Ulusal kültürün bir özelliği olarak şecere

Yıl 2022, Sayı: 112, 190 - 204, 26.12.2022

Nurlan Mansurov

Öz

Özet. Makale, halk kültürünün özelliklerinden biri olarak kabul edilen şecereyi incelemektedir. Çalışma, şecerelerin tanınmasını tarihsel veriler olarak ele almakta ve tarihin sayfalarından bilgi vermektedir. Geçmiş tarihimizi incelerken, tarih biliminde soykütük verilerinin rolü, yazılı verilerin milli değerlerden biri olarak tanınması, milli tarihin tanınmasındaki rolü netlik kazanmaktadır. İnsanlığın gelişim tarihinde benzersiz olan şecerelerin kültürel mirasının sözde ana göstergeleri ve ulusal karakteri, türleri ve önemli versiyonları belirlenir. Şecere araştırmaların incelenirken, son yıllardaki soy bilimcilerin eksiklikleri ve sebeplerine de değinilmiştir. Ancak şecerenin en büyük örneğinin manevi gıda olduğu kadar önemli yazılı veriler olduğu da belirtilmektedir. Ve analiz, geleneksel yazılı kaynaklara yansıyan veriler olan Orta Çağ eserleri de dahil olmak üzere şecere ile ilgili dönemlere ayrılmıştır. Çünkü bozkır kültürünün yönlerinden biri olan soyağacı sistemine dayanmaktadır. Konunun analizi, beşeri bilimlerde ve felsefi bilgide yaygın olarak kullanılan tarihsel, mantıksal ve ulusal bilginin ilişkisini, tarihselden soyuta gerçeğe geçişi içerir. Tarih, dil, edebiyat, etnografya vb. dallar açısından araştırma ihtiyacı bar. Bu şecere çalışması ile bağlantı, ulusal kültürün özelliklerinden birine dayanmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Anahtar kelimeler: milli kültür, şecere, tarihi veriler, manevi bilgi, manevi hazine.

Шежіре – ұлттық мәдениеттің бір сипаты

Öz

Аңдатпа. Мақалада мәдениеттің бір сипаты ретінде танылатын шежіре атаулыға талдау жасалынады. Зерттеу барысында тарих беттерінен мәліметтер ұсынатын шежірелердің тарихи дерек ретінде танылу қарастырылады. Өйткені өткен тарихымызды саралап, талдауда шежірелердегі деректердің тарих ғылымындағы рөлі, жазба деректердегі мағлұматтардың ұлттық құндылықтың бірі ретінде танылуы, ұлттық тарихты танудағы орны ғалымдар пікірі негізінде сөз етіледі. Адамзат баласының даму тарихында ерекше саналатын шежірелердің мәдени мұраның басты көрсеткіші әрі оның ұлттық сипаты, жанрлық түрлері аталып, маңызды саналатын нұсқалары ұсынылады. Шежіре атаулыны саралауда соңғы жылдары шежіретанушылар тарапынан жіберілген кемшін тұстары, олардың себебі де тілге тиек етіледі. Алайда шежіренің барынша үлгі-өнегенің рухани азық, сондай-ақ маңызды жазба деректер қатарынан саналатыны нақтыланады. Талдау барысында шежіре атаулыға қатысты кезеңдер, оның ішінде орта ғасыр кезеңіндегі еңбектер, дәстүрлі жазба деректерде көрініс тапқан мәліметтер сараланады. Бір сөзбен айтқанда, далалық мәдениеттің бір қыры саналатын шежіре жүйесі негізге алынады. Тақырыпты талдауда гуманитарлық және философиялық білімдерде кеңінен қолданылатын тарихилық, логикалық әрі ұлттық танымның өзара байланысы, тарихи негіздегі абстрактылықтан нақтылыққа өту тәсілдері қамтылады. Тарих, тіл, әдебиеттану, этнография, т.б. салалар тұрғысынан зерттеулер қажеттігі аталып, шежіре атаулы ұлттық мәдениеттің бір сипаты тұрғысынан зерттеп-зерделену қажеттігі басшылыққа алынады.

Anahtar Kelimeler

Кілт сөздер: ұлттық мәдениет, шежіре атаулы, тарихи дерек, рухани таным, рухани қазына.

Genealogy as a feature of national culture

Öz

Annotation. The article analyzes the genealogy, which is recognized as one of the characteristics of the culture of the people. The study considers the recognition of genealogies as historical data, providing information from the pages of history. After all, when analyzing our past history, it becomes clear the role of genealogical data in historical science, the recognition of written data as one of the national values, the role of national history in the recognition of national history. The so-called main indicators of the cultural heritage of genealogies, unique in the history of the development of mankind, and its national character, genres and important versions are determined. When analyzing genealogical names, the shortcomings of genealogists of recent years, and their causes, are also mentioned. However, it is specified that the greatest example of genealogy is spiritual food, as well as important written data. And the analysis is devoted to periods related to genealogy, including the works of the Middle Ages, data reflected in traditional written sources. In short, it is based on the system of genealogy, which is one of the aspects of the steppe culture. The analysis of the topic includes the relationship of historical, logical and national knowledge, widely used in the humanities and philosophical knowledge, the transition from the historical to the abstract to the real. The need for research in terms of branches like history, language, literature, ethnography, etc. connection with this study of genealogy is based on one of the characteristics of national culture.

Anahtar Kelimeler

Key words: national culture, genealogy, historical data, spiritual knowledge, spiritual treasure.

Генеалогия как особенность национальной культуры

Öz

Аннотация. В статье анализируется генеалогия, которая признанная одной из характеристик культуры народа. В исследовании рассматривается признание генеалогий как исторических данных, дающих информацию со страниц истории. Ведь при анализе нашей прошлой истории выясняется роль генеалогических данных в исторической науке, признание письменных данных одной из национальных ценностей, роль национальной истории в признании национальной истории. Определяется так называемые основные показатели культурного наследия родословных, уникальных в истории развития человечества, и его национальный характер, жанры и важные версии. При анализе генеалогических имен также упоминаются недостатки специалистов-генеалогов последних лет, и их причины. Однако уточняется, что величайшим образцом генеалогии является духовная пища, а также важные письменные данные. А анализу посвящены периоды, относящиеся к генеалогии, в том числе произведения Средневековья, данные, отраженные в традиционных письменных источниках. Так как, в ее основе лежит система генеалогии, являющаяся одним из аспектов степной культуры. Анализ темы включает взаимосвязь исторических, логических и национальных знаний, широко используемых в гуманитарных науках и философских знаниях, переход от исторического к абстрактному к реальному. Необходимость исследования с точки зрения отраслей как история, язык, литература, этнография и т.д. связи с этим изучения генеалогии основывается одной из характеристик национальной культуры.

Anahtar Kelimeler

Ключевые слова: национальная культура, генеалогия, исторические данные, духовное знание, духовное сокровище.

Kaynakça

• Пайдаланған әдебиеттер
• 1. Алпысбес М.А. Қазақ шежірелері – тарихи дерек ретінде. Тар.ғыл.докт. ғыл. дәреже. алу үшін дайындалған диссертация. – Алматы, 2007.
• 2. Шамахай С. «Құпия шежіре» – мәдени мұра. Әл-фараби атындағы қазақ ұлттық университеті Хабаршысы, Философия сериясы. Мəдениеттану сериясы. Саясаттану сериясы. №2 (60). – Алматы: «Қазақ университеті», 2017. – 298 бет. 164-174 беттер. 166-бет 3. Құдайбердіұлы Ш. Түрік, қырғыз-қазақ һәм ханлар шежіресі. – Астана: «Алтын кітап», 2007. – 270 бет. 143-бет.
• 4. Қайдар Ә. Қаңлы (тарихи шежіре). – Алматы: «Дайк-Пресс» баспасы, 2004. – 600 бет. 387-бет.
• 5. Келімбетов Н. Түркі халықтарының ежелгі әдеби жәдігерліктері. – Алматы: Раритет, 2011. – 432 бет. 361-бет.
• 6. Құран кәрім қазақша мағына және түсінігі. Сауд Арабиясы, Медине: Фаһд патшаның баспасы, 1991. – 604 бет. 583-бет.
• 7. Арабско-русский словарь. – Ташкент: «Камалак», 1994. І том. С. 418. Стр. 382.
• 8. Алпысбес М.А. Қазақ шежірелері – тарихи дерек ретінде. Тар.ғыл.докт. ғыл. дәреже. алу үшін дайындалған диссертацияның авторефераты. – Алматы: «Қазақ университеті» баспаханасы. – 56 бет. 9-бет. 9. Курманбаева Ж.Б. Қазақ тіліндегі сан атауларының лингвомәдениеттанымдық негізі. Философия докторы (PhD) ғылыми дәрежесін алу үшін дайындалған диссертация. – Алматы, 2020. – 164 бет. 101-бет.
• 10. Ғабитханұлы Қ. Қазақ мифологиясының тілдегі көрінісі. – Алматы: «Арыс» баспасы, 2006. – 168 бет. 114-бет.
• References
• 1. Alpysbes M.A. Qazaq şejırelerı – tarihi derek retınde. Tar.ğyl.dokt. ğyl. däreje. alu üşın daiyndalğan disertasia. – Almaty, 2007.
• 2. Şamahai S. «Qūpia şejıre» – mädeni mūra. Äl-farabi atyndağy qazaq ūlttyq universitetı Habarşysy, Filosofia seriasy. Mädeniettanu seriasy. Saiasattanu seriasy. №2 (60). – Almaty: «Qazaq universitetı», 2017. – 298 bet. 164-174 better. 166-bet 3. Qūdaiberdıūly Ş. Türık, qyrğyz-qazaq häm hanlar şejıresı. – Astana: «Altyn kıtap», 2007. – 270 bet. 143-bet.
• 4. Qaidar Ä. Qañly (tarihi şejıre). – Almaty: «Daik-Pres» baspasy, 2004. – 600 bet. 387-bet.
• 5. Kelımbetov N. Türkı halyqtarynyñ ejelgı ädebi jädıgerlıkterı. – Almaty: Raritet, 2011. – 432 bet. 361-bet.
• 6. Qūran kärım qazaqşa mağyna jäne tüsınıgı. Saud Arabiasy, Medine: Fahd patşanyñ baspasy, 1991. – 604 bet. 583-bet.
• 7. Arabsko-ruski slovär. – Taşkent: «Kamalak», 1994. I tom. S. 418. Str. 382.
• 8. Alpysbes M.A. Qazaq şejırelerı – tarihi derek retınde. Tar.ğyl.dokt. ğyl. däreje. alu üşın daiyndalğan disertasianyñ avtoreferaty. – Almaty: «Qazaq universitetı» baspahanasy. – 56 bet. 9-bet.
• 9. Kurmanbaeva J.B. Qazaq tılındegı san ataularynyñ lingvomädeniettanymdyq negızı. Filosofia doktory (PhD) ğylymi därejesın alu üşın daiyndalğan disertasia. – Almaty, 2020. – 164 bet. 101-bet.
• 10. Ğabithanūly Q. Qazaq mifologiasynyñ tıldegı körınısı. – Almaty: «Arys» baspasy, 2006. – 168 bet. 114-bet.