HORESM (HAREZM) HÜN-GÜRLERİ (Tarihsel-Etnososyolojik Analiz)

Yıl 2024, Sayı: 120, 127 - 146, 26.12.2024

Orazbek Nuskabaev

https://doi.org/10.59358/ayt.1555913

Öz

Kökenleri Türklere dayanan halkların, genetik olarak Moğoloid görünümlü C haplogrubunun bir kolu olan C2’den türeyen C2c ve C2d, ayrıca Avrupaoid görünümlü OP bileşik haplogrubunun R kolundan türeyen Q1a, Q1a3, Q1a3a1; R1, R1a ve R1b; N kolundan türeyen N1, N1c1, N1b gibi tipik Orta Asya haplogruplarına ait oldukları biyojenetik olarak kanıtlanmıştır. Bu haplogruplar, Orta Asya’da yaklaşık M.O. 60-20 bin yıl önce ortaya çıkmış ve yaşamıştır. Bunlardan biri de “Hün-gür” etnonimini taşıyan bir soy topluluğudur. Hün-gürler çoğalıp yayılarak, diğer kardeş soy topluluklarıyla birlikte Orta Asya’ya yayılmış ve neredeyse tüm bölgeye yerleşmiştir.
Yaklaşık 11-12 bin yıl önce, Hün-gürlerin bir kısmı, yine Türklere dayanan diğer ata haplogruplarıyla birlikte Orta Asya’nın güneybatı bölgesinde yaşamışlardır. Çünkü o dönemde bu bölge sulak, yemyeşil ve av hayvanları bakımından zengin bir bölgeydi. Bu nedenle bölge, yaşam ve üreme için elverişli bir yer olarak kabul edilmiştir. O günden bugüne kadar bölgede kesintisiz insan yaşamının izleri görülmektedir. Hâlâ devam eden arkeolojik kazılarda elde edilen buluntular, katmanlaşmış artefaktlar, toponimler, hidronimler ve kesintisiz süregelen kültürel gelenekler buna tanıklık etmektedir. Görseller basından alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

Khorezm (Khorezm), Hungur, Khorezmia (name of the state), DNA analysis, artifacts, Hungur / at / beki, Hanafi school of Islam, Sheikh Aladdin Noman al-Khwarizmi.

ХОРАСМ (ХОРЕЗМ) ХУНГУРЛАРЫ (тарихи-этносоциологиялық сараптама)

Öz

Түпкі түрік текті халықтар моңғолоид пішінді C гаплотобының бір тармағы C2-ден бұтақтанған C2c және С2d-дан, сондай-ақ еуреопоид түсті OP құрама гаплотобының Р-сынан өрбіген Q-дан қайнарланған Q1a, Q1a3, Q1a3a1; R-інен тараған R1,R1a және R1b; N-нен жайылған N1,N1c1,N1b сияқты таза орталықазиялық гаплотоптар деп аталатын түпкі ата-бабалық рулық топтардан ұрпақтанған жұрттар болып биогенетикалық тұрғыда дәлелденеді.
Бұл гаплотоптар Орталық Азияда бұдан 60-20 мыңдай жыл бұрынғы аралықта пайда болып, өмір сүрген. Солардың бірі - «Хунгур» этнонимін иеленген рулық қауым болған. Хунгурлар өсіп-өніп көбейе келе, өздерімен бауырлас өзге рулық топтар қатарында Орталық Азияға жайыла қоныстанып, оны түгелге жуық мекен еткен.
Бұдан 12-11 мыңдай жыл бұрын хунгурлардың біршамасы өздерімен туыстас өзге де түрік текті аталық гаплотоптар қатарында Орталық Азияның оңтүстік-батыс аймағында да өмір сүрген. Өйткені ол замандарда бұл өңір сулы, көкорай шалғынды аң-құсы мол аймақ болған. Осыған қарай аймақ ішім-жемге, өсіп-өнуге қолайлы өңір саналған. Міне, сонан бері қарай өңірде адами тіршіліктік қаракеттер еш толыстамай әлі күнге дейін жалғасып келеді. Бұған әлі күнге өңірде үзіліссіз жүргізіліп келе жатқан археологиялық қазбалардан алынған жәдігерлер, қатпарланып қалған артефактілік қабаттар, топонимдер, гидронимдер, үзілмей жалғасып келе жатқан мәдени дәстүрлер куәлік етеді. Мақалада берілген суреттер ашық баспасөзден алынды.

Anahtar Kelimeler

хорасм (хорезм), хунгур, Хорасмия (мемлекет аталымы), ДНК-анализ, артефактілер, хунгур/ат/ бектері, ислам дінінің ханафи мазһабы, Шейх Аладдин Номан әл-Хорезми.

HUNGURS OF KHORASM (KHORESM) (historical-ethno-sociological examination)

Öz

The indigenous Turkic peoples are Q1a, Q1a3, Q1a3a1, descended from C2c and C2d, branching off from C2, the branch of the C haplogroup of Mongoloid form, and from Q, branching off from P of the composite haplogroup NOP of Caucasoid coloring; R1, R1a, and R1b, descended from R; and pure Central Asian haplogroups such as N1, N1c1, and N1b, spreading from N. These are biogenetically documented as people descended from the original ancestral tribal groups.
These haplogroups originated and lived in Central Asia 60,000–20,000 years ago. One of these tribal communities bore the ethnonym “Hungur.” The Hungurs grew, multiplied, and settled in Central Asia alongside other related tribal groups, colonizing much of the region. About 12,000–11,000 years ago, some of the Hungurs lived in the southwestern region of Central Asia among other related Turkic male haplogroups. At that time, this region was characterized by watery meadows, abundant wildlife, and birds, making it highly suitable for sustenance and growth.
Since then, human life in the region has continued uninterrupted. This continuity is evidenced by artifacts uncovered in archaeological excavations, layered strata of relics, toponyms, hydronyms, and cultural traditions that persist to this day. This study aims to explore the historical and ethno-sociological context of the Hungurs in Khorezm.

Anahtar Kelimeler

Khorezm (Khorezm), Hungur, Khorezmia (name of the state), DNA analysis, artifacts, Hungur / at / beki, Hanafi school of Islam, Sheikh Aladdin Noman al-Khwarizmi.

ХУНГУРЫ ХОРЕЗМА) (историко-этно-социологическая экспертиза)

Öz

Коренными тюркскими народами являются Q1a, Q1a3, Q1a3a1, происходящие от C2c и C2d, ответвляющиеся от C2, ветви C гаплогруппы монголоидной формы, и от Q, ответвляющиеся от P составной гаплогруппы NOP европеоидной окраски; R1, R1a и R1b произошли от R; Чистые среднеазиатские гаплогруппы, такие как N1, N1c1, N1b, распространившиеся от N, биогенетически задокументированы как люди, произошедшие от первоначальных предковых племенных групп.
Эти гаплогруппы родились и жили в Средней Азии 60-20 тысяч лет назад. Одной из них была племенная община с этнонимом «хунгур». Хунгуры росли, размножались и расселились в Средней Азии вместе с другими родственными племенными группами и колонизировали почти всю ее.
Около 12 000-11 000 лет назад часть хунгуров обитала в юго-западном регионе Средней Азии среди других родственных им тюркских мужских гаплогрупп. Потому что в те времена этот край был краем водянистых лугов и множеством зверей и птиц. Исходя из этого, регион считается пригодным для питания и роста. С тех пор жизнь людей в регионе продолжается без каких-либо улучшений. Об этом свидетельствуют артефакты, полученные в результате археологических раскопок, которые до сих пор ведутся в регионе, слоистые слои артефактов, топонимы, гидронимы, культурные традиции, продолжающиеся без перерыва. Фотографии взяты из открытой прессы.

Anahtar Kelimeler

Хорезм (Хорезм), Хунгур, Хорезмия (название государства), анализ ДНК, артефакты, Хунгур/ат/беки, ханафитская школа ислама, шейх Аладдин Номан аль-Хорезми.

Kaynakça

• Абу Рейхан Бируни. (1957). Памятники минувших поколений. Избранные произведения. Т.1. Т.
• Бейсенбайұлы, Ж. (2015). Орталық Азиядағы рғытүрк сипатты мәдениетер: Этнотектік аспектілер.Астана: Ғылым баспасы.
• Бейсенбайұлы, Ж. (2012). Нағанай бек және оның ұрпақтары. //Елдікті ұлықтаған әулет. Ғылыми мақалалар жинағы.
• Құраст.: Х.М.Тұрсын, Т.Сүйімбаев. -Алматы: «Айтұмар» баспасы.
• Еңсегенұлы, Т. (2011). «Авеста»-түркілерге ортақ мұра: Монография. Алматы, Тоғанай.
• Закиев, М. З. (2011). Глубокие этнические корни тюркских народов. Астана:Кантана Пресс.
• Клейн Л.С. (2018). Антинорманизм как проявление «научного патриотизма» // Троицкий вариант. №: 253. c. 10–11.
• Малявкин, А. Г. (1989). Танские хроники о государствах Центральной Азии. Новосибирск.
• Малов С.Е. (1951). Памятники древнетюркской письменности. Тексты и исследования. М., Изд. АН СССР, c. 451.
• Пьянков, И.В. (1972). Хорасмия Гекатея Милетского// Вестник древней истории. №, 2. c. 2-20.
• Статья опубликована в газете «Троицкий вариант-наука». №1 (170), 13 января 2015 г.).
• Хорезм в истории государста Узбекистана. (2013). 14-29 -б.
• Шәлекенов, У.Х. (2002). Түріктердің отырықшы өркениеті. Алматы.
• Grugni, V., et. al. (2012). Ancient Migratory Events in the Middle East: New Cules from the Y-Chromosome Variation of Modern Iranians. PLoS ONE. Volume 7, Issue 7, pp. 1-14.
• Margaryan, A. (2020). Population genomics of the Viking world. Nature, 585(7825), 390-396. https://doi.org/10.1038/s41586-020-2688-8
• Underhill, Peter, A., et. al., (2014). The phylogenetic and geographic structure of Y-chromosome haplogroup R1a//European Journal of Himan Genetics, 23 (1), pp. 124-131.