İSLAM MİMARLIĞINDA KUBBELER, SEKİZ KENARLI TÜRBELERİN MANASI

Yıl 2018, Sayı: 87, 115 - 121, 27.02.2018

Dildaş Mustapaeva

Öz

Makale İslam mimarlık sanatındaki kubbe, kubbe başlıkları, sekiz kenarlı türbeler ve onların manasının açıklamasına yöneliktir. XIX-XX asır araştırmaları, A.Kun’ın foto bilgilerine dayanarak Hoca Ahmet Yesevi türbesi ve yakınında bulunan türbe, mezar anıtları, şöyle ki Rabia Sultan Begüm türbesi kubbesi hakkında anlatılıyor. Bilimsel verilere istinaden İslam uygarlığı eserlerinin manevi manası, “kubba” ya da kubbe başlıklarının imalatı ve konulmasından bahsedilmektedir.
XX. asırda Otırar, Mınşunkırda orta asır şehirlerinde yapılan kazı çalışmaları neticesinde bulunmuş olan kubba’ların şekli, desenleri, kubbe ve başlıklarını konma sebepleri ve süslenme özellikleri, onların islam mimarisi binalarının ayrılmaz bir parçası olarak gelişmesi incelenmektedir.

Anahtar Kelimeler

Kubbe, Türbe, İslam, Mezar anıtı, Manevi, Otırar, Mınşunkır, Ahmet Yesevi

ИСЛАМ СӘУЛЕТІНДЕГІ КҮМБЕЗ ҰШТАРЫ, СЕГІЗ ҚЫРЛЫ КЕСЕНЕЛЕРДІҢ МӘНІ

Öz

Мақала ислам сәулет өнеріндегі күмбез, күмбез ұштары және олардың мәнін ашуға бағытталған. XIX-XX ғғ. зерттеулерге, А.Кунның фотодеректеріне сүйене отырып Қожа Ахмет Ясауи кесенесі және оның жанында орналасқан кесене, сағаналар, атап айтқанда, Рәбия Сұлтан Бегім кесенесі күмбезінің мәнін түсіндіреді. Және ғылыми деректерді негізге алып, ислам өркениеті жетістіктерінің рухани мәні, «кубба» немесе күмбез ұшының жасалуы мен қойылуы сөз болады.
XX ғасырда ортағасырлық Отырар, Мыңшұңқырдан қазба жұмыстарының нәтижесінде табылған куббалардың сипаты, өрнектелуі, күмбез бен күмбез ұштарының қойылу себептері мен әрлену ерекшеліктері, оның исламдық ғимараттардың ажырамас бөлігі болып дамығаны жайында айтылады.

Anahtar Kelimeler

Күмбез, Кесене, Ислам, Сағана, Рухани, Отырар, Мыңшұңқыр, Ахмет Ясауи

MEANINGS OF DOME HEADINGS OSTAGONAL TOMBS IN ISLAMIC ARCHITECTURE

Öz

The domes in Islamic architecture, dome headings and meanings thereof are described in this article. Based on XIX-XXc. researches, photographs of A.Kun the tomb of Hoca Ahmet Yesevi, as well as tombs and tombstones located nearby have been put in hereto. Namely, the dome heading and octagonal tombs of the mausoleum of Rabia Sultan Begum, their meanings have been examined. The spiritual meaning of the Islamic golden age achievements is described in terms of the manufacturing and placement of the «kubba» or dome headings.
The features and decorations of the domes that were found in XX century during the excavations of the medieval Otyrar, Mynshunkyr, the reasons for installation of dome and the dome's head, as inseparable attribute of Islamic buildings have been analyzed.

Anahtar Kelimeler

Dome, Tomb, Islam, Tombstone, Spiritual, Otirar, Minsukur, Ahmet Yesevi

ЗНАЧЕНИЕ КУПОЛОВ И ВОЬСМИУГОЛЬНЫХ ГРОБНИЦ В ИСЛАМСКОЙ АРХИТЕКТУРЕ

Öz

Статья раскрывает значение купола и восьмиугольных гробниц в архитектуре ислама, объясняя их смысл. В исследованиях XIX-XX вв. А.Кун, опираясь на фотографии, раскрывает значение таких строений, как усыпальницы Ходжи Ахмеда Ясави и Рабии Султан-бегим. Опираясь на научные данные дается разъяснение духовных понятий куполов и их строения.
В ХХ в. в результате раскопок в средневековом городище Мыншункыр в Отраре были найдены куполообразные строения и сооружения, исследованы причины их создания, особенности украшения, а также их неотъемлемая принадлежность исламской архитектуре.

Anahtar Kelimeler

Купол, Гробница, Ислам, Памятник, Духовный, Отрар, Мыншункыр, Ахмед Ясави

Kaynakça

• 1. Түркістан альбомы. (2005). –Астана : Елорда. –228 б.
• 2. Смагулов Е. А., Григорьев Ф. П., Итенов А. О. (1998). Средневековая археология города Туркестана. –Туркестан: Мирас, –228 с.
• 3. Гейнс А. К. (2008). Священный город Туркестан. Дневник 1866 года. –М.: Кучковое поле, –256 с.
• 4. Бекчурин М. С. (1866). Описание мечети Азрета находящейся в городе Туркестане //Военный сборник. СПб., -№8. –243 с.; Лерх П. (1870). Археологическая поездка в Туркестанский край в 1867 году. Санкт-Петербург: Типография Императорской Академии наук. –39 с.; Пашино П. И. (1868). Туркестанский край в 1866 г. (путевые заметки). –С-Петербург, –176 с.
• 5. Қожаев М. (1996). Отырардың керамика өндірісі. –Түркістан: Мұра, –159 бет.
• 6. Pastroike.com.alem v islamskoj-arhitekture.
• 7. Ходжатолла Рашид Калвар. (2008). Купол как архитектоническая форма мечети// Архитектон: Известия вузов. N23. Сентябрь.
• 8. Тұяқбаев Қ. (2017). Ислам мәдениетіне қатысты сәулет ескерткіштері// Мәдени мұра. N2 (71), Наурыз-сәуір. –59 б.
• 9. Кларе А. (2011). Древний Отрар и раскопки, произведенных в развалинах его 1904 году. Протоколы заседаний и соовещании членов туркестанского кружка любителей археологии. Год девятый. 11 декабря 1903 года.-11 декабря 1904 года//Историко-культурные памятники Казахстан. составители М.Елеуов, М.Бахтыбаев. -Туркестан: Туран, –447 с.
• 10. Уалиханов Ш. (2010). Көп томдық шығармалар жинағы. –Алматы, –376 бет.
• 11. Қондыбай С. (2008). Қазақ мифологиясына кіріспе (Толық шығармалар жинағы). 1-том. –Алматы: Арыс, –376 б.
• 12. Әлемдік мәдениеттану ой-санасы. Он томдық. (2005). 3-том. Дәстүр: ғылым мен тәсіл. –Алматы: Жазушы, 504-б.
• 13. Всеобщая история искусст. В шести томах. (1961). Том 2. –М.: Государственное издательство "Искусство", –996 с.
• 14. Байпақов К. М. (2005). Қазақстанның ежелгі қалалары. –Алматы, –316 б.