YENİ KAZAK ALFABESİ

Yıl 2017, Sayı: 85, 54 - 64, 24.10.2017

Mustafa Öner

Öz

Türklerin İslam kültür dairesine girdikten sonra asırlardır kullandığı Arap alfabesi, XIX. yy. sonlarında eğitim ve kitap basımı bakımından tenkit edilmeye başlar. Bununla Türk yazı dillerine göre bu eski alfabeyi ıslah etme çabaları da gelişmiştir. Bunlar 1920’li yıllarda en olgun halini almış ve eski alfabenin reformu yerine doğrudan Latin alfabesini kullanma fikri gündeme gelmiştir. 1926’da SSCB’de yapılan I. Bakü Türkoloji Kurultayında Türk toplulukları için Latin alfabesi kullanma kararı alınmıştır. Türkiye Cumhuriyeti de 1928’de Mustafa Kemal Atatürk’ün öncülüğünde alfabe devrimi yaparak Latin esaslı Yeni Türk Harflerini kabul etmiştir. 1930’ların sonundan beri Kiril alfabesi kullanan Sovyetler Birliği dâhilindeki Türk Dünyası, 1991’deki bağımsızlık süreciyle birlikte Latin alfabesi kullanmaya başlamıştır. Kazakistan da hâlen içinde yaşadığımız süreçte Latin alfabesini kabul etmiştir. Kazakça 32 harfli yeni Latin alfabesinde Rusçaya özgü gereksiz harflerden kurtulmuş ve yeni bir millî imlâ oluşturma imkânı bulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Türk Dünyası, Alfabe, Latin alfabesi, Kazakça

NEW KAZAKH ALPHABET

Öz

The Arabic alphabet, which Turks used for centuries after entering Islamic cultural context, began to be criticized in terms of education and book printing in the late 19th century. With this, according to the Turkish writing languages, efforts to improve this old alphabet have also developed. They became the most mature in the 1920s and came up with the idea of using the Latin alphabet instead of reforming the old alphabet. In 1926, at the 1st Baku Turcology Congress held in the USSR, the decision to use Latin alphabet for Turkish communities was taken. Under the leadership of Mustafa Kemal Atatürk, the Turkish Republic accepted the new Turkish alphabet which was based on Latin alphabet by making revolution in 1928. The Turkic World within Soviet Union which were using Cyrillic alphabet from the end of the 1930s, began to use Latin alphabet with the independence period in 1991. Kazakhstan also accepted the Latin alphabet in the process we were living in. The Kazakh language got rid of the Russian unnecessary letters in the new 32-letters Latin alphabet and found possibility about creating a new national spelling.

Anahtar Kelimeler

Turkic World, Alphabet, Latin alphabet, Kazakh language

Kaynakça

• Atsız H. N. (1973) Altın Elbiseli Adam Hakkında Yeni Bilgiler. Ötüken, Haziran 1973, Sayı 8.
• Diyarbekirli N. (1973) Kazakistan’da Bulunan Esik Kurganı. Cumhuriyetin 50. Yılına Armağan. İstanbul: “Edebiyat Fakültesi”.
• Esin E. (1978) İslamiyet’ten Önceki Türk Kültür Tarihi ve İslama Giriş. İstanbul: Edebiyat Fakültesi Matbaası.
• Eyice S. (1992) BARTHOLD, Vasilij Viladimiroviç. İslam Ansiklopedisi, Türkiye Diyanet Vakfı yayımı, yıl: 1992, cilt: 5, 85-87.
• Giritli İ. (1988) Harf İnkılâbı ve Atatürk. Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, Cilt V, sayı 13, 31-35.
• Nazarbayev N. (2017) Bolaşakka Bagdar: Ruhaniy Jangıruv (http://okg.kz/bilik/item/8247-bolashakka-ba-dar-rukhani-zha-yru)
• Oraltay H. (1971) Altın Elbiseli Adam, Türk Kültürü, IX, 100, 1971.
• Öner M. (1996) 1926 Baku Türkoloji Kongresinin 70. Yıl Dönümü Toplantısı, 29-30 Kasım 1996, TDK: 726, Ankara, 1999, 13-25.
• Öner M. (2006) Atatürk ve Türk Lehçeleri. Türk Dili XCII Sayı 655, Temmuz-2006, 92-104.
• User H. Ş. (2006) Başlangıcından Günümüze Kadar Türk Yazı Sistemleri. İstanbul: “Bilge Kültür Sanat”.
• Williams M. O. (1929) Turkey Goes to School. The National Geographic Magazine January 1929, 95-102.