KAZAK HALK İNANCINDA ATALAR KÜLTÜ, CİN, ŞEYTAN VE MELEK (MANGISTAV EYALETİ ÖRNEĞİ)

Yıl 2023, Sayı: 116, 13 - 30, 30.12.2023

Erdal Aday Dina Abdygaliyeva

https://doi.org/10.59358/ayt.1334660

Öz

Halk inançları, insanını var olduğu andan itibaren oraya koyduğu ve milli kültürün şekillenmesini sağlayan toplumsal kabullerdir. Kazak halkının manevi mirasında eski çağlardan beri ulusal kimlikle iç içe yaşayan konar-göçer hayata göre şekillenen Şamanizm inancından beslenen halk inançlarının günlük hayatta özel bir yeri vardır. Kazak halk inançları ve ritüelleri, başta hayatın geçiş dönemleri olmak üzere hayatın her aşamasında, varlığını hissettirir. Kazak halkı, bu halk inançlarının eğitici işlevini nesil terbiyesinde çok etkili bir şekilde kullanmışlardır. Bu makalede gelenek ve görenekleri bozulmayan Kazakistan’ın güneybatısında, Hazar denizinin kıyısında yer alan Mangıstav eyaletindeki halk inançları atalar kültü, demonik varlıklarla ilgili tasavvurlar başta olmak üzere cin, melek gibi varlıklar etrafında ortaya konulan inanç yapıları yorumlanmaktadır. Toplumun önderleri olarak kabul edilen şahsiyetlerin öldükten sonra da toplumu koruduğuna inanılır. Bu inançların temelinde olağanüstü varlıklara karşı duyulan hürmet ve onlardan korunma amacı yatmaktadır. Bu çalışmada, Mangıstav eyaleti özelinde yaşatılan halk inançları literatür taraması ve saha çalışmasında görüşme tekniğiyle toplanmış ve incelenmeye çalışılmıştır. Ayrıca, Türk kültür atlasının ortaya çıkartılmasına katkı vermek, Kazak halk inançlarıyla Anadolu Türklüğü arasında yapılacak karşılaştırma çalışmalarına katkıda bulunulmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Halk İnançları, Ruh, Cin, Şeytan, Melek

(ҚАЗАҚ ХАЛЫҚ НАНЫМЫНДАҒЫ АТА-БАБА КУЛЬТІ, ЖЫН, ШАЙТАН МЕН ПЕРІШТЕ (МАҢҒЫСТАУ ОБЛЫСЫ МЫСАЛЫ))

Öz

Халықтық наным-сенімдер - бұл адамдарды өмір сүрген сәттен бастап сол жерге орналастыратын және ұлттық мәдениетті қалыптастыратын әлеуметтік қабылдау. Қазақ халқының рухани мұрасында ежелден ұлттық болмыспен бірге өмір сүріп келе жатқан көшпелі тұрмысқа сай қалыптасқан халықтық наным-сенімдердің күнделікті өмірде алатын орны ерекше. Қазақтың халықтық наным-сенімдері мен әдет-ғұрыптары өмірдің әр кезеңінде, әсіресе өмірдің өтпелі кезеңдерінде өзінің қатысуын көрсетеді. Қазақ халқы ұрпақ тәрбиесінде осы халықтық наным-сенімдердің тәрбиелік қызметін өте тиімді пайдаланған. Бұл мақалада Қазақстанның оңтүстік-батысында, Каспий теңізінің жағасында орналасқан Маңғыстау облысындағы салт-дәстүрі мен әдет-ғұрпы бұзылмаған халық наным-сенімдері ата-бабалар культі, жын мен періште сияқты болмыстардың төңірегінде түсіндіріледі. Қоғамның көшбасшысы ретінде қабылданған тұлғалар өлгеннен кейін қоғамды қорғайды деп саналады. Бұл сенімдердің негізі – ерекше жаратылыстарға құрмет көрсету және олардан қорғану мақсаты. Бұл зерттеуде Маңғыстау облысында сақталған халық нанымдары әдебиеттерге шолу және далалық сұхбат әдісі арқылы жинақталып, талданған. Сонымен қатар, түрік мәдени атласының ашылуына үлес қосуға және қазақ халқының наным-сенімдері мен Анадолы түрікілігін салыстыру зерттеулеріне үлес қосу мақсатында жазылған.
Түйін сөздер: Халық Нанымдары, Рух, Жын, Шайтан, Періште

Anahtar Kelimeler

Халық Нанымдары, Рух, Жын, Шайтан, Періште

ANCESTRAL CULT, JINN, DEVİL AND ANGEL IN KAZAK FOLK BELIEFS (EXAMPLE OF MANGISTAU PROVINCE)

Öz

Folk beliefs are the social assumptions that people have put in place from the moment of their existence and that enable the shaping of national culture. In the spiritual heritage of the Kazakh people, folk beliefs fed by the belief in Shamanism, which has been shaped according to the nomadic life that has been intertwined with the national identity since ancient times, have a special place in daily life. Kazakh folk beliefs and rituals make their presence felt at every stage of life, especially in the transitional periods of life. The Kazakh people have used the educational function of these folk beliefs very effectively in the upbringing of the generation. In this article, the folk beliefs in the Mangıstav province, located on the shores of the Caspian Sea in the southwest of Kazakhstan, whose traditions and customs are intact, are interpreted around the cult of ancestors, demonic beings, especially the belief structures put forward around beings such as jinn and angels. It is believed that the personalities accepted as the leaders of the society protect the society even after death. The basis of these beliefs is the reverence for extraordinary beings and the purpose of protection from them. In this study, the folk beliefs kept alive in the province of Mangıstav were collected and analysed through literature review and interview technique in fieldwork. In addition, it has been tried to contribute to the Turkish cultural atlas and to contribute to the comparison studies to be carried out between Kazakh folk beliefs and Anatolian Turkishness.

Anahtar Kelimeler

Folk Beliefs, Soul, Jinn, Devil, Angel

КУЛЬТ ПРЕДКОВ, ДЖИННА, ДЬЯВОЛА И АНГЕЛА В КАЗАХСКИХ НАРОДНЫХ ВЕРОВАНИЯХ (НА ПРИМЕРЕ МАНГИСТАУСКОЙ ОБЛАСТИ))

Öz

Народные верования - это социальные представления, которые сложились у людей с момента их существования и которые позволяют формировать национальную культуру. В духовном наследии казахского народа особое место в повседневной жизни занимают народные верования, питаемые верой в шаманизм, которая формировалась в соответствии с кочевой жизнью, переплетенной с национальной идентичностью с древних времен. Казахские народные верования и ритуалы дают о себе знать на каждом этапе жизни, особенно в переходные периоды жизни. Казахский народ очень эффективно использовал воспитательную функцию этих народных верований в воспитании поколения. В данной статье народные верования Мангыставской области, расположенной на берегу Каспийского моря на юго-западе Казахстана, традиции и обычаи которой сохранились в первозданном виде, интерпретируются вокруг культа предков, демонических существ, особенно структуры верований, выдвинутых вокруг таких существ, как джинны и ангелы. Считается, что личности, принятые в качестве лидеров общества, защищают общество после своей смерти. В основе этих верований лежит почитание необычных существ и цель защиты от них. В данном исследовании народные верования, сохранившиеся в Мангиставе, были собраны и проанализированы с помощью обзора литературы и метода интервью на местах. Кроме того, была предпринята попытка внести вклад в атлас турецкой культуры и внести вклад в сравнительные исследования, которые будут проводиться между казахскими народными верованиями и анатолийской тюркской культурой.

Anahtar Kelimeler

Народные Поверья, Дух, Джинн, Дьявол, Ангел

Kaynakça

• Anonim (1997). Mangıstav Ansiklopedisi içinde. Almatı: Atamura Yayınları. s.384.
• Azibayeva, B. (ed.) (2004). Babalar Sözi: Jüz Tomdık C.2, Astana: Foliant Yayıncılık.
• Beyaz, D. (2018). Türk Halk Kültüründe Cinler (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Kocaeli Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kocaeli.
• Bopayulı, B., & Kerimbay, S., Tölegen, M., vd. (2017). Salt-dastür söyleydi. Otbası hrestomatiyası. Almatı: Orhon Yayınevi.
• Boratav, P.N. (1969). 100 Soruda Halk Bilimi. Ankara: Gerçek Yayınları.
• Ekici, M. (2004). Halk Bilgisi (Folklor) Derleme ve İnceleme Yöntemleri. Ankara: Geleneksel Yayıncılık.
• Eren, M. (2013). “Halk İnancı” Kavramının Sınırları ve Sınırlılıkları Üzerine Bir İnceleme. Turkish Studies Dergisi, (8/13), 857¬–865.
• Karakurt, D. (2011). Türk Söylence Sözlüğü. Türkiye.
• Kaskabasov, S. (2009). Oyöris. Almatı: Jibek Joluv Yayıncılık.
• Kondıbay, S. (2010) Tandamalı Makalalar. Almatı: Arıs Yayıncılık.
• Kosbarmak, R. (2015). Beket Ata. Almatı: "İnrorm-M" Yayınevi.
• Kozgambayeva, G., & Yegizbaeva, M., A. (2021). Kazak Türklerinde "Yedi Ata" Kavramı ve Yedi Kuşağa Kadar Evliliğin Yasaklanması Geleneği. Millȋ Folklor Dergisi 17(129), 45-57.
• Kultanulu, A. (ed.). Beket-Ata. Almatı: Arıs Yayıncılık.
• Mankeeva, J., & Bizakov S., Jünisbek, Ӓ. (ed.) (2011). Kazak Adebi Tilinin Sözdigi (C. 11, s. 752). Almatı.
• Malbakov, M., Ongarbayeva, N., Üderbaev, A. (ed.) (2011). Kazak Adebi Tilinin Sözdigi (C. 10, s. 752). Almatı.
• Sakhi, Z., & Selçuk H. (2022). Güney Kazakistan Sosyal Hayatında Türbeler ve Türbelerde Yapılan Ziyaretler. Türk Kültürü Ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi (103), 206–225.
• Sezgin, A. (1998). Eren ve Evliya Kavramının Dini Tarihi Folklorik İzahı ve Eren İnancı Üzerine Düşünceler: I. Uluslararası Türk Dünyası Eren ve Evliyaları Kongresi.(ss.457-468. Ankara: Ervak Yayınları.
• Shadkam, Z., & Sultanbek, K. (2022). Yesevîlik Şeyhlerinden Hubbi Kıssasının Kazakistan Nüshası. Türk Kültürü Ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi (104), 1-14.
• Vali, N., & Kurmanbayulı Ş., Malbakov, M. (ed.) (2013). Kazak Sözdigi (Kazak Tilinin Bir Tomdık Ülken Tüsindirme Sözdigi). (s. 1488). Almatı: Dӓvir Yayıncılık.