TÜRK DÜNYASINDA ORTAK DİL SORUNU

Yıl 2019, Sayı: 98, 39 - 47, 25.12.2019

E. İbrahımov

Öz

Türk dilli halklar arasında ortak iletişim dilinin oluşturulması günümüzün en büyük sorunlarından biridir. Küreselleşen dünyada politik, ekonomik, medeni ilişkileri en üst düzeyde kurmak için Türk dilli halkların ortak bir konuşma (iletişim) diline ihtiyacı vardır. Bugüne kadar Türkçe metinlerde Türkler Göktürk, Uygur, Mani, Brahmi, Arap, Grek, İbrani, Kiril, Lâtin alfabelerini kullanmışlardır. Belki bu açıdan yeni cumhuriyetler, alfabe değiştirme pratiğine yatkın olabilirlerdi. Üstelik bir asır içerisinde üç alfabe kullanmışlardı. Zamanında Altay Dağları’ndan Tuna Nehri’ne kadar büyük bir coğrafyada yaşayan, bügün Orhun anıtlarının dili gibi kabul ettiğimiz tek bir edebi dil, ortak konuşma dilimiz olmuştur. Bu, bize Türk dillerinden birini ortak konuşma (iletişim) dili olarak kullanmamıza olanak sağlıyor. Bunun için Türkiye Cumhuriyeti’nin konuştuğu Türk dilini günümüzde tüm Türk Dünyası için ortak iletişim dili olarak kullanmak mümkündür ve gereklidir.

Anahtar Kelimeler

Türk halkları, Ortak iletişim, Türk soylu, Ortak Türkçe, Alfabe, Türk dili

ТҮРКІ ӘЛЕМІНДЕГІ ОРТАҚ ТІЛ МӘСЕЛЕСІ

Öz

Түркітілдес халықтар арасында ортақ қарым-қатынас тілін құру - бүгінгі күннің ең үлкен мәселелерінің бірі. Қазіргі жаһанданған әлемде жоғары деңгейде саяси, экономикалық және азаматтық қатынастарды орнату үшін түркітілдес халықтарға ортақ қарым-қатынас тілі қажет. Бүгінгі күнге дейін түркі мәтіндерінде түріктер көктүрік, ұйғыр, мани, брахми, арап, грек, еврей, кирилл, латын әліпбиін қолданғаны белгілі. Әліпбиін өзгертеміз деген мемлекеттер үшін бұл ескеретін жағдай. Алтай тауларынан Дунай өзеніне дейінгі үлкен географиялық аймақта өмір сүріп жатқан түркі халықтары үшін Орхон жазба ескерткіштерінің тілі ортақ сөйлеу тілі болды. Мақалада барлық түрік тілдес халықтар мүмкіндігінше тезірек ортақ латын әліпбиіне көшуі керектігін айтқан автор, түркі халықтары арасында ортақ сөйлеу тілі үшін әліпби мәселесіне қатысты ойларын ортаға салып, оны шешу жолдарын ұсынады.

Anahtar Kelimeler

Әліпби, Түркі халықтары, Қарым-қатынас қауымдастығы, Түрік ақсүйегі, Жалпы түркі тілі, Түрік тілі

COMMON LANGUAGE PROBLEM IN THE TURKIC WORLD

Öz

The establishment of a common communication language among peoples of Turkish speaking countries is one of the biggest problems today. In order to establish political, economic and civil relations at the highest level in a globalizing world, Turkish speaking peoples need a common language for communication. Until today, in Turkish texts, Turks have used Gokturk, Uygur, Mani, Brahmi, Arap, Grek, Hebrew, Cyrillic and Latin alphabet. Perhaps, in this respect, new republics would have been prone to practice alphabet replacement. Moreover, they used three different alphabets in a century. The only literary language that we have accepted as the language of Orhun monuments today, living in a great geography from the Altai Mountains to the Danube River, was our common speaking language. This fact allows us to use one of the Turkish languages as a common language. Therefore, it is highly possible and necessary to use the Turkish language spoken today in the Republic of Turkey as a common language in all Turkic speaking world.

Anahtar Kelimeler

Turkish people, Shared communication, of Turkish origin, Common Turkish alphabet, Turkish language

ПРОБЛЕМА ОБЩЕГО ЯЗЫКА В ТЮРКСКОМ МИРЕ

Öz

Создание общего языка общения между народами турецкого языка является одной из самых больших проблем нашего времени. Чтобы установить политические, экономические и гражданские отношения на самом высоком уровне в глобализированном мире, тюркоязычным народам необходим общий язык общения. До настоящего времени турецкие тексты использовались турками гектюрк, уйгур, мани, брахми, арабский, греческий, иврит, кириллица, латинский алфавит. Возможно, в этом отношении новые республики могут быть склонны к практике изменения алфавита. Они также использовали три алфавита за столетие. Единственным литературным языком, который сегодня был принят в качестве языка орхонских памятников, был наш общий язык. Сегодня это соглашение позволяет нам использовать один из турецких в качестве общего языка общения. В настоящее время турецкий язык Республики Турции можно рассматривать в качестве общего языка для всего мира.

Anahtar Kelimeler

Алфавит, Тюркские народы, Общность общения, Турецкий дворянин, Общетюркский язык, Турецкий язык

Kaynakça

• 1. Anday M. C., Türk Abecesi, Cumhuriyet gazetesi, 1978
• 2. Şimşir B., Türk Yazı Devrimi, Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1992, Ankara, 488 s.
• 3. Tezcan S., En Eski Türk Dili ve Yazını, Bilim Kültür ve Öğretim Dili Olarak Türkçe, Türk Tarih Kurumu, 2001, Ankara, 600 s.
• 4. Banguoğlu T., Türkçenin Grameri, Türk Tarih Kurumu Basımevi, 2015, 628 s. Ankara
• 5. Baskakov N., Türk Dillerinin Tarihî-Tipoloji Sesbilimi, İzdatelstvo Nauka, Rusça. Moskova, 1960.
• 6. Buran A, Alkaya E., Çağdaş Türk Yazı Dilleri, Akçağ Yayınları, 9. Baskı, 2013, Ankara, 482 s.
• 7. Hacıyev T., Türkler için ortak konuşma dili, Təhsil yayınları, 2013, Bakı, 248 s.
• 8. Ercilasun A, B., İsmail Gaspıralı’nın Fikirleri, Türk Dünyası Üzerine İncelemeler, Akçağ Yayınları, 1992, Ankara, 358 s.
• 9. Kara M., Türk Cumhuriyetleri Ortak Alfabesinin Neresinde?, http://www.yalquzaq.com/p=15098 (i.t. 07.06.2017)
• 10. Karşılaştırılmalı Türk Lehçeleri Sözlüğü I, T.C. Kültür Bakanlığı 1371, Kaynak eserleri/54, 1991, 1183. Ankara