ТҮРКІТАНУДАҒЫ ТАРИХИ ЛЕКСИКОГРАФИЯ

Yıl 2016, Sayı: 80, 54 - 63, 26.12.2016

G. Kobdenova

Öz

Қазіргі қоғамда жүріп жатқан ғылыми-ақпараттық кеңістіктің өркендеуімен байланысты лексикография саласының кемелденуі тарихи лексикография мен компьютерлік тарихи лексикография салаларының да қарқындап дамуына әсер етуде. Сонымен бірге қазіргі лексикографияның ғылыми деңгейіне сәйкес түркітану саласындағы тарихи лексикографияның да мақсат-міндеттерін, құрылымдық ерекшеліктерін, ұстанымдық негіздерін айқындау қажеттігі туындайды. Тарихи лексикография – тілдің тарихи негіздерін айғақтайтын ғылым саласы.
Мақалада жалпы тіл біліміндегі, түркітанудағы және қазақ тіл біліміндегі тарихи сөздіктердің классификациясы және зерттелу нәтижелері баяндалады. Автор синхронды және диахронды сөздіктердің айырмашылықтарына, сондай-ақ қазақ тіл біліміндегі этимологиялық, диалектологиялық және тарихи сөздіктер құрылымының зерттелуіне тоқталады.

Anahtar Kelimeler

Тарихи лексикография, Компьютерлік тарихи лексикография, Этимологиялық сөздік, Диалектологиялық сөздік, Тарихи сөздік, Картотекалық қор

HISTORICAL LEXICOGRAPHY IN TYURKOLOGIYA

Öz

This paper presents the results of the study and the classification of historical dictionaries in general linguistics, Turkic and Kazakh linguistics. The author focuses attention on the difference between synchronous and diachronic dictionaries, on the classification of the diachronic dictionaries, as well as on the research of the structure of etymological, historical and dialectological dictionaries in Kazakh linguistics. Historical lexicography is considered within general lexicography as a separate direction where etymological, dialectological and historical lexicography find their theoretical justification. New genres of historical dictionaries compiled as a result of active development of lexicography have been defined. The review of historical dictionaries on turkology has been conducted, the link between etymological and historical lexicography has been pointed out. The sample of a dictionary entry of Historical Dictionary of the Modern Language has been attached. The principles of semantic description of the card-index fund of the modern Kazakh language and of the historical card-index fund are the object of the research.

Anahtar Kelimeler

Historical lexicography, Computer historical lexicography, Etymological dictionary, Dialectological dictionary, Historical dictionary, Structure of historical vocabulary entries, Card-index fund.

Kaynakça

• 1. Большой энциклопедический словарь. Языкознание. – Москва, 1998. – 685 c.
• 2. Сорокин Ю.С. Что такое исторический словарь? // Проблемы исторической лексикографии. Отв.ред. Ю.С.Сорокин. – Ленинград: Наука, 1977. – С. 4-27.
• 3. Малбақов М.М. Бір тілді түсіндірме сөздіктің құрылымдық негіздері. – Алматы: Ғылым, 2002. – 367 б.
• 4. Богатова Г.А. История слова как объект русской исторической лексикографии. – Москва: Наука, 1984. – 255 c.
• 5. Богатова Г.А. Историческая лексикография как жанр // Вопросы языкознания. – Москва, 1981. – №1. – С. 80-89.
• 6. Қазақ тілінің қысқаша этимологиялық сөздігі. –Алматы, 1966. –240 б.
• 7. Левитская Л.С. Новый вклад в чувашскую историческую лексикологию // Тюркская лексикология и лексикография. – Москва: Наука, 1971. Отв. Ред. Н.А.Баскаков. сб.статей. – С. 301-312.
• 8. Ысқақов А.Ы. Қазақ тілінің этимологиялық сөздігін жасау мәселелері // Қазақ тілі мен әдебиеті. – Алматы, 1959. – №5. – 80-92 бб.; – Алматы, 1959. – №12. – 72-82 бб.
• 9. Карашева Н. Опыт зарубежной лингвистики в создании этимологических словарей // Қазақ тілі тарихы мен диалектологиясының мәселелері. 4 шығуы. – Алматы, 1962. – 142-156 бб.; Карашева Н.Б. К вопросу о составлении этимологического словаря казахского языка // Қазақ тілінің тарихы туралы зерттеулер. – Алматы: Ғылым, 1965. – 194-203 бб.
• 10. Қайдаров Ә. Қазақ тілі этимологиясынан этюдтер // Сөз өнері (Тіл мәдениеті туралы). Жауапты редакторы: М.Балақаев. – Алматы, 1978. – 62–71 бб.
• 11. Әнесов Ғ. Қазақ тіл біліміндегі этимологиялық зерттеулердің негізгі бағыттары // Қазақ тілі тарихи лексикологиясының мәселелері. – Алма-Ата: Ғылым, 1988. – 100-120 бб.
• 12. Севортян Э.В. Этимологический словарь тюркских языков. – 1 книга. – Москва: Наука, 1974. – 767 с.; – 2 книга. – Москва: Наука, 1978. – 349 с.; 3 книга. – Москва: Наука, 1980. – 395 с.; 4 книга. – Москва: Наука, 1989. – 293 с.
• 13. Древнетюркский словарь. Ред. В.М.Наделяев и др.. – Ленинград: Наука, 1969. – 676 с.
• 14. Фазылов Э. Староузбекский язык. Хорезмийские памятники XIV века. – Т.І. – Ташкент: Фан, 1966. – 650 с.; – Т.ІІ. – Ташкент: Фан, 1971. – 777 с.
• 15. Чумарина Г.Р. Теория и практика составления электронных словарей (на материале татарского языка). 10.02.02 – языки народов Российской Федерации (татарский язык). Автореферат диссер... канд. филолог. наук. Казань, 2010.
• 16. Казанский край: словарь языка памятников XVI, XVII веков: интернет-словарь // http://www.klf.kpfu.ru/index.php