КҮН-РӘМІЗ

Yıl 2008, Sayı: 37-38, 81 - 107, 22.12.2008

Sh. Ahmetuly

Öz

Автор мақаласында қазақ халқының ежелден келе жатқан күнге табыну, тәңірін мадақтау дәстүрін еске түсіре отырып, «күн» сөзінің көне қытай, көне түркі, қазіргі түркі халықтарындағы мағынасын салыстырып түсіндіреді.

Anahtar Kelimeler

күн, рәміз, күнге табыну

SUN - SYMBOL

Öz

The article deals with the traditions of worshipping to the sun, honouring the blue heavens. The author compares ancient Chinese, Turkic languages with modern Turkic languages in order to explain the meaning of the word «sun».

Anahtar Kelimeler

sun, symbol, sun worship

Kaynakça

• 1. Осы мақаладагы ежелгі Кытайдағы сауыт-суйек жазуларының улгілері көрсетілген суреттер 王本兴编: «甲骨文小字典», 文物出版社, 北京 2006年 жен 古代汉语字典»,商务印书馆, 北京, 2005 年 атты кiтаптардан алынды. Әр топтагы керсетілген исроглиф үлгілерінің ең соңғысы Қазіргі қытай тілінің майда исроглифтері көрсстеді. Қытай иероглифтерінің ескіше отылуы 郭锡良:《字古音手册»,北京大学出版社,李珍毕 周长相,汉字古今音表»(修订本),中华书局, 1999年 деген кiтаптардан алынды.
• 2. Кытай тiлинде дэй нероглифінің қатысуымен дейуан (大王, дейфу (大夫), тэй иероглифiнің қатысуымен тейгун(太公), тейхоу (太后), тойзы (太子) тэрзд музэлм-лауазымдар жасалады. Ежелгі қытайлық "дажянжюн" (大() дегсн лауазым сскі түркі тіліндегі мұрағаттарда тай сенун түрінде хатталған Қытай синологтарында жянкюн атауы ескі туріктерге енген.
• 3. 崇義 王心怡编«商同图形文字编》,文物出版社, 46-53页.
• 4. Сүлейменов Олжас: «Аз и Я» (ауд. Сәбетқазы Ақатаев), Алматы, Жазушы, 1992, 229 бет.
• 5. «Древнетюркский словарь» («ДТС», изд. «Шаука», Ленинград, 1966, ескі түрікше жазылған «Балнамадағы» («Iriq bitig») ta,ri bulittry bolti (күн бұлтты болды), toyan quš tä,riden qodi (сұңкар аспаннан шүйілді) деген мысалға қараңыз. Моңголшада тәшгэр үүлтэх - күн бұлттай бастау, тэшгәр пиргэх - күп шатырлау. Ескі түрік тіліші сөздігінки (ДТС) алігап мысалдар томецдегі мәтін арасында бет нөмірімен керсетіледі.
• 6. Ежелгі түрікшеде: aj tänri, jasin tänri, jel tänri, kün tänri («ДТС», изд«Наука», Ленинград, 1966, 544 бет.), моңғолшада: хар зүгийн тэнгэр - (шаман-буддалық нанымда) қара ниет тәңір (қара періште), цагаан зүгийн тэнгэр (шаман-буддалық нанымда) ақ ниетті тәңір (жарылқағыш тәңір, ақ періште) («Меңғолша қазақша сөздік» 495 бет), Хантәнір (Қазақстан мен Қытайдың шекарасындағы Тянь шанның биік шыңы) деген мысалдарға қараңыз. Хан тәңір сөзі өзге түрік тілдерінде қан деңір (йұғыр), қан тегір (сағай), қантегрі (тува) түрлерімен жолығады ( «Язык желтых уйгуров»)
• 7. Малов С. Е.: «Язык желтых уйгуров», словарь и грамматика, изд. Академии наук Казахской CCP, Алаты, 1957 1992#, Сарыұйғыр (ұйғыр) тілінің мысалдары аталған екі еңбектен алынды.