ХІV-ХV ҒҒ. ТҰМАН ТАЙПАЛАРЫ ҚАЗҒАН «ТҰМАН» АРЫҚ

Yıl 2012, Sayı: 58, 81 - 86, 24.04.2012

S. Zholdasbaev

Öz

Мақала ортағасырлық Сығанақ қонысының суландыру тарихына арналған. Дереккөздердегі пікірлерді талдау авторға кейбір арықтардың бастапқы атауын анықтауға мүмкіндік берді. «Төменарық» атауы Түмен де, Түмен де, Төмен де (қазақша) емес болып шықты. Оның бастапқы атауы «Тұманарық», өйткені. сол кездерде, шамамен 14-15 ғасырларда Сығанақ елді мекенінің төңірегінде канал қазған Тұман тайпасы өмір сүрген. Сондықтан бұл арық «Арық тұманы» деген атқа ие болды. Оны орыс зерттеушілері «Тюмень», ал жергілікті қазақтар «Төмен» арықтары деп атаған.

Anahtar Kelimeler

Орта ғасырлық қалалар, суландыру жүйесі, Тұман тайпасы, «Тұман» арық

"FOG" DITCH DUG TRIBES FOG IN XIV-XV CENTURIES

Öz

This article is devoted to the history of medieval hillfort Syganak irrigation. An analysis of the available sources of opinions allowed the author to name some of the irrigation ditches. It turned out that the name "Tumanaryk", is it not, nor tumen′, Tyumen and tômen (in Kazakh). Its original name was "Tumanaryk", because in those days, some ХІV-ХV centuries, around the site of the Tumancy tribe lived Syganak, who dug aryk. Therefore the aryk and got its name "Fog aryk". Russian explorers called it "Tyumen", while the local Kazakhs "tômen" arykom.

Anahtar Kelimeler

Medieval cities, irrigation system, Tuman tribe, ditch "Tuman".

Kaynakça

• 1. Грошев В.А. Ирригация Южного Казахстана в средние века. А.,1985
• 2. Акишев К.А., Байпаков К.М., Ерзакович Л.Б. Древний Отрар А.,1972.
• 3. Акишев К.А., Байпаков К.М., Ерзакович Л.Б. Древний Отрар А.,1972. 207-б
• 4. Жолдасбаев С. Перспективы охраны и изучения средневекового городища Сыганак //Мемлекеттік «Мәдени мұра» бағдараламасы бойынша 2005 жылғы археологиялық зерттеулер жайлы есеп. Алматы, 2005, 254-257-бб.
• 5. Фазлаллах ибн Рузбихан Исфахани. Михман наме ий Бухара. Перевод, предисловие и примечания Р.П.Джалиловой. Под ред. А.К.Арендса. М., 1976, 116-б.
• 6. Материалы по истории казахских ханств ХV-ХVІІІ веков. А.,1969, 317-б.
• 7. Смирнов Е.Т. Древности на среднем и нижнем течении р.Сырдарьи //Протоколы Турк.кружка любит.археологии, 1897 (1896-1897), 2 протокол от 17. ІІ.1897, 1-14-бб.
• 8. Каллаур В.А. Древние города Саганак (Сунак), Ашнас или Эшнас (Асанас) в Перовском уезде, разрушенные Чингиз ханом в 1219г// Протоколы Турк.кружка любит.археологии, 1900 (1899-1900), 5, протокол №1 от 7. ІІ.1900, 9-11-бб
• 9. Султанов Т.И. Кочевые племена Приаралья в ХV-ХVІІІвв. М.,1982, 15-16-бб.
• 10. Книга Большому Чертежу (Памятник 17 в). Подготовлен к печати и ред. К.Н.Сербиной. М.-Л.,1950, 229с.
• 11. Чертежная книга Сибири, составленная тобольским сыном боярским Семеном Ремезовым в 1710г. СПб.,18827
• 12. Әбдіқадыр Асқар. Төменарық атауы қайдан шыққан //Сыр бойы, 2002. 9 мамыр.
• 13. Якубовский А.Ю. Развалины Сыганака (Сугнака). Сообщения ГАИМК, 1926, вып.2,123-159.
• 14. Қарақожаұлы Ш. Сунак ата (Һисамиддин). Астана, «Нұржол», 2003, 67-б.