MEVLÜT SÜLEYMANLI’NIN DEĞİRMEN HİKÂYESİNDE 1960 NESRİ ÖZELLİKLERİ

Yıl 2018, Sayı: 88, 68 - 79, 27.04.2018

Hamza Öztürkçü

Öz

Yirminci yüzyıl tüm dünyada büyük değişimlerin yaşandığı asır olarak kayda geçmiştir. Bu yüzyılın hemen başında Çarlık Rusya’sı;otokratik rejim anlayışı, Birinci Cihan Harbinin Çarlık Rusya’sı üzerindeki olumsuz etkisi ve farklı uluslar üzerinde oluşan baskılar neticesinde yönetimi Bolşeviklere bırakmak zorunda kalmıştır. Tüm düzeni değiştirecek bu olay tarihe 1917 Ekim Devrimi olarak geçmiştir. Bu dönemde Çarlık Rusya yönetimi altında bulunan Türk Dünyası halklarının geleceği tartışılmaya başlanmıştır. Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği’nde oluşan baskı ve sindirme politikası henüz ilk yıllarında hissedilmeye başlanmıştır. Özellikle bu dönemden itibaren Türk halkları üzerinde baskıyı artıran SSCB en önemli baskı aracı olarak edebiyatı kullanmıştır. Türk halkları arasında modernleşme sürecini en erken tamamlayan Azerbaycan halkı bu baskıya sert bir şekilde maruz kalmıştır. Bu dönemde mevcut yönetimin direktiflerine uygun eser verenlerin yanı sıra halkının yanında yer almış, Sovyet yönetimine ve katı rejime eleştiri oklarını yöneltmiş bir kısım yazarlar da mülhemdir. Rejime başkaldıran yazarların oluşturduğu bu döneme Azerbaycan Edebiyatında “1960 Nesri” veya “Yeni Nesir” adı verilir. Çalışmaya konu olan Mevlüt Süleymanlı Azerbaycan Edebiyatına kazandırdığı eserler ile 1960 Nesrinin üretken yazarlarından biri olmuştur. Bu çalışmada Değirmen hikâyesi ışığında Mevlüt Süleymanlı’nın hayatı, sanatı ve bu bağlamda 1960 Nesrinin özellikleri irdelenecektir.

Anahtar Kelimeler

Değirmen, Azerbaycan, Edebiyat, Toplum, 1960 Nesri

МЕВЛЮТ СҮЛЕЙМЕНЛІНІҢ «ДИІРМЕН» ХИКАЯСЫ ЖӘНЕ 1960 ЖЫЛҒЫ ПРОЗАНЫҢ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ

Öz

ХХ ғасыр бүкіл әлемде үлкен өзгерістердің орын алған ғасыры деп аталды. Осы ғасырдың басында Ресей патшалығы большевиктерді автократ режим түсінігімен, Бірінші дүниежүзілік соғыстың патшалық Ресейге тигізер жағымсыз әсерлерімен және әртүрлі ұлттарға қысым көрсетуінің нәтижесінде билікті большевиктерге беруге мәжбүр болды. Барлық тәртіпті өзгерте алатын бұл оқиға тарих беттерінен 1917 жылғы Қазан революциясы ретінде орын алды. Осы кезеңде патшалық Ресей билігінің құрамындағы түркі халықтарының болашағы талқылана бастады. Кеңес Социалистік Республикаларында жүргізілген қысым мен қорқыту саясаты алғашқы жылдардан-ақ сезіле бастады. КСРО өзінің билігі жүріп тұрған тұстан бастап түрік халықтарына қысымшылық жасаудың ең маңызды құралы ретінде әдебиетті пайдаланды. Түрік халықтары арасында жаңару процесін ерте аяқтаған әзірбайжан халқы бұл қысымға басқа мемлекеттерге қарағанда қатты ұшырады. Бұл кезеңде, биліктің нұсқауларына сәйкес жұмыс жасағандардан басқа, кейбір адамдар кеңес үкіметінің қатаң режимінің меншігінде болды. Қылышынан қан тамған КСРО-ның қиын-қыстау күндерінде қатал саясатқа қарсы тұрған дәуір Әзірбайжан әдебиетіне “1960 Nesri” немесе «Yeni Nesir» деп аталды. Мақалада Әзірбайжан әдебиетінде өзіндік орны бар 1960 жылдардағы алдыңғы қатарлы жазушысы Мевлют Сүлейманлының өмір жолы, шығармашылығы қарастырылады.

Anahtar Kelimeler

Диірмен, Әзірбайжан, Әдебиет, Қоғам, Проза, Жаңа проза

1960 PROSE CHARACTERISTICS IN THE DEGİRMEN STORY OF MEVLÜT SÜLEYMANLI

Öz

The twentieth century witnessed major changes which took place throughout the world. At the beginning of this century; because of the understanding of the autocratic regime, the negative impact of the First World War on Tsarist Russia, and the pressure on different nations forced Tsarist Russia to leave the administration to Bolsheviks. This revolution, which changed the whole order, went down in history as the Great October Socialist Revolution. In this period, the future of Turkish World under the rule of Tsarist Russia began to be discussed. The policy of oppression and intimidation in the Union of Soviet Socialist Republics began to be felt in its early years. Especially since this period, the USSR, which increased pressure on Turkish peoples, used literature as the most important instrument of oppression. The people of Azerbaijan, who have completed the modernization process among the Turkish peoples at the earliest were subject to this oppression harshly. In this period, besides those who gave works according to the directives of the present administration, some authors who took sides with their people and criticized the Soviet administration and its strict regime were also important. This period which was created by the writers who defied the regime is called 1960 Prose or the New Prose in Azerbaijani Literature. Mevlut Suleymanli, who is the subject of this paper, was one of the prolific authors of the New Prose with his works in Azerbaijani Literature. In this paper, Mevlut Suleymanli's life, art, and the characteristics of the 1960 Prose will be examined in the light of his work, Degirmen.

Anahtar Kelimeler

Grinder, Azerbaijan, Literature, Society, The New Prose, 1960 Prose

ХИКАЯ «МЕЛЬНИЦА» МЕВЛЮТА СУЛЕЙМЕНЛИ И ОСОБЕННОСТИ ПРОЗЫ 1960 Г.

Öz

ХХ век – это век серьезных изменений во всем мире. В начале века российский царизм сменила большевистская партократия. Первая мировая война негативно отразилась на России, которая в свою очередь оказывала сильное давление на покоренные страны, в результате чего под натиском большевиков царизм отдал им власть. На страницах этих исторических изменений особое место занимает Казанская революция 1917 г. С этого момента во властных структурах российского царизма заговорили о будущем тюркских народов. Политика устрашения и давления, проводимая при Советском режиме, дала о себе знать уже в первые годы Советской власти. В СССР одним из рычагов давления на подчиненные тюркские народы являлась литература. Азербайджанский народ, одним из первых завершивший процесс обновления, в сравнении с другими народами, гораздо сильнее подвергся этому давлению. В соответствии с инструкциями того периода все действия контролировались советским правительством. Период, когда Азербайджан противостоял кровавому режиму СССР, в азербайджанской литературе называется «1960 Несри» либо «Йени Несри». В статье рассматривается жизнь и творчество одного из ведущих писателей 1960-х годов Мевлюта Сулейманлы.

Anahtar Kelimeler

Азербайджан, Жернова, Литература, Общество, Проза, Современная проза

Kaynakça

• Adıgüzel, Sedat. (2007). Azerbaycan Edebiyatında 1960 Nesri. Erzurum: Fenomen Yayıncılık.
• Adıgüzel, Sedat. (2010). İlyas Efendiyev (Hayatı, Eserleri, Üslûp Özellikleri, Sosyalist Gerçekçilik Açısından Kahramanları). Erzurum: Fenomen Yayıncılık.
• Aygen, Tutku. (2014). Mevlüt Süleymanlı’nın Ceviz Kurdu Romanı Üzerine Bir İnceleme. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Celal Bayar Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Manisa.
• Göçmen, Mine. (2011). Mevlüt Süleymanlı’nın Göç Romanı Üzerine Bir İnceleme. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Celal Bayar Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Manisa.
• Güntay, Muhammet. (2016). Mevlüt Süleymanlı’nın Göç Romanı Üzerine Edebiyat Sosyolojisi Açısından Bir İnceleme. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. Erzurum: 56, 35-51.
• Karayev, Yaşar. (1999). Yakın Dönem Azerbaycan Edebiyatı (1920’li Yıllardan Günümüze Kadarki Hafıza) (Akt: Yavuz Akpınar). Belli Başlı Dönemleri ve Zirve Şahsiyetleriyle Azerbaycan Edebiyatı.İstanbul: Ötüken Yayınları, 357-405.
• Milli Eğitim Bakanlığı. (1994). Azerbaycan Türkçesi Sözlüğü 1-2. Ankara: MEB Yayınları. Morkoç, Ayvaz. (2015). Azerbaycan Yazarı Mevlüt Süleymanlı’nın “Göç” Romanında Göç Teması. 2. Uluslararası Türk Dünyası Sempozyumu, Almatı: 432-435.
• Sultanlı, Vaqif. (2007). Azerbaycan Muhaceret Edebiyatı. İstanbul: Avrupa Yakası Yayınları.
• Süleymanlı, Mevlüt. (2006). Dəyirman. Seçilmiş Əsərləri. Bakı: Şərq-Gərb, 183-243.
• Türk Dil Kurumu. (2011). Türkçe Sözlük. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.