АҚЫН ДӘСТҮРІНІҢ ЗИЯЛЫҚ ӨЛШЕМДЕРІ ЖАҒДАЙЫНДА ФИЛОСОФИЯ ЖӘНЕ ФОЛЬКЛИК өмiрiнiң, Фольклор Тiршiлiгiнiң, ФОЛКОЛОГИЯНЫҢ БАЙЛАНЫСЫ

Yıl 2024, Sayı: 119, 45 - 67, 30.09.2024

Sacide Çobanoğlu

https://doi.org/10.59358/ayt.1531553

Öz

Философия – білімді, даналықты сүю дегенді білдіреді, ал философ – даналықты, білімді жақсы көретін, соған ұмтылатын, жеткісі келетін адамды білдіреді. Теориялық философияда әр түрлі тақырыптағы ой-пікірлер фольклордағы халықтық идеяларға сүйене отырып, уақыт өте келе халықтық философияға айналатын іс-әрекеттер ретінде өмірге келеді. Ойлау арқылы философиялық әрекет нәтижесінде жеткен халық философиясы қоғамның тыныс-тіршілігін білдіреді. Орта Азиялық озан-бақсы дәстүріне негізделген және ХVІ ғасырда кофеханалар төңірегінде құрылған әуен стиліндегі поэзия дәстүрі түрік халық философиясын ұрпақтан-ұрпаққа жеткізетін құрылым, қызмет тізбегі болып табылады. Халықтық философияның қалыптасуында контекст қызметін атқаратын элемент – ақындар өмірге келген, олардың ой-санасының қалыптасуын қамтамасыз ететін халық өмірі. Біз түрік қоғамының халық данышпандары деп анықтайтын озандар ғасырлар бойы осы ұжымдық формацияны сақтап, халық философиясын жаңадан тудырған эпостарымен, әңгімелейтін халық әңгімелерімен, айтатын халық әндерімен білдіріп келеді.
Осы уақытқа дейін фольклортануда философиялық мәселелер философияның немесе теологияның шеңберіне жатады деген қате пікір қалыптасқан, алайда философиясыз ешбір формация тұрақты болмайтыны сияқты, философиясыз фольклорлық туынды/оқиға да болмайды. Осы орайда біздің зерттеуіміз фольклор мен философияның тығыз байланысын зерттеуге арналады. Қарастырылып отырған тығыз қарым-қатынасты ашу үшін озан дәстүрі өзінің интеллектуалдық өлшемдерімен қарастырылады және осы тұрғыда философия, фольклорлық өмір және фольклорлық философия элементтері фольклорлық тұрғыдан зерделеу стилі мәдени дәстүрі аясында қарастырылады.

Anahtar Kelimeler

Поэзия, Философия, Халық философиясы, Халық өмірі, Фольклор

THE RELATIONSHIP BETWEEN PHILOSOPHY AND FOLK LIFE, FOLK PHILOSOPHY, FOLKLOR IN THE CONTEXT OF THE INTELLECTUAL DIMENSIONS OF THE POETRY TRADITION

Öz

Philosophy means the love of knowledge/wisdom, and a philosopher is a person who loves wisdom and knowledge, seeks it, and strives to attain it. In theoretical philosophy, thoughts on different subjects evolve into activities that eventually form folk philosophy, based on folk ideas within folklore. Folk philosophy, derived from philosophical activity through contemplation, represents the lifeblood of a society. The tradition of minstrel-style poetry, rooted in the Central Asian bard-baksı tradition and structured around coffeehouses in the 16th century, is a chain of activities that transmits Turkish folk philosophy from generation to generation. The element that provides the context for the formation of folk philosophy is the folk life into which the bards were born, which shapes their mentality. The bards, whom we define as the folk sages of Turkish society, have preserved this collective formation for centuries, expressing the folk philosophy they articulate through the epics they create in each recitation, the folk stories they recount, and the folk songs they sing.
There has been a misconception in folklore studies that philosophical issues fall solely within the realm of philosophy or theology; however, no formation can endure without philosophy, and no folklore product or event can persist without a philosophical foundation. In this respect, our study examines the close relationship between folklore and philosophy. To reveal this close relationship, the tradition of bards will be addressed with its intellectual dimensions, and in this context, elements of philosophy, folk life, and folk philosophy will be examined within the framework of the minstrel-style cultural tradition, from a folkloric perspective.

Anahtar Kelimeler

Bards, Philosophy, Folk Philosophy, Folklife, Folklore

В КОНТЕКСТЕ ИНТЕЛЛЕКТУАЛЬНЫХ ИЗМЕРЕНИЙ ПОЭТОВСКОЙ ТРАДИЦИИ ВЗАИМОСВЯЗЬ ФИЛОСОФИИ И НАРОДНОЙ ЖИЗНИ, НАРОДНАЯ ЖИЗНЬ, ФОЛЬКОЛОГИЯ

Öz

Философия, как стремление к знанию и мудрости, обозначает глубокую любовь к этим концепциям, а философ – это личность, которая активно стремится к их достижению. В теоретической философии идеи развиваются в рамках различных концептуальных систем и со временем перерастают в народную философию, которая базируется на народных идеях и фольклоре. Народная философия, сформированная через философскую деятельность и размышления, отражает жизненную силу общества. Традиция поэзии в стиле менестреля, восходящая к среднеазиатской традиции озаны-бакшы и структурированная вокруг кофейных домов в XVI веке, представляет собой механизм передачи турецкой народной философии от поколения к поколению. Важнейшим контекстом формирования народной философии является народная жизнь, в которой зарождаются озаны и формируется коллективное сознание. Озаны, как народные мудрецы турецкого общества, сохраняли эту коллективную форму на протяжении веков и выражали народную философию через свои эпосы, народные рассказы и песни, которые они создавали и интерпретировали.
До настоящего времени в фольклористике существовало ошибочное представление о том, что философские вопросы относятся исключительно к философии или теологии. Однако ни одна культурная формация не может существовать без философии, и фольклорные явления не могут быть поддержаны без философского контекста. В этом свете наше исследование направлено на изучение тесной связи между фольклором и философией. Для этого будет рассмотрена традиция озанов с интеллектуальной точки зрения, и в этом контексте будут проанализированы элементы философии, народной жизни и народной философии в рамках культурной традиции стиля менестреля с фольклорной перспективы.

Anahtar Kelimeler

Поэзия, Философия, Народная философия, Фольклорный быт, Фольклор

OZANLIK GELENEĞİNİN DÜŞÜNSEL BOYUTLARI BAĞLAMINDA FELSEFE ve HALKHAYATI, HALK FELSEFESİ, HALKBİLİMİ İLİŞKİSİ

Öz

Felsefe; bilgi/bilgelik sevgisi filozof ise bilgeliği, bilgiyi seven, onu arayan/ona ulaşmak isteyen kişi demektir. Teorik felsefe alanında ele alınan farklı konulardaki düşünme faaliyetleri, halkbiliminde halk fikirlerinin bir araya gelmesiyle husule gelen halk felsefesi olarak vücut bulmaktadır. Bu felsefi etkinlik, düşünme yoluyla eylenmekte ve eylem sonucunda ulaşılan halk felsefesi; toplumun can bulduğu hayat damarlarını ifade etmektedir. Orta Asya ozan-baksı geleneğine dayanan ve 16. yüzyılda kahvehaneler etrafında yapılanan âşık tarzı şiir geleneği, Türk halk felsefesini nesilden nesile aktaran bir yapı, bir faaliyetler zinciri durumundadır. Halk felsefesinin oluşumunda bağlam görevi üstlenen unsur ise ozanların içinde doğdukları, zihniyet biçiminin meydana gelmesini sağlayan halkhayatıdır. Türk toplumunun halk bilgeleri olarak tanımladığımız ozanlar, bu kolektif oluşumu asırlardır muhafaza etmiş, saza/söze döktükleri halk felsefesini; dillendirdikleri destanlarla, halk hikâyeleriyle, türkülerle dile getirmişlerdir.
Bugüne kadar halkbilimi çalışmalarında felsefe konularının felsefenin ya da ilahiyatın alanının kapsamında olduğu şeklinde yanlış bir kanaat mevcuttur oysa felsefesi olmayan hiçbir oluşum sürdürülebilir olmadığı gibi felsefesi olmayan folklor ürünü/olayı da sürdürülemez. Bu bakımdan çalışmamızın konusunu halkbilimi ile felsefe arasındaki yakın ilişkinin incelenmesi oluşturmaktadır. Söz konusu yakın ilişkiyi ortaya koymak amacıyla ozanlık geleneği düşünsel boyutlarıyla ele alınacak ve bu bağlamda felsefe ile halkhayatı ve halk felsefesi unsurları âşık tarzı kültür geleneği çerçevesinde, halkbilimsel bakış açısıyla incelenecektir.

Anahtar Kelimeler

Ozanlık, Felsefe, Halk felsefesi, Halkhayatı, Halkbilimi

Kaynakça

• Boone, B. (2019). Etik 101. (Çev. S. Aktuyun), İstanbul: Say Yayınları.
• Buckıngham, W. & Douglas, B. & Hıll, C. J. & Kıng, P. & Marelbon, J. & Weeks, M. (2017). Felsefe kitabı. İstanbul: Alfa Yayınları.
• Çobanoğlu, Ö. (2000). Âşık tarzı kültür geleneği ve destan türü. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Çobanoğlu, Ö. (2006). Eminönü merkezli âşık edebiyatı. İstanbul: Eminönü Belediyesi I. Uluslararası Eminönü Sempozyumu Kültür Yayınları.
• Çobanoğlu, Ö. (2015). Halkbilimi kuramları ve araştırma yöntemlerine giriş. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Çobanoğlu, S. (2018). Sözlü edebiyat ve anlatım tutumu. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Çobanoğlu, S. (2021a; b). Halkbilimi bağlamında Dede Korkut Hikâyeleri’nin halk felsefesi ve metaetiksel çözümlemesi. (Doktora Tezi), C. I ve II, Ankara Yıldırım Beyazıt Üniversitesi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/
• Çobanoğlu, S. (2022a). “Halkbilimsel metaetik kuram ile Kazak Abdal taşlamalarında kültürel ergonomi çerçevesinde etik kodlar.” Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, Güz (37), 143- 168.
• Çobanoğlu, S. (2022b, Temmuz 28-29). “Halkbilimsel metaetik kuram ile Kazak Abdal taşlamalarında olumsuz etik eylemlerle çağrıştırılan olumlu etik değerlerin çözümlenmesi”, Kapadokya Üniversitesi Ulusal Âşık Sanatı Sempozyumu Bildiri Özeti Kitapçığı, s. 53-55.
• Çobanoğlu, S. (2023a). “Halkbilimsel metaetik kuram ile âşık tarzı kültür geleneğinde sistematik ve zincirleme molekül etik değerlerin yapısı.” Motif Akademi Halkbilimi Dergisi, C. 16, S. 43, 911-933.
• Çobanoğlu, S. (2023b). Halkbilimsel metaetik kuram ile ozanlık geleneğinin halk felsefesi, Azerbaycan Dede Korkut Dergisi, 2023-II, s. 35-48.
• Çobanoğlu, S. (2023c). Köroğlu’nda atalar kültü bağlamında halk fikirleri ve anlatım türlerinde retorik reformasyon, Mustafa Arslan Armağanı, Çanakkale: Paradigma Akademi Yayınları, s. 281-305.
• Çobanoğlu, S. (2023d). Halkbilimi ve metaverse. Yeni dünyaların beşiğinde. Çanakkale: Paradigma Akademi Yayınları.
• Çobanoğlu, S. (2024). Halkbilimsel metaetik kuram ile Âşık Veysel poetikasında halk felsefesi ve varoluşçuluk. Çanakkale: Paradigma Yayınları.
• Dundes, A. (1972). “Folk ideas As Units of Worldview.” Toward New Perspectives in Folklore. (Ed.Americo Paredes ve R. Bauman), Austin: The University of Texas Press, s. 93-103.
• Günay, B. (2009). “Sosyal gen ve yeni modeller”. Bilge Strateji Dergisi, C.1, S.1, s. 1-28.
• Lévı-Strauss, C. (1994). Yaban düşünce. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Öner, N. (1995). “Zihniyet farklılıkları ve kültür”. Erdem Dergisi, C. 1, s. 83-96.
• Öner, N. (2006). “Felsefi tutum”, Felsefe, Eğitim, Sanat: Saffet Bilhan Armağanı’nda, der: S. Büyükdüvenci, V. Taşdelen, Ankara: Hece Yayınları.
• Taşdelen, V. (2011). “Varoluş felsefesinde varoluşun özden önceliği sorunu”. Beytul Hikme Uluslararası Felsefe Dergisi, C. 1, S. 1, s. 30.
• Taşdelen, V. (2013). “Felsefe kültürü ve sözlü geleneğin imkânı.” Turkish Studies-International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish, C. 8/12: 1283-1296.
• Ülken, H. Z. (1982). Türk tefekkürü tarihi. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Ziya Gökalp. (2007). Türkçülüğün esasları (Haz. M. Koç), İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.