Üsküp Türk Ağızlarında Cümle Bilgisi

Yıl 2022, Sayı: 111, 93 - 115, 31.10.2022

Elifnur Yıldız Yalçındağ

Öz

Kuzey Makedonya’nın başkenti olan Üsküp, etnik olarak karışık bir bölgede bulunmaktadır. Üsküp’te Türkler ve yetişkinleri Slav dillerini konuşan Türk topluluklarının yanında Makedonlar, Arnavutlar, Çingeneler, Ulahlar vb. etnik gruplar yaşamaktadır. Söz konusu etnik grupların konuştuğu diller, Türkçeden etkilendiği gibi Üsküp Türk Ağızları da Makedonca, Sırpça ve Arnavutçadan ses ve şekil bilgisiyle söz dizimi açısından yoğun bir şekilde etkilenmiştir. Özellikle Balkan Savaşlarından sonra söz konusu etki daha da artmıştır. Çeşitli zorluklar neticesinde meydana gelen göçler sebebiyle bölgede yaşayan Türkler azınlık hâline gelmiştir. Türkçeyi konuşan halkın azınlık olması sebebiyle Türkçe eğitim ve öğretim hakları ellerinden alınmıştır. Azınlık durumunda olan Türk halkı 8. sınıftan sonraki eğitimini Makedonca, Arnavutça, Sırpça eğitim veren okullarda tamamlamıştır. Böylece Türkçenin yanında Makedonca, Sırpça ya da Arnavutça dillerinin en az birini ya da ikisini öğrenmiştir. Bunun neticesinde iki veya çok dillilik meydana gelmiştir. Söz konusu durum da Üsküp Türk Ağızlarını, Balkan dillerine yaklaştırırken, ölçünlü Türkçeyle Anadolu Ağızlarından uzaklaştırmaktadır. Makalemiz, 27.01.2022 tarihinde savunmuş olduğumuz Üsküp Merkez ve Çevresi Türk Ağızları (İnceleme-Metinler-Sözlük) isimli çalışmamızdan istifade edilerek üretilmiştir. Üsküp Türk Ağızları cümle bilgisi yönünden ele alınıp örnekler üzerinden detaylı bir inceleme yapılmıştır. Ayrıca Üsküp Türk Ağızlarının ölçünlü Türkçeden farklı olarak Makedonca, Arnavutça ve Sırpçadan etkilendiği söz dizimi unsurlarından bahsedilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Üsküp Türk Ağızları, Söz Dizimi, Makedonca, Arnavutça, Sırpça

Үскүп түрік диалектілеріндегі синтаксис

Öz

Солтүстік Македонияның астанасы Үскүп, этникалық аралас аймақта орналасқан. Үскүпте славян тілінде сөйлейтін түріктер мен түркі халықтарымен қатар, македондықтар, албандар, сығандар, влахтар т.б этникалық топтар өмір сүреді. Бұл этникалық топтар сөйлейтін тілдерге түрік тілі, ал Үскүп түрік диалектілеріне фонетика мен морфология, синтаксис тұрғысынан алғанда македон, серб және албан тілдері қатты әсер етті. Балқан соғыстарынан кейін бұл әсер одан да арта түсті. Түрлі қиыншылықтар нәтижесінде сондай-ақ, орын алған көші-қон салдарынан аймақта тұратын түріктер азайды. Түрік тілінде сөйлейтін халық саны аз болғандықтан, олардың түрікше білім алу және оқу құқықтары олардан алынды. Азшылықты құрайтын түрік халқы 8-сыныптан кейін македон, албан, және серб тілдерінде білім беретін мектептерде оқуын аяқтады. Осылайша, олар түрік тілінен басқа, кем дегенде македон, серб және албан тілдерінің біреуін немесе екеуін де үйренді. Соның нәтижесінде қостілділік және көптілділік пайда болды. Бұл жағдайда Үскүп түркі диалектілері балқан тілдеріне жақындаса, оларды өлшемді түрік тілімен Анадолы диалектілерінен алыстатады. Мақаламыз 27. 01. 2022 жылында қорғалған «Үскүп орталығы және айналадағы түрік диалектілері (Шолу-мәтіндер-сөздік)» атты зерттеуімізді пайдалану арқылы жасалды. Үскүп түрік диалектілері синтаксис тұрғысынан қарастырылып, мысалдар арқылы егжей-тегжейлі талдаулар жасалды. Сонымен қатар, Үскүп түрік диалектілерінің өлшемді түрікшеден айырмашылықта болып, македон, албан және серб тілдерінен әсер еткен синтаксис элементтері туралы айтылды.

Anahtar Kelimeler

Үскүп түрік диалектілері, синтаксис, македон тілі, албан тілі, серб тілі.

SYNTAX IN SKOPJE TURKISH DIALECTS

Öz

Skopje, the capital of North Macedonia, is located in an ethnically mixed region. Different etchic groups live in Skopje such as Macedonians, Albanians, Gypsies, Vlachs, etc., as well as Turkish communities whose adults speak Slavic languages. The languages spoken by these ethnic groups were influenced by Turkish, and Skopje Turkish Dialects were heavily influenced by Macedonian, Serbian and Albanian in terms of phonetics and morphology, as well as syntax. Especially after the Balkan Wars, the mentioned effect increased even more. Due to the migrations that occurred as a result of various difficulties, the Turks living in the region became a minority.
Due to the minority of the Turkish-speaking people, their Turkish education and training rights were taken away from them. Turkish people, who are a minority in the region, completed their education after the 8th grade in schools that provide education in Macedonian, Albanian and Serbian. Thus, besides Turkish, they learned at least one or more languages like Macedonian, Serbian or Albanian. As a result, bilingualism or multilingualism has emerged. In this case, while bringing Skopje Turkish Dialects closer to Balkan languages, it moves them away from Anatolian Dialects with standard Turkish. Our article was produced by making use of our study named Skopje Center and Surrounding Turkish Dialects (Review-Texts-Dictionary), which we defended on 27.01.2022. Skopje Turkish Dialects were handled in terms of syntax and a detailed analysis was made through examples. In addition, syntax elements that Skopje Turkish Dialects are influenced by Macedonian, Albanian and Serbian, unlike standard Turkish, are mentioned.

Anahtar Kelimeler

Skopje Turkish Dialects, Syntax, Macedonian, Albanian, Serbian

Синтаксис турецких диалектов Скопье

Öz

Скопье, столица Северной Македонии, расположена в этнически смешанном регионе. В Скопье вместе с турками и другими славяноязычными тюркскими народами проживают македонцы, албанцы, цыгане, влахи и другие этнические группы. Языки, на которых говорят эти этнические группы, находились под влиянием турецкого языка, а турецкие диалекты Скопье находились под сильным влиянием македонского, сербского и албанского языков с точки зрения фонетики, морфологии, а также синтаксиса. Особенно после Балканских войн данное влияние еще больше усилилось. Из-за переселений, происходивших в результате различных трудностей, проживающие в регионе тюркские народы оказались в меньшинстве. Из-за меньшинства тюркоязычного населения у них отобрали право на турецкое образование и обучение. Турки, составляющие меньшинство, завершили свое образование после 8-го класса в школах, в которых обучение ведется на македонском, албанском и сербском языках. Таким образом, они выучили по крайней мере один или даже два языка наряду с турецким. В результате возникло двуязычие или многоязычие. В этом случае, приближаясь к балканским языкам, турецкие диалекты Скопье отдаляются от анатолийских диалектов и от стандартного турецкого языка. Данная статья была подготовлена с использованием диссертации под названием «Турецкие диалекты в центре и окрестностях Скопье (Исследование-Тексты-Словарь)», которая была защищена 27.01.2022 года. Турецкие диалекты Скопье были исследованы с точки зрения синтаксиса, а также был проведен подробный анализ с помощью примеров. Кроме того, упоминаются некоторые элементы синтаксиса турецких диалектов Скопье, на которые повлияли македонский, албанский и сербский языки, и которые отличают эти диалекты от стандартного турецкого языка.

Anahtar Kelimeler

турецкие диалекты Скопье, синтаксис, македонский язык, албанский язык, сербский язык.

Kaynakça

• 1.Abbas, Z. B. (1998). “Makedonya’da Türklerin Eğitimi” Balkan Ülkelerinde Türkçe Eğitim ve Yayın Hayatı Bilgi Şöleni, TDK. Ankara. s.283-300.
• 2. Balcı, M. (2010). Kosova ve Makedonya Türk Ağızlarında Devrik Cümle Meselesi. Avrasya Etüdleri (s. 43-60). içinde T.C. Türk İşbirliği ve Kalkınma İdaresi Başkanlığı.
• 3. Canhasi, S. (2012). Kosova Türk Ağızlarına Arnavut Dilinin Etkisi. 205-212
• 4. Çavuşoğlu, H. (2014). Yugoslavya-Makedonya'dan Türkiye'ye 1952-67 "Kitlesel" Göçü ve Bursa'daki Göçmen Kesimi . Mülkiye Dergisi , 30 (251) , 151-184
• 5. Günşen, A. (2009). Dil Etkileşimi Açısından Makedonya ve Kosova Türk Ağızları. Turkish Studies, Volume 4/8
• 6. Günşen, A. (2010). Rumeli Ağızlarının Söz Dizimi Üzerine I- (Makedonya ve Kosova Türk Ağızları Örneği). Turkish Studies, 462-494.
• 7. İlbeği, H. (2005). Dağılan Yugoslavya-Kosova Ekseninde Türk Olma Bilinci Avrupa’dan Asya’ya Sorunlu Türk Bölgeleri içinde, (s. 191). İstanbul.
• 8. Karaağaç, G. (2013). Dil Bilimi Terimleri Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• 9. Karaağaç, G. (2013). Türkçenin Dil Bilgisi. Ankara: Akçağ Yayınları.
• 10. Korkmaz, Z. (2010). Balkan Türkçesi Ağızları ile Türkiye Türkçesi Ağızları Arasında Sosyo-Linguistik Açıdan Kısa Bir Karşılaştırma. Belleten, 103-118.
• 11.Yıldız Yalçındağ, E. (2021). Üsküp'te Türkçe Eğitimi ve Türkçenin Genç Nesil Tarafından Öğrenilmesi Üzerine. Balkanlarda Türk Dili ve Edebiyatı Araştırmaları, s. 39-52.
• 12.Yıldız Yalçındağ, E. (2022). Üsküp Merkez ve Çevresi Türk Ağızları (İnceleme-Metinler-Sözlük), Yayımlanmamış Doktora Tezi. Çanakkale, ÇOMÜ Lisansüstü Eğitim Enstitüsü.