MUSTAQILLIK DAVRI O‘ZBEK TILSHUNOSLIGIDA TURKIY TUB SO‘ZLARGA YANGICHA QARASH (M.M. Mirtojiyevning “Turkiy tub so‘zlar tadqiqi” kitobi misolida)

Yıl 2018, Sayı: 89, 85 - 93, 27.06.2018

Durdona Mahkamova Nodirbek Joraqo‘zıyev

Öz

Köklü kelimeler, genellikle kelimenin ana parçalarıdır. Türk dilinde temel morfemi temel kelime ile eşleştirebiliriz. Türk topluluklarının ve toplumsal yaşamın etkisi altında oluşan Türk dili, dilde yansıyan farklı tarihsel katmanlara sahiptir. Türk kökleri, Türk dilinin doğuşu, oluşumu ve gelişiminin ana kaynağıdır. Ayrıca, köklü kelimeler insanların tarihini ve geleneklerini sunmada önemli bir rol oynamaktadır. Bu nedenle, bu konu Türkoloji çalışmalarında önde gelen konulardan biridir.
Taşkent'te 2017 yılında, Prof. Dr. Miraziz Mirtaciyev'in çalışması "Türk kökenli kelimelerin incelenmesi" yayınlandı. Bu çalışma Türk dillerinden çok sayıda örnek içeriyor ve önemli bir küresel öneme sahiptir, çünkü şu anda henüz kelimeler üzerinde yapılan önemli bir çalışma yoktur. 27 Türk lehçelerinde yirmi üç kelime bulundu.

Anahtar Kelimeler

Kök, Türk dilleri, Özbekçe, Kazakça, Köklü kelimeler, Fonetik, Ünlü uyumu, İnceleme

ТӘУЕЛСІЗДІК КЕЗЕҢІНДЕГІ ӨЗБЕК ТІЛ БІЛІМІНДЕ ТҮРКІ ТЕКТІ СӨЗДЕРГЕ ЖАҢАША КӨЗҚАРАС

Öz

Түбірлес сөздер, әдетте, сөздің негізгі бөлігі болып табылады. Түрік тіліндегі негізгі морфема мен негізгі сөзді теңдестіру арқылы ойлауға болады. Көптеген түрік қоғамдастықтарының өмірі мен көне заманнан бері өмір сүріп келе жатқандығынан туындаған түрік тілінің байлығын қалыптастыратын осындай қабаттар бар және бұл жағдай тілде де көрініс табады. Түріктің түп тамыры түркі тілінің пайда болуының, қалыптасуының және дамуының негізгі көзі болып табылады. Сондай-ақ, бұл тілде сөйлейтін халықтардың тарихын және өмір салтын насихаттауда түбірлес сөздердің өз орны бар. Сондықтан бұл тақырып түркітанудың жетекші тақырыптарының бірі болып табылады.
2017 жылы Ташкентте профессор Миразиз Міртәжиевтің «Түркі текті сөздердің зерттелуі» атты еңбегі жарық көрді. Бұл еңбек бірнеше түркі тілдерінен мысалдар келтіре отырып ғылыми талдау жасалған маңызды жұмыс екендігі күмәнсіз, өйткені мұнда, 27 түрік тілінен 23 сөзге талдау жасалып зерттелген.

Anahtar Kelimeler

Түбір, Түркі тілдері, Өзбекше, Қазақша, Түбір сөздер, Фонетика, Сингармjнизм, Зерттеу

A NEW LOOK AT THE OLD TURKIC ROOT WORD IN THE UZBEK LANGUAGE

Öz

The root words are the main part of the word. In the Turkic language, you can equate the basic morpheme with the basic word. The Türkic language, formed under the influence of the Turkic communities and social life, has different historical layers, reflected in the language. Turkic roots are the main source of genesis, formation and development of the Turkic language. In addition, root words play an important role in presenting the history and traditions of the people. Therefore, this topic is one of the leading topics in Turkic studies.
The work of Professor Miraziz Mirtajiyev "Study of words of Turkic origin" was published in 2017 in Tashkent. This work contains a lot of examples from the Turkic languages and has an important global significance, because at the moment there are no such significant works on words yet. Twenty-three words were found in 27 Turkic languages.

Anahtar Kelimeler

Root, Turkic languages, Uzbek language, Kazakh language, Root Words, Phonetics, Synharmonism, Study

НОВЫЙ ВЗГЛЯД НА СЛОВА ТЮРКСКОГО ПРОИСХОЖДЕНИЯ В УЗБЕКСКОМ ЯЗЫКОЗНАНИИ ПЕРИОДА НЕЗАВИСИМОСТИ

Öz

Однокоренные слова являются основной частью слова. В тюркском языке можно приравнять основную морфему к основному слову. Тюркский язык, образованный под влиянием тюркских сообществ и социальной жизни, имеет различные исторические слои, отражающиеся в языке. Тюркские корни являются основным источником генезиса, формирования и развития тюркского языка. Кроме того, однокоренные слова играют важную роль представлении истории и традиций народа. Поэтому данная тема является одной из ведущих тем в тюркологии.
В 2017 в Ташкенте была опубликована работа профессора Миразиза Миртажиева «Исследование слов тюркского происхождения». Эта работа содержит очень много примеров из тюркских языков и имеет важное мировое значение, потому что на данный момент таких значимых работ о словах еще нет. Выявлено 23 слова в 27 тюркских языках.

Anahtar Kelimeler

Корень, Тюркские языки, Узбекский язык, Казахский язык, Однокоренные слова, Фонетика, Сингармонизм, Исследование

Kaynakça

• At-tuhfatuz zakiyati fil-lug‘atit turkiya. (1963). Mas’ul muh. F.Abdullayev. – T.: “Fan”.
• Clauson G. (1963). The name Uygur // Journal of the Royal Asiatic Society of Great Britain and Ireland. - P-3-14.
• Hojiyev A. (1989). “O‘zbek tili so‘z yasalishi”. – T.: “O‘qituvchi”.
• Koshg‘ariy M. Devonu lug‘otit turk. I-III. – T.: “Fan”, 1960, 1961, 1963.
• Mirtojiyev M. (2017). “Turkiy tub so‘zlar tadqiqi”. – T.: “Fan”.
• Navoiy A. (1948). Tanlangan asarlar. SH t. – T.: “O‘zdavnashr”.
• Nurmonov A. (1991). “So‘z haqida so‘z” // O‘TA. -№5. 67-72-betlar.
• Rahmonov N. Sodiqov Q. (2009). “O‘zbek tili tarixi”. – T.: “O‘zbekiston faylasuflari milliy jamiyati”.
• Usmonov S. (1989). “Undovlar va mimemalar”. – Toshkent.
• Баскаков Н. (1966). Введение в изучение тюркских языков. – Москва.
• Кажибеков Е. (1986). Глагольно-именная корреляция гомогенных корней в тюрских языках. Алма-Ата: Наука.
• Радлов В. (1893-1991). Опыт словаря тюркских наречий. I-IV. Типогр. Имп. Ан.