түрлі пішіні, түсі, материалдары қоғамдағы түрлі қызмет иелеріне қарай әртүрлі болып дайындалған. Олар әр түрлі институттардың құрылуы, қоғамдық өмірдің өркендеуі нәтижесінде әртүрлі діни, әскери және ғылыми мекемелердегі мәртебенің көрсеткіші болады. Мақалада Анадолы Селжук кезеңінде Конияда Маулана құрған Маулауийа тарихатының нышаны ретінде пайдаланылған «sikke, arakiye, külah» сияқты киізден жасалған бас киімдердің бүгінгі күнге дейінгі тарихына сараптама жасалады.

Anahtar Kelimeler

Маулауийа, Символ, Киіз, Бас Киім, Sikke, Arakiye, Külah

A SYMBOL OF MEVLEVİYEH: FELT-MADE HEAD WEAR FROM PAST TO PRESENT

Öz

Traditions are the leading distinguishing features of societies. Traditions that exist within culture and adapted to the current period by taken over from the past and that can be defined as deep-rooted habits continued by transferring them to next generations, are the memories of societies. Turkish nomadic societies survived on husbandry and they met their vital needs with the meat, milk, leather and wool of the animals they raised. They used the felt which is the first textile product without weft and warp, by compressing sheep and lamp wool with the help of hot water and soap. They produce many of their requirements such as tents, apparels, baby cradles and swaddles, sacks, ground clothes and saddle clothes with felt. When historical process is reviewed, it is known that felt made head wears are produced and used for protection against weather conditions at first. Later, head wears become a display of class differences based on color, shape and materials. As a result of establishment of various institutions, as communal life advances head wears become an indicator of status within various religious, military and scholarly institutions. In this study, the status of felt made head wears in the past and today such as “sikke, arakiye, külah”, which were used as a symbol of Mevleviyeh cult founded by Mevlana in Konya during Anatolian Seljuk Period, will be evaluated.

Anahtar Kelimeler

Mevleviyeh, Symbol, Felt, Head Wear, Sikke, Arakiye, Kulah

СИМВОЛ В МЕВЛЕВИЗМЕ: ВОЙЛОЧНЫЕ ГОЛОВНЫЕ УБОРЫ “СИККЕ, АРАКИЕ, КЮЛАХ”

Öz

Традиции являются ведущими отличительными чертами, отличающие общества друг от друга. Традиции, существующие в рамках культуры и адаптированные к текущему периоду путем заимствования из прошлого и которые можно определить как глубоко укоренившиеся привычки, продолжающиеся путем передачи их следующим поколениям, являются памятью обществ. Тюркские кочевые общества выживали за счет земледелия и удовлетворяли свои жизненные потребности мясом, молоком, кожей и шерстью животных, которых они выращивали. Они использовали войлок, который является первым текстильным изделием без утка и основы, путем прессования овечьей и бараньей шерсти с помощью горячей воды и мыла. Они изготовили из войлока множество предметов первой необходимости, включая палатку, в которой они жили, одежду, детские кроватки и пеленки, мешки, напольные пружины и седельные чехлы. При рассмотрении исторического процесса известно, что войлочные головные уборы сначала изготавливаются и используются для защиты от погодных условий. Позднее головные уборы становятся отображением классовых различий, основанных на цвете, форме и материалах. С развитием общественной жизни в результате создания различных организаций религиозные, военные, головные уборы во многих организациях стали показателем статуса. В данном исследовании будет дана оценка статуса войлочных головных уборов в прошлом и сегодня, таких как “сикке, аракие, кюлах”, которые использовались в качестве символа культа Мевланы, основанного Мевланой в Конье в Анатолийский Сельджукский период.

Anahtar Kelimeler

Мевлевизм, символ, войлок, головной убор, сикке, аракие, кюлах

Kaynakça

• 1. Çelik, C. Mevlana’nın Fikirlerinin Türklerin Dini Hayatına Etkileri. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 1(12), 2002. s. 21-38.
• 2. Özköse, K. Anadolu’nun Türkleşmesi ve İslamlaşmasında Tasavvufî Zümre ve Akımların Rolü. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 7 (1), 2003. s. 249-280.
• 3. Ertaş, M., Y. Ahmed Eflâki’ye Göre Denizli’de İlk Mevleviler. Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, VIII/1, 2006. s. 83-97.
• 4. Osman Hamdi Bey & Launay, M. 1873 Yılında Türkiye'de Halk Giysileri, Elbise-i Osmaniyye. Aksoy Matbaacılık: İstanbul. 1999.
• 5. Egemen, B. Sesler ve Danslar, 35 Hikaye. Novartis Kültür Yayınları: İstanbul. 2007.
• 6. Gürkan, M., B. Anadolu'da Ezoterik Yapılanmalar. Anadolu Aydınlanma Vakfı Düşünüyorum Dergisi, 13, 2011. s. 1-11.
• 7. Dalvimart, O. Osmanlı Kostümleri. Türkiye İş Bankası Yayınları: İstanbul. 2012.
• 8. Atasoy, N. Derviş Çeyizi, Türkiye'de Tarikat Giyim-Kuşam Tarihi. Türkiye Kültür Bakanlığı Yayınları: İstanbul. 2000.
• 9. Şimşekler, N. 1001 Günlük Mevlevî Çilesi: Mutfakta Pı̇şen Canlar. Sûfî Araştırmaları-Sufi Studies, 1 (2), 2010. s. 109-122.
• 10. Şimşekler, N. Mutfakta Pişen Canlar, Yüzyılların Birikimi Mevlevî Kültürü. Life Pro. Yayınları, Konya. 2011.
• 11. Üyepazarcı, E. 1873 Yılında Türkiye'de Halk Giysileri Elbise-i Osmaniye üzerine Sözlük Denemesi. Sabancı Üniveristesi Yayınları: İstanbul. 1999.
• 12. Erol, E. Sikke Nasıl Yapılır; Konya'da Sikkecilik ve Sorunları. Kamu ve Özel Kuruluşlarla Orta Öğretimde, Üniversitelerde El Sanatlarına Yaklaşım ve Sorumları Sempozyumu Bildirileri (18-20 Kasım 1992, İzmir). Kültür Bakanlığı Yayını, Ankara, 1994. s. 155-159.
• 13. Ağirdemir, E. Bektaşilikte Tâc Çeşitleri ve Anlamları. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırmaları Dergisi, (60), 2011, s. 365-378.
• 14. https://islamansiklopedisi.org.tr/sikke¬-külah; https://www.kulturportali.gov.tr/turkiye/konya/kulturatlasi/sikke https://www.themorgan.org/collection/treasures-of-islamic-manuscript-painting/33?page=33
• 15. Begiç, H. N. Geçmişten Günümüze Konya Keçeciliği. Konya Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayını. 215. Konya: Erman Ofset. 2013.
• 16. Çaycı, A., & Durmuş, L. Kütahya Erguniyye Mevlevihanesi (Dönenler Camii) Haziresindeki Mezar Taşları. İSTEM, 10, 2007. s. 203-219.