ZERDÜŞT’ÜN İLMİ VE KAZAK FELSEFESİNİN KÖKENİ

Yıl 2018, Sayı: 88, 47 - 60, 27.04.2018

Tokbolat Ensegenuly

Öz

Bu makalede, bozkır Peygamberi olan Zerdüşt, yirmi bir kitaptan oluşan nazım şeklinde yazılan dünyadaki ilk eseri olan “Avesta” adlı kutsal kitabın yazarı olduğu ispat edilmiştir. Zerdüşt, dünya alimlerinin ortak kararına göre, Orta Asya’da, Ceyhun ile Seyhun’un Aral Denizi'ne aktığı, eski Horezm bölgesinde yaşamıştır. Bu bölgede ise, eskiden Türkler yaşamışlardır.
Eski Türklerin Tanrıcılık dini ile bozkır Peygamberi olan Zerdüşt ismi verilen Zerdüşt bilimi hakkında yazılmış olan “Avesta” eserini karşılaştırdığımızda, her iki dinin arasındaki hiç bir farklılık olmadığı sonucuna varmıştık. İki dini eserin temel ilkesi, dualizm, yani iyilik ile kötülük arasındaki sonsuz bir mücadeledir. Bu iki din, iyiliği, insanlığı, hakikati, uzun hayat yaşamanın yollarını vaaz eder.
Makalede, her iki dinin de köklerini eski aşiret döneminden aldıklarını açıklanmıştır. Mesela, Prof. Dr. M.Adji’ye göre, Tanrıcılık, eski Türklerde M.Ö. 5.-3.yy. arasında tamamen yaygınlaşmıştır. Her iki din dünyadaki tüm dinlerin atalarıdır. Bu yazıda, "Avesta" kitabı ile onun yazarı Zerdüşt’ün doğduğu döneminin birbirinden ayrılması imkansız olduğu söylenmektedir. Eski Türklerin ataları olan Saka, Hun, Üysin ve Kanglı boylarının devletlerinin kurulmasında oluşan Zerdüşt dini ve "Avesta" kitabı, Türklerin Tahrı’ya ibadet dini ve asıl mirası olarak kabul edilir. Türklerin Tanrıcılık dini ise, Kazak felsefesinin temelidir.

Anahtar Kelimeler

Zerdüşt, Avesta, Tanrıcılık-Zerdüşt dini, Kazak felsefesi

ЖАРАТУШТРА ЖАСАҒАН ІЛІМ ЖӘНЕ ҚАЗАҚ ФИЛОСОФИЯСЫНЫҢ ТӨРКІНІ

Öz

Бұл мақалада дала пайғамбары атанған Жаратуштра – жиырма бір кітаптан құралған, поэзия тілінде жазылған әлемдегі тұңғыш шығарма «Авеста» атты қасиетті мұраның авторы екені дәлелденген. Ол дүние жүзі ғалымдарының ортақ тұжырымдары бойынша Орта Азияда, Амудария мен Сырдарияның Арал теңізіне құярлығындағы ежелгі Хорезм аймағында өмір сүрген. Ал бұл өңірді ежелден көне түркілер мекендеген.
Көне түркілердің Тәңірлік діні мен дала пайғамбары Жаратуштра есімімен аталған Зороастризм ілімі туралы жазылған «Авеста» шығармасын салыстырып қарастырғанда, бұл екі діннің арасында айырмашылық жоқ есебінде. Екі діндік шығарманың негізгі қағидасы – дуализм, яғни, жақсылық пен жамандықтың бітіспес күресі. Бұл екі дін де жақсылықты, адамгершілікті, шындықты, ұзақ ғұмыр сүру жолдарын уағыздайды.
Мақалада екі дін де бағзы заманда рулық, тайпалық дәуірде жасалғаны мәлімденген. Мысалы, профессор М.Аджидің дәлелдегеніндей, қытайлар жасаған тарихи деректерге сүйенгенде, көне түркілердің Тәңірлік діні б.з.б. V-ІІІ ғасырлар аралығында толық жасалып, үлкен аймақтарға тараған екен. Осы екі дін де дүниедегі барлық діндердің атасы болып табылады. Осы еңбекте «Авеста» кітабы мен соны жасаған Жаратуштраның дүниеге келген дәуірін тіпті бөліп тастауға болмайтыны айтылған. Бұл бағыттағы барлық ой-пікірлер, тұжырымдарды жинақтап бір ауыз сөзбен сығымдай түйіндеп, көне түркілердің негізін қалаған Сақ, Ғұн, Үйсін, Қаңлы тайпалары мемлекет болып дәуірлеп тұрған кезеңде жасалған Зороастризм діні – «Авеста» кітабы – түркілердің Тәңірге табыну діні, асыл мұрасы болып есептеледі. Ал түркілердің Тәңірлік діні – қазақ философиясының негізі екені осы мақалада ғылыми негізде тұжырымдалған.

Anahtar Kelimeler

Жаратуштра, «Авеста», Тәңірлік – Зороастризм діні, Қазақ философиясы

THE SCIENCE ZARATHUSTRA AND THE SOURCE OF KAZAKH PHILOSOPHY

Öz

This article is devoted to the creation of the Field Creator, the author of twenty-one poems in the world, the author of the sacred heritage of the "Avesta". This is done in the ancient Khorezm region of Central Asia, the Amudarya and the Aral Sea of the Syr Darya in accordance with the general opinion of scientists around the world. And this region was inhabited by ancient Turks.
When we compare the work of the Avesta with Zoroastrianism, named after Zarathuhtra, the ancient Turkic people and the prophet of the steppe, there is no difference between the two religions. The main principle of two religious works is dualism, an endless struggle between good and evil. These two religions spread good, humanity, truth and longevity.
Both religions were created in the era of the aboriginal tribe. For example, according to Professor M. Aji, according to historical data made by the Chinese, the ancient religion of the Turks, between the AD. V-ІІІ centuries, it was fully developed and distributed in large regions. Both these religions are the ancestors of all religions in the world. Recall that, the book of the Avesta and the birth of the Creator of this book can not be divided. All ideas and conclusions in this direction are summarized as follows: Zoroastrian religion - Avesta is the religion of the Turkic worship of the Turkic people, which was created at a time when the ancient Turkic people founded the Sak, Uisin and Kangli tribes. And in this article the Turkic people are the subject of the religion of the Lord and the source of Kazakh philosophy.

Anahtar Kelimeler

Zarathuhtra, Avesta, Tengri - Zoroastrianism religion, Kazakh philosophy

НАУКА ЗАРАТУШТРЫ И КОРЕНЬ КАЗАХСКОЙ ФИЛОСОФИИ

Öz

В данной статье о степном пророке Заратуштре доказано, что он является автором первого в мире поэтического священного наследия под названием «Авеста», которое состоит из двадцати одной книги. Согласно общим выводам мировых ученых, он жил в Центральной Азии, в древнем Хорезмском регионе, где Амударья и Сырдарья впадают в Аральском море. А данный регион с древних времен был заселен тюрками.
Сравнивая Тенгрианство древних тюрков и писания «Авеста» об учении Зороастризм, которое было названо в честь степного пророка Заратуштры, приходим к выводу, что между этими двумя религиями нет никакой разницы. Основным принципом двух религиозных произведений является дуализм, то есть, бесконечная борьба добра и зла. Эти две религии проповедуют добро, человечность, правдивость и долголетие.
В статье говорится, что обе религии берут свое начала с древней племенной эпохи. Например, как доказал профессор М. Аджи, основываясь на китайские исторические данные, Тенгрианство древних тюрков было сформировано в V-III веках до н.э. и распространено в крупных регионах. Обе эти религии являются предками всех религий в мире. В данной работе говорится, что нельзя отделить книгу «Авеста» и период, когда ее автор Заратуштра появился на свет. Исследовав все работы в данном направлении, пришли к выводу, что религия Зороастризм и книга «Авеста», сформированная в период основания государств саков, гуннов, уйсунов, канглов, которые являются предками древних тюрков, считаются благородным наследием Тенгрианства тюрков. А то, что Тенгрианство тюрков является основой казахской философии научно обосновано в данной статье.

Anahtar Kelimeler

Заратуштра, «Авеста», Религия Тенгрианство - Зороастризм, Казахская философия

Kaynakça

• 1. Аджи М. (1994). Полынь половецкого поля.–М:ТОО «Пик-контекст», –315 с.
• 2. Бертельс Е. Э. (1960). История персидско-таджикской литературы. –М: изд-во. Вост. лит-ры. –555 с.
• 3. Краткая история литертуры Ирана, Афганистана и Турции. (1971). –Л: изд-во Ленинградского ун-та,–118 с.
• 4. Дадаш-Заде М. А. (1979). Азербайджанская литература.–М: Высшая школа, –417 с.
• 5. Ницше Ф. (1991). Так говорил Зороатуштра. –Алматы: Жазушы, –300 с.
• 6. Бартольд В. В. (1927). История культурной жизни Туркистана. –Л: АНСССР, –217 с.
• 7. Аманжолов А. (1996). Түркі филологиясы және жазу тарихы. –А.: Санат, –125 б.
• 8. Карауулу Ө. (1994). Көне түріктер тарихы. Бишкек, 190 б.
• 9. Рахымжанов Б.Қ., Сағатова Ә.С. (2013). т.б. Қазақ рухының философиясы. Қарағанды. «Ақнұр» баспасы.
• 10. Геродот. (1999). История. Избранные страницы. С.-Петербург: «Амфора».
• 11. Диоген Ларетский. (1979). Әйгілі философтардың өмірлері, ілімдері, нақыл сөздері. М.
• 12. Еңсегенұлы Т. (2013). Көне түркі руна жазба поэзиясы, ондағы философиялық жүйе. Бірінші том.–А.: «Тоғанай Т», –320 б.
• 13. Құдайбердіұлы Ш. (1991). Үш анық. Әлем. Альманах. 1-басылым. Алматы.
• 14. Мырзалы С. (2010). Философия. Алматы.