KISSA-İ SALSAL’DA HAYVAN ADLARI VE ON İKİ HAYVANLI TÜRK TAKVİMİ

Yıl 2018, Sayı: 87, 103 - 114, 27.02.2018

Nazira Tursynbayeva

Öz

Kıssa-i Salsal, Arap alfabesiyle yazılan 1879 yılına ait dini bir eserdir. Eser tarih olarak yaklaşık VII-VIII. yüzyıllarda Orta Asya ve İran topraklarında yerleşen müslümanlar ve Hz. Ali ile gayr-i müslim olan Salsal arasındaki on iki yıl süren savaşı konu alır. Kıssanın sonunda zaferi müslümanlar kazanır ve zaferi kazanmanın ardından İslâm yönetiminde kalan halkın İslâm dinini seçmesine vesîle olurlar. Eser, karışık bir dilli metin olmakla beraber, Arapça, Farsça, Rusça, Tatarca ve diğer Türk lehçelerine bol miktarda yer verildiğini görmekteyiz. Eserde on iki hayvanlı Türk takviminden bahsedilmektedir. Makalede on iki hayvanlı Türk takvimi ve eserde adı geçen hayvanlar incelenecektir.

Anahtar Kelimeler

Kıssa-i Salsal, Kazak, Arap alfabesi, Türk takvimi, Kazakça

«САЛ-САЛ» ДАСТАНЫНДАҒЫ ХАЙУАН АТТАРЫ ЖӘНЕ ТҮРКІ КҮНТІЗБЕСІ

Öz

«Салсал» ¬ 1879 жылы араб тілінде жазылған діни қисса. Салсал дастанының сюжеттік желісіне шамамен VII-VIII ғасырларда мұсылмандардың ислам дінін тарату мақсатымен өзге халықтармен жүргізген үлкенді-кішілі соғыстары арқау болған. Болжам бойынша, «Салсал» қиссасындағы соғыс қимылдары Иран мен Орта Азия өлкелерінде өткен Хз. Әли мен Салсалдың арасындағы он екі жылға созылған соғыс туралы баяндалған. Қисса мұсылмандар жеңіске жетіп, басқа діннің өкідері ислам дінін қабылдауымен аяқталады. «Салсал» қиссасы аралас тілді шығарма болғандықтан араб, парсы, татар, орыс және басқа да түркі тілдерінің сөздерін көптеп кездестіруге болады. Мақалада қиссадағы он екі түрлі хайуан аты мен түркі жыл санауындағы хайуанаттар арасындағы байланыс зерделенген.

Anahtar Kelimeler

Қазақ, Араб алфавиті, Салсал қиссасы, Түрік күнтізбелері, Қазақ тілі

ANIMAL NAMES AND TURKISH CALENDARS WITH TWELVE ANIMAL IN KISSA-I SALSAL

Öz

Kıssa-i Salsal is a religious work written in Arabic in 1879. The work centers around a twelve-year war dating approximately VII-VIII Centuries between Hadrat Ali and his follower Muslims who settled in Central Asian and Persian lands for centuries and non-Muslim Salsal. Eventually, victorious Muslims win, and victory after victory, people under Islamic rule can choose the Islamic religion. In addition to the mixed multilingual text, we find that Arabic, Persian, Russian, Tatar and other Turkish dialects are in abundance. Twelve Turkic animal calendars are mentioned in the work. Twelve animals of Turkish calendars and the names of animals will be examined in the book.

Anahtar Kelimeler

Kıssa-i Salsal, Kazakh, Arabic Alphabet, Turkish calendars, Kazakh language

НАИМЕНОВАНИЯ ЖИВОТНЫХ В ДАСТАНЕ «САЛ-САЛ» И ТЮРКСКИЙ КАЛЕНДАРЬ

Öz

«Салсал» - это религиозная поэма-кисса, написанная на арабском языке в 1879 году. Сюжетная линия поэмы относит нас к военным столкновениям мусульман с другими народами в VII-VIII вв., когда происходило активное распространение ислама. Согласно исследованиям, военные сражения между святым Али и Салсалом продолжались в Иране и Средней Азии в течении 12 лет, в результате которых мусульмане победили, и представителям других религий в итоге пришлось принять ислам. Так как кисса «Салсал» является произведением на нескольких языках, в ней можно встретить слова из арабского, персидского, русского, татарского и других тюркских языков. В статье проводится изучение названия двенадцати различных животных и их соответствие тюркским наименованиям календарных лет.

Anahtar Kelimeler

Казах, Арабский алфавит, Кисса «Салсал», Тюркский календарь, Казахский язык

Kaynakça

• BABALAR SÖZİ, (2005). Dini Dastandar, C.15, Foliant, Astana. 473000, Kazak köşesi, 87/1.
• Divanü Lûgat’it-Türk Tercümesi I, (Çeviren: Besim Atalay), (1986). TDK yay, Ankara s. 344-347. (Türk Tarihinin ve Kültürünün Kaynaği Olarak Kaya Üzeri Resimler (Petroglifler) ve Yazilar Rock Petroglyphs And Scripts As Source of Turkic History and Culture Necati Demir*).
• Nergis BİRAY. 12 Hayvanli Türk Takvimi – Zamana ve Insana Hükmetmek. (2009). A.Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi Sayı 39, Erzurum.
• JUMAŞULI, Mavlekey. (1879). Kıssa-i Salsal, Kazan, Kokovina Baspası. 100 b.
• MIRZAHMETOV, Mekemtas. (1993). Kazak Kalay Orıstandırıldı, Atamura Baspası, Almatı. 128 b.
• ÖZER, Zeynep Bağlan. (2004). Kazakistan’da Alfabe Değişimine Yeni Bir Yaklaşım, Ankara. http://www.ayk.gov.tr/wp-content/uploads/2015/01/
• TURSYNBAYEVA, Nazira. (2017). Kıssa-i Salsal’ın Söz Varlığı Üzerinde Dil İncelemeleri, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Ahmet Yesevi Üniversitesi, Türkistan. 73s.