KAZAKİSTAN KARAPAPAKLARI: Dünün Ahıska-Ahılkelek, Bugünün Kazakistan Terekeme/Karapapakları

Yıl 2012, Sayı: 59, 82 - 91, 25.06.2012

A. Kafkasyalı

Öz

1918'den 1944'e kadar Kafkasya'yı Türkiye'ye açan Ahalkalak “şehrinin” eski sakinleri - Terekeme Karapapahi, Çarlık Rusyası ve Sovyet hükümeti tarafından çeşitli cephelere ve bu halkın eğitimcileri, bilim adamları ve dini şahsiyetleri Sibirya'ya gönderildi. vuruldu, zaten küçük olan nüfusu önemli ölçüde azalttı. Öte yandan bu bölgeye Ermeni, Gürcü vb. Hıristiyanlar getirildi. Türkiye'den ve Rusya'dan milliyetler, böylece Kafkasya'nın "kapıları" Türkiye'ye kilitleniyor. Sovyet hükümeti, 14 Kasım 1944'te devam eden II. Zamanla Terekeme Karapapahiler Kazakistan'ın farklı bölgelerine yerleştiler. Şu anda Kazakistan'da 65 bin Terekeme Karapapahov var.

Anahtar Kelimeler

Terekeme, Karapapahi, Ahıska, Kazak Karapapahi

KAZAKHSTAN: KARAPAPAKS Ahiska Turks in the old days are Terekeme/Karapapaks of today in Kazakhstan

Öz

Terekeme/Karapapaks are local livers in the city of Ahilkelek, one of the main gateways of Turkey to Caucasus. Terekeme/Karapapaks were sent to battlefront, repressed to Siberia between 1813-1944 years by Tsarist Russia and Soviet Union. Tsarists tried to rule the population and decreas them as far as possible by fusillading intellegentsia, scientists and faithfulls. From other hand, they tried to close this gateway of Turkey to Caucasus by settling christians as Armenians, Georgians from Iran, Turkey and Russia to these territories. Moscow gave order to repress Ahiska Turks, i.e. Ahilkelek Terekeme/Karapapaks to the Central Asia during two hours of 14th November, 1944 using the hazy advantage of the World War II. All of Terekeme/Karapapaks were settled to the territories of Kazakhstan where lived different nations. Now about 65 thousands of Terekeme/Karapapak Turks are living in Kazakhstan.

Anahtar Kelimeler

Terekeme’s, Karapapaks, Ahiska Turks, Karapapaks in Kazakhstan

Kaynakça

• 1. BALA, Mirza, “Karapapak”, İslâm Ansiklopedisi, MEB Yay., C. 6, 1977, İstanbul.
• 2. KASANOV, Ziyaeddin - HASANOV, Sedir - KURBANOV, Hetem, Ahıska Türkleri, O Cümleden Terekemelir Tarihi ve Örf-Âdetleri, “Kitap” Baspası, 2007, Şimkent.
• 3. Azerbaycan Dilinin İzahlı Lüğeti, Élm Neşriyyeti, 1987, Bakı.
• 4. UŞAKOV, Nikolay İvanoviç, 1828-1829 Tarihlerinde Türkiye’nin Asya Bölgelerinde Askerî Harekât ve Savaşlar Tarihi, Kısmî Tercüme: M. S. Kafkasyalı, Eduard Prats - K0 Yayınevi, C. 1-2, 1836, Sankt Petersburg.
• 5. Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi, Hazırlayanlar: Z. Kurşun, - S. A. Kahraman - Y. Dağlı, Yapı Kredi Yayınları, 2006, İstanbul.
• 6. ÜSTÜN, İsmail Safa, İran, DİA, C. 22, 2000, İstanbul.
• 7. KURAT, Akdes Nimet, Rusya Tarihi, Başlangıçtan 1917’e Kadar, Türk Tarih Kurumu Yay., 1987, Ankara.
• 8. MAHMUDOV, Yakub - MUSTAFAZÂDE, T. - MEMMEDOV, S. vd., İrevan Hanlığı, Millî Elimler Akademisi Yay., 2010, Bakı.
• 9. AYKUN, İbrahim, Paskeviç ve Şark Seraskerliği ile İlişkileri, Türkler 12, Yeni Türkiye Yayınları, 2002, Ankara.
• 10. VALEHOĞLU, Fahri, Ġarapapaġlar ve Onların XIX Esr Herb Tari{i Seda Neşriyyatı, 2005, Bakı.
• 11. BITIS, Alexander, 1828-1829 Türk-Rus Savaşı ve Edirne Antlaşması, çev.: Nasuh Uslu, Türkler, Yeni Türkiye Yayınları, 2002, Ankara.
• 12. KURAT, Akdes Nimet, Türkiye ve Rusya, Kültür Bakanlığı Yay., 1990, Ankara.
• 13. HACIYEV, Valeh, Folklorumuzun Üfüġleri (Azerbaycan-Gürcü Folklor Elaġeleri Tiri{inden), Yazıçı Neşriyatı, 1991, Bakı.
• 14. TEDVADZE, Şota ve Otar, XIX Əsrin Birinci Yarısında Ermənilərin Kvemo Kartili Və Samtsxe Bölgələrinə Kütləvi Şəkildə Köçürülmələri, Tercüme eden: Mirze Mehemmedoğlu, Garapapaglar Dergisi, S. 13, 2008, Tiflis.
• 15. BOSTAN, İdris, Ahıska, Türkiye Diyanet Vakfı Ansiklopedisi, C. 1, 1988, İstanbul.
• 16. PİRİYEV, Allahverdi - PİRİYEVA, Sevil, Türksüz Kalan Ahıskam, Vektor Neşrler Evi, 2007, Bakı.
• 17. TÜRKÎ, İbrahim - PİRİYEVA, Sevil (2009), Ahıska Türklerinin Tarihi, İslam ve Aile Durumu Ansitlopedisi, “Kitap” Baspası, 2009, Şimkent.
• 18. PİRİYEVA, Sevil - PİRİYEV, Allahverdi, Türk Dünyası ve Ata Yurdum Ahıska, Tuna Yay., 2003, Bakı.
• 19. KAFKASYALI, Ali, Kafkaslar’dan Gelen Ezan Sesleri, Eser Ofset, 1991, Erzurum.
• 20. KAFKASYALI, Ali, İran Türkleri, Bilgeoğuz Yayınları, 2010, İstanbul.
• 21. HALHALİ, Ali, “Azerbaycan’ın Sulduz Vilâyetinde (Nağadey Şehristanında) Meskûnlaşan Borçalılar (Karapapaklar)”, Nevidi Azerbaycan gazetesi, 11 Behmen 1382, Urmiye.
• 22. KAHRAMANPUR, Yusuf, Ferheng-e Âme-ye Él Ġarapapa€, Yaz Neşriyyatı, 1385, Urmiye.
• 23. VELİLİ-BAHARLI, M. Hasan, “Azerbaycan”, 1921, Bakı.
• 24. YEGANE, İsa, İl Garapapa{, Şems Neşriyyatı, 1369, Urmiye.
• 25. TÜRKMENBAŞI, Saparmurat, Ruhnâme, 2001, Aşgabat.