ODİL YOQUBOV’UN ADALET MENZİLİ ROMANI ÜZERİNE OLUŞUMSAL YAPISALCI BİR İNCELEME

Yıl 2018, Sayı: 90, 76 - 103, 27.08.2018

Hamza Öztürkçü

Öz

Edebiyatın toplumla ilişkisi yadsınamaz bir gerçektir. Özellikle 20. yüzyıldaki edebî ürünlere baktığımızda, çağdaş yazarların toplumlarını sorgulamaya giriştikleri görülür. Bunun sonucunda edebî eserlerde toplum yaşamı geniş yer bulur. Böylece sosyoloji bilimi edebiyatı inceleme alanına dâhil etmiştir ve edebiyat sosyolojisi alanı ortaya çıkmıştır. Marks ve Georg Lukacs’tan beslenen edebiyatın sosyolojisi ile ilişkisini Lucien Goldmann, disiplinlerarası bir kuram ile sistematikleştirmiştir. Lucien Goldmann, edebî eseri bir bütün olarak ele alır. Goldmann’ın romanı ele almasının sebepleri vardır. Gerek batı edebiyatlarında gerek doğu edebiyatlarında roman destan geleneğinden doğmuştur. Diğer türlere nazaran roman, toplumun aynası olabilme özelliğini destan geleneğinden almıştır. Romanın hacimsel olarak da buna imkânı vardır. Romanı oluşturan her bir alt başlık birbirinden bağımsız değildir ve toplumsal bir yönü olmalıdır. Buna, sanat için sanat fikriyle oluşturulan eserler de dâhildir. Hiç şüphesiz ki, özgünlüğü yakalamış her eserin bir çıkış öyküsü vardır. Burası edebiyat sosyolojisinin çalışma alanına girmektedir. Bu çalışmada Özbek edebiyatının dünyaya açılan penceresi Odil Yoqubov’un Adalet Menzili adlı romanı Goldmann’ın oluşumsal yapısalcı metoduna göre incelenecektir. Adalet Menzili, Özbek halkının folklorik ögelerini, sıkıntılarını yansıtması bakımından oldukça önemli bir eserdir. Bir bütünsellik içinde ele alınacak bu nadide eserin pek çok dile çevrilmesinin sebepleri irdelenip satır aralarında Özbek toplumunun dinamiklerine ulaşılmaya çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Adalet Menzili, Yoqubov, Özbek, Sosyoloji, Toplum, Edebiyat

АДЫЛ ЯКУБОВТЫҢ «ӘДІЛЕТ ТҰРАҒЫ» РОМАНЫН ҚҰРЫЛЫМЫ ЖАҒЫНАН ТАЛДАУ

Öz

Әдебиеттің қоғаммен етене қатынасы – сөзсіз бір құбылыс. Әсіресе ХХ ғасырдың әдебиеттеріне көз жүгіртер болсақ, қазіргі заманғы жазушылардың өздері өмір сүріп отырған қоғамды сұраққа алып отырғаны көрінеді. Нәтижесінде қоғамның өмірі әдеби шығармаларда көп орын алады. Осылайша әлеуметтану әдебиеті зерттеу саласына еніп, соның нәтижесінде әдеби әлеуметтану саласы пайда болды. Люсьен Голдманн, Маркс пен Георг Лукакстан бастау алған әдебиеттің әлеуметтану ғылымымен арақатынасын пәнаралық теориямен жүйеге келтіреді. Сонымен қатар әдеби шығарманы тұтастай етіп қабылдайды. Оның әдеби шығармалар ішінен роман түрін қарастыруға себебі бар. Өйткені батыс әдебиетінде де, шығыс әдебиетінде де романның пайда болу тегі эпос дәстүрінен басталады. Роман әдебиеттің басқа түрлерімен салыстырғанда, қоғамның көрінісін жеткізу ерекшелігі тұрғысынан эпикалық дәстүрдің жалғасы екені көрінеді. Бұл ерекшеліктер қатарына романның ауқымдылығын айтуға болады. Романды құрайтын әрбір ішкі тақырып бір-бірінен тәуелсіз емес және әлеуметтік аспектілерді қамтиды. Бұған өнер өнер үшін концепциясы аясында туындаған шығармалар кіреді. Әрине, өзіндік құндылығын сақтап шарықтаған әрбір шығарманың пайда болу тарихы бар. Бұл тақырып әдеби әлеметтану саласына аяқ тірейді. Қолға алып отырған жұмыс өзбек әдебиетінің әлемге танылған туындысы Адыл Якубовтың «Әділет тұрағы» атты романын Голдманның құрылымдық зерттеу әдісімен талданады. «Әділет тұрағы» өзбек халқының фольклорлық құндылықтарын және қиындықтарын бейнелеу тұрғысынан өте маңызды еңбек. Осы тұрғыда сирек кездесетін шығарманың бірнеше тілге аударылуының себептері зерделеніп, талдау барысында өзбек қоғамының динамикасына қол жеткізілетін болады.

Anahtar Kelimeler

Әділет тұрағы, Якубов, Әлеуметтану, Қоғам, Әдебиет

A SYNTACTIC STRUCTURAL ANALYSIS ON ODIL YOQUBOV’S NOVELADALET MENZILI

Öz

The relationship and interaction between literature and society is an incostestable reality. When we have a look at especially the works of the twentieth century, it can be clearly seen that the contemporary writers attempt to question their own society. As a result of this, the life of the society takes a wide place in the literary works. Integrating the literature to its field sociology led to the existence of sociology of the literature. Lucien Goldmann has systematized the relation to the sociology of literature fed from Marx and Georg Lukacs with an interdisciplinary theory. Lucien Goldmann deals with the novel as a whole. There are several reasons for why Goldmann deals with the novel in this way. In both western and eastern literature, the novel derived from epic tradition. When compared to other genres, the novel took its quality that it is a mirror for reflection the realities of the society, from epic tradition.The novel has a structural potential for that. Each sub-title forming the novel is not seperated from one another. The novel should have a social aspect. The novels written by the idea ‘art for art's sake’ are also included. Undoubtly, each work catches the authenticity, has a story for its appearence behind. So, this is a study field of sociology of the literature. In this study, the work called ‘The Adalet Menzili of Adil Yakubov who is the window to the world of Uzbek literature will be examined with regard to formative structuralist method of Goldmann. The Adalet Menzili is a significant work that reflects the folkloric elements and the problems of Uzbek nation. The reasons of translation of this precious work into many languages will be studied in a holistic manner. The dynamics of Uzbek society will be tried to reach in line spaces.

Anahtar Kelimeler

Adalet Menzili, Yoqubov, Uzbek, Sociology, Society, Literature

СТРУКТУРНЫЙ АНАЛИЗ РОМАНА АДЫЛЯ ЯКУБОВА «СПРАВЕДЛИВОСТЬ»

Öz

Отношение между литературой и обществом является неоспоримым фактом. Особенно, когда взглянем на литературные произведения XX века, видно, что современные писатели пытались подвергнуть сомнению их общества. В результате жизнь общества находит много места в литературных произведениях. Таким образом, наука социология включает в себя литературу и возникает область литературной социологии. Люсьен Голдманн систематизировал отношение к социологии литературы, берущее свое начало от Маркса и Георгия Лукача, с междисциплинарной теорией. Люсьен Голдманн рассматривает литературное произведение как единое целое. У Гольдмана есть свои мотивы в рассмотрении романов. Роман возник из эпической традиции, как в западной, так и в восточной литературе. По сравнению с другими видами роман берет свою особенность быть зеркалом общества из эпической традиции. Каждый подзаголовок, составляющий роман, зависит друг от друга и должен иметь социальный аспект. Это включает произведения, созданные идеей искусства для искусства. Несомненно, у каждого произведения, достигшего свою оригинальность, имеется своя история выхода. Это входит в область исследования литературной социологии. В данной работе исследуется роман Адыля Якубова «Справедливость», познакомивший весь мир с узбекской литературой, по конструктивно структурному методу Голдманна. «Справедливость», очень важное произведение с точки зрения отражения фольклорных элементов узбекского народа и их проблем. Будут исследованы причины перевода на многие языки этого уникального произведения, который будет обрабатываться целостным образом, а также будет рассмотрена между строк динамика узбекского общества.

Anahtar Kelimeler

«Справедливость», Якубов, Социология, Общество, Литература

Kaynakça

• ADIGÜZEL Sedat.(2011). Elçin (Edebiyat Sosyolojisi Açısından Romanları), Ankara: Bengü Yayınları.
• BABAHAN, Muhammed Şerif.(2009). “Özbek Edebiyatının Yaşayan En Büyük Yazarı Adil Yakubov”, Kardeş Kalemler Dergisi, s. 33 ss. 26-31. Ankara: Avrasya Yazarlar Birliği.
• BAYDEMİR, Hüseyin ve Khurshid Akhmedov.(Aralık/2013). Özbek Yazar Odil Yoqubov ile Söyleşi, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 51,: 311-318, Erzurum: Atatürk Üniversitesi.
• ESCARPIT, Robert. (2006). Edebiyat Sosyolojisi. (Türkçesi: Salih Özer), 65-82. Edebiyat Sosyolojisi (Ed: Köksal Alver), Ankara: Hece Yayınları.
• GOLDMANN, Lucien. (2005). Roman Sosyolojisi (Derleyen ve çeviren: Ayberk Erkay). Ankara: Birleşik Yayınevi.
• MICHAUD, Guy. (2006) Bir Disiplin Olarak Edebiyat Sosyolojisinin Kurulması. (Türkçesi: Hilmi Uçan), 53-63. Edebiyat Sosyolojisi (Ed: Köksal Alver), Ankara: Hece Yayınları.
• ÖZBAY, Hüseyin. (1994). Çolpan’ın Şiirleri, Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü.
• SARIKOCA, Erem.(2016). Tarihi Güncellemek (Edebiyat Sosyolojisi Açısından Roman), Erzurum: Fenomen Yayınevi,
• TEKİN, Mehmet. (2004). Roman Sanatı (Romanın Unsurları), İstanbul: Ötüken Yayınları.
• YILMAZ, Durali.(1997). Roman Kavramı ve Türk Romanının Doğuşu, Ankara: Akçağ Yayınları.
• YILMAZ, Durali. (1996). Roman Sanatı ve Toplum, Ankara: Ötüken Yayınları.
• Yakubov, Adil.(2014). Adalet Menzili (Çev: Ahsen Batur).İstanbul: İleri Yayınları.
• Büyük Ansiklopedi. (1990). Milliyet. Cilt 13.