KAZAKİSTAN’DA DÜNDEN BUGÜNE TARİH EĞİTİMİ

Yıl 2017, Sayı: 83, 93 - 107, 23.06.2017

Telli Korkmaz

Öz

Eğitimin bir parçası olan tarih öğretimi, diğer bilimlerden farklı olarak insan düşüncesinin, algısının, kültürünün ve sahip olduğu maddi-manevi değerlerinin oluşmasını sağlamaktadır. XIX. yüzyıldan itibaren Rus esaretinde yaşayan Kazaklar, her alanda olduğu gibi tarih eğitiminde de Rus eğitim ve kültürünün etkisinde kalmıştır. Bunun yanında, değişen ideolojilerin getirdiklerini de göz ardı etmemek gerekir. XX. yüzyılın evvelinde Sovyetler Birliği içerisinde yer alan Kazakistan, Sovyet sisteminin uyguladığı tarih yazımı ve öğretimi kurallarına uymak zorunda kalmıştır. Türk halklarının ortak tarihini oluşturan Sakalar, Hunlar, Göktürkler gibi eski Türk devletleri Sovyet Kazakistan’ında uygulanan tarih ders kitaplarında yer almazken bağımsızlık sonrasında yeni araştırmalara da yer verilerek anlatıldığı saptanmıştır. Ayrıca Kazakistan tarihinde çok önemli yerleri olan Kenesarı direnişi, Alaş Orda yönetimi, 1932-1933 açlık yılları vs. gibi tarihi olaylar Kazakistan’da tarih ders kitaplarında haklı yerini alarak objektif bir şekilde öğretilmektedir. Lakin bunun yanında, Sovyet dönemi ile bağımsızlık döneminin tarihçilik anlayışlarındaki farklılıklardan doğan çelişkilerin aradan geçen 25 yıllık zamana rağmen tamamen bertaraf edilemediği de görülmektedir.
Çalışmamızda Kazakistan Cumhuriyeti’nde bağımsızlıktan önce ve sonra uygulanan tarih eğitimi karşılaştırılarak bu süreçte yapılan değişikliklerin üzerinde durulacak, ayrıca ortak Türk tarihi açısından değerlendirmeler yapılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Tarih Eğitimi, Türk Dünyası, Kazak, Sovyet Sistemi, Ortak Türk Tarihi, Kazakistan

HISTORY EDUCATION IN KAZAKHSTAN: PAST AND TODAY

Öz

History teaching, which is a part of education, provides the formation of human thought, perception, culture, and material-spiritual values, unlike other sciences. XX. It had to comply with the historiography and teaching rules applied by the Kazakh Soviet system in the Soviet Union. Old Turkic states such as Sakalar, Huns and Göktürks, which make up the common history of the Turkic peoples, were found not to be included in the history textbooks applied in Soviet Kazakhstan, but after the independence, new researches were also mentioned. In addition, the Kenesari resistance, which constitutes the important events of the history of Kazakhstan, Alash Orda Administration, 1932-1933 Years of Hunger, etc. Are taught objectively in Kazakhstan history textbooks. In addition to this, it can be seen that the contradictions arising from the differences in the Soviet period and the historiography of the independence period can not be totally eliminated in spite of the past 25 years. In our work we will compare the history education applied before and after independence in the Republic of Kazakhstan, also Common Turkish history Evaluations will be made.

Anahtar Kelimeler

History Education, Turkic World, Kazakh, Soviet System, Common Turkic History, Kazakhstan

Kaynakça

• Abdulvahap Kara, Z. Y. (2016). Sovyet Tarih Yazımı ve Kazakistan Tarih Meseleleri. İstanbul: Türk Dünyası Belediyeler Birliği.
• Ağayev, E. (2006). Sovyet İdeolojisi Çerçevesinde Türk Cumhuriyetlerinin Tarih Yazımı ve Tarih Eğitimi: Azerbaycan Örneği. Türkiye: Yayınlanmamış Doktora Tezi.
• Alashainasy.kz. (2014, Aralık 15). Alashainasy.kz. Ocak 12, 2017 tarihinde Alashainasy.kz: http://alashainasy.kz/kazak_tarihy/n-nazarbaev-kazaktyin-tarihyi--tendessz-tarih-59244/ adresinden alındı
• Andican, A. (1996). Değişim Sürecinde Türk Dünyası. İstanbul: Emre Yayınları.
• Ayağan B. Ğ., Ş. M. (2013). Kazakistan Tarihi, XX. Yüzyılın Başından Bugüne (9. Sınıf Tarih ders kitabı). Almatı: Atamura.
• Baykara, T. (1996). Tarih Araştırma ve Yazma Metodu. İzmir.
• Bekmahanova, N. (1985). İstoriya Kazahskoy SSR 7-8 Klass. Almatı.
• Bekmahanova, N. (1991). İstoriya Kazahskoy SSR 8-9 Klass. Almatı: Rauan.
• Çoruhlu, Y. (2016). Eski Türklerin Kutsal Mezarları Kurganlar. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Danilov A.A., (2009). Osveşenie Obşey İstorii Rossi i Narodov Postsovetskih Stran v Şkolnıh Uçebnikah İstorii Novıh Nezavizimıh Gosudarstv. Moskva.
• Daniyarova A. E. (2009). Oçerki Po Drevneyşey, Drevney i Srednevekovoy İstorii Kasahıstana. Karaganda.
• Doğan, O. (2015). Küçük Cüz (Orda) Kazak Hanlığı'nın Çarlık Rusya'nın Tabiiyetine Girmesinin Rus Belgelerine Göre Değerlendirilmesi. Orta Asya ve Kafkasya Tarihi, XVI. Türk Tarih Kongresi (s. 229-255). Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Haberler.com. (2013, Mayıs 15). Haberler. Ocak 10, 2017 tarihinde Haberler.com: http://www.haberler.com/tarihi-yeniden-yazacak-4634911-haberi/ adresinden alındı
• Hakim, M. (2016). Kazakistan'da Sovyet Tarih Anlayışından Milli Tarih Anlayışına Geçiş Sürecinde Ermuhan Bekmahanoğlu'nun Rolü. Sovyet Tarih Yazımı ve Kazakistan Tarihinin Meseleleri (s. 129-133). İstanbul: Türk Dünyası Belediyeler Birliği.
• Hayit, B. (1987). Sovyetler Birliğinde Türklüğün ve İslamın Bazı Meseleleri. İstanbul.
• Hayit, B. (2004). Türkistan Türklerinin Milli Mücadele Tarihi. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• İstoriya Kazahskoy Sovetskoi SR. (1943). Almatı.
• Joldasbayev, S. (2010). Kazakistan Tarihi, Hrestomatiya (10. Sınıf Ders Kitabı). Almatı.
• Joldasbayev, S. (2012). Orta Asırlar Kazakistan Tarihi (7. Sınıf ders kitabı). Almatı: Atamura.
• Kabuldinov Ziyabek, K. A. (2012). Kazakistan Tarihi, XVIII. Yüzyıldan 1914 yılına kadar. (8. Sınıf Tarih Ders kitabı). Almata: Atamüra.
• Kapar, M. A. (2016). Sovyetler Birliği Dönemi Ders Kitaplarında Eskiçağ Tarihi ve Eski Türk Tarihinin Öğretimi. Selçuklu Araştırmaları Dergisi, 239-252.
• Kara, G. (2016). Ermuhan Bekmahanovun Eserlerindeki Kazakistan Tarihinin Önemli Konuları. Sovyet Tarih Yazımı ve Kazakistan Tarihinin Meseleleri (s. 103-116). İstanbul: Türk Dünyası Belediyeler Birliği.
• Kazak SSR Tarihi. VII-VIII Klas. (1980). Almatı.
• Kozıbayev M. K., Ç. A. (2013). Eskiden Günümüze Kazakistan ve Kazaklar. İstanbul: Selenge.
• Nazarbayev N. (1999). Tarihin Akışında. Almatı.
• Niyazi, M. (2012). Türk Tarih Felsefesi. İstanbul: Ötüken.
• Özbaran, S. (1992). Tarih ve Öğretimi. İstanbul: Cem Yayınevi.
• Özdağ, M. (2001). Türkiye ve Türk Dünyası Jeopolitiği Üzerine. Ankara: ASAM.
• Sadıkov Tokmuhammed, E. T. (2011). Eskiçağ Kazakistan Tarihi (6. sınıf ders kitabı). Almatı: Atamura.
• Sersekeev, B. (2011). Antik Kazakistan Tarihi Öğretim Yöntemleri (6. Sınıf Öğretmenlerine). Almatı: Atamura.
• Süleymanov, O. (1970). Jeti Sudın Köne Jazbaları. Kazak Edebiyatı
• tarihhaber.net. (2015, Ağustos 25). tarihhaber.net. Ocak 12, 2017 tarihinde Tarih Haber: http://www.tarihhaber.net/turk-dunyasi-ortak-tarih-kitabi-yayimlandi/ adresinden alındı
• turkkon.com. (2015, Eylül). Konseyi, Türk Dili Konuşan Ülkeler İşbirliği. Ocak 10, 2017 tarihinde turkkon.com: http://www.turkkon.org/tr-TR/turk-kenesi-egitim-bakanlari-4-toplantisi-5-eylul-2015-tarihinde-astana%60da-gerceklestirildi/3/54/54/1875
• VII-VIII Klass Kazakistan SSR Tarihi. (1970). Almata.
• Zueva, L. İ. (No: 12- 1, 2016). Metodiçeskie Ukazaniya dlya provedeniya Seminarskih Zanyatiy po disipline "Metodologiya İstorii". Mejdunarodnıy Jurnal Eksperimentalnogo Obrasovaniya , 107-109.