Akkoyunlu Hükümdarı Uzun Hasan’ın Ehl-i Beyte Yazdığı Arapça Tavsiyenamenin Dil Açısından Tahlil ve Tercümesi

Yıl 2023, Sayı: 17, 1 - 23, 30.06.2023

Ahmet Mahmut Gözün

Öz

Tavsiyenameler, hem yazıldığı tarihe ışık tutması bakımından, hem de o tarihte kullanılan dilin özelliklerini tespit etme açısından son derece önem arz etmektedir. Bu çalışma, Akkoyunlu sultanı Uzun Hasan’ın tavsiyenamesinde kullandığı Arapçanın ne kadar edebî olduğunu göstermek açısından son derece önemlidir. Ayrıca Uzun Hasan’ın Arapça edebi sanatları şairane bir üslupla kullanması, onun Arapçayı ileri seviyede bildiğini kanıtlar niteliktedir. Çalışmada tavsiyenamenin orijinal sureti verildiği gibi, okuyuculara kolaylık sağlaması amacıyla hem tercüme edilmiş, hem de Arapçasının edisyon kritiği yapılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Akkoyunlu, Uzun Hasan, Arapça, Tavsiyename, Ehl-i beyt

التحليل اللغوي والترجمة للتوصية التي كتبها السلطان أوزون حسن آق قويونلو باللغة العربية إلى أهل البيت

Öz

التوصيات مهمة للغاية سواء من حيث تسليط الضوء على تاريخ كتابتها وفي تحديد ميزات اللغة المستخدمة في ذلك الوقت. هذه الدراسة مهمة للغاية من حيث إظهار مدى أدبية اللغة العربية المستخدمة في توصية السلطان أوزون حسن آق قويونلو. بالإضافة إلى ذلك ، فإن استخدام أوزون حسن الشعري لفنون الأدب العربي يثبت أنه يعرف اللغة العربية على مستوى متقدم. تم تقديم النسخة الأصلية للتوصية في الدراسة ، وتيسيرًا للقراء تمت ترجمتها وتحقيق النسخة العربية

Anahtar Kelimeler

آق قويونلو, أوزون حسن, التوصية, العربية, أهل البيت

Linguistic Analysis and Translation of the Arabic Recommendation Written by the Akkoyunlu Ruler Uzun Hasan to the Ehli Beyt

Öz

Recommendations are extremely important both in terms of shedding light on the date they were written and in determining the features of the language used at that time. This study is extremely important in terms of showing how literary the Arabic used in the recommendation of the Akkoyunlu sultan Uzun Hasan is. In addition, Uzun Hasan's poetic use of Arabic literary arts proves that he knows Arabic at an advanced level. In the study, the original copy of the recommendation was given, and for the convenience of the readers, it was translated to Turkish language and also the Arabic edition was criticised.

Anahtar Kelimeler

Akkoyunlu, Uzun Hasan, Arabic, Recommendation, Ehl-i beyt

Kaynakça

• Akkâd, Abbâs Mahmud. Fâtımatü’z-Zehrâ’ ve’l-Fâtımiyyûn. Kahire: Nahdat Mısr li’t-tıbâati ve’n-neşri ve’t-tevzî’, 5. Basım, 1427/2006.
• Akman, Mehmet. Osmanlı Hukukunda Kardeş Katli Meselesi. Marmara Üniversitesi, 1995.
• Kur’ân-ı Kerîm Meâli. çev. Halil Altuntaş - Muzaffer Şahin. Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2011.
• Beğavî, Ebû Muhammed el-Hüseyn b. Mes’ûd b. Muhammed b. el-Ferrâ’. Meâlimü’t-Tenzîl fî tefsîri’l-Kur’ân (Tefsîru’l-Beğavî). thk. Abdurrezzak el-Mehdî. 5 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1420/1999.
• Bursevî, İsmâil Hakkı Bursevî. Rûhu’l-Beyân. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1431/2010.
• Buzpınar, Tufan. “Nakîbuleşrâf”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
• Câhiz, Ebû Osmân Amr b. Bahr b. Mahbûb el-Câhiz el-Kinânî. el-Bursân ve’l-urcân ve’l-umyân ve’l-hûlân. Beyrut: Dâru’l-cîyl, 1410/1989.
• Dineverî, Ebû Muhammed Abdullah b. Müslim b. Kuteybe. Uyunu’l-ahbar. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1418.
• Durmuş, İsmail. “İktibas”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 22/52. İstanbul: TDV Yayınları, 2000.
• Dusûkî, Muhammed b. Arefe. Hâşiyetu’d-Dusûkî alâ muhtasari’l-meânî li Sadeddîn et-teftâzânî. thk. Abdulhamîd Hindâvî. Beyrut: el-Mektebetü’l-Asriyye, 1440/2018.
• Enbârî, Ebû Bekr Muhammed b. el-Kasım b. Muhammed b. Beşşâr. ez-Zâhir fî meânî kelimâti’n-nâs. thk. Hâtim Salih ed-Dâmin. 2 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1412/1992.
• Erşahin, Seyfettin. “Devlet Dergâh İlişkileri: Hacı Bayram Veli Dergâhı- Akkoyunlu Devleti İlişkileri Örneği”. Ankara: Kalem Neşriyat, 2017.
• Eşmûnî, Ebu’l-Hasan Ali b. Muhammed b. İsa. Şerhu’l-Eşmûnî ala Elfiyyeti İbni Mâlik. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
• Genç, Vural. “Timur’u Geçmek: Akkoyunluların Osmanlılara Karşı Üstünlük İddiaları”.
• Halebî, Abdulfettah Ebû Ğudde el-Hanefî. Kıymetu’z-zemen inde’l-ulema. Halep: Mektebu’l-matbûâti’l-İslâmiyye, 10. Basım, 1434/2013.
• Halebî, el-Esedî Ebu’l-Beka Muvaffakuddin Yaiş b. Ali Muhammed. Şerhu’l-Mufassal. Mısır: İdâretu’t-Tıbâ‘ati’l-Munîriyye, ts.
• Hanefî, İbrâhîm b.Muhammed b. Arabşâh İsâmuddîn. el-Etvel şerhu telhîsi miftâhi’l-ulum. thk. Abdulhamîd Hindâvî. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1440/2018.
• Hâşimî, Ahmed b. İbrâhîm b. Mustafâ. Cevâhiru’l-belâğa fi’l-meânî ve’l-beyân ve’l-bedî. thk. Yûsuf es-Sumeylî. Beyrut: el-Mektebetü’l-Asriyye, 1421/2000.
• Herevî, b. el-Ezherî Ebû Mansur Muhammed b. Ahmed. Tehzîbu’l-Luğa. Beyrut: Dâru İhyai’t-Turâsi’l-Arabî, 2001. Heysemî, Ebu’l-Hasen Nuru’d-dîn Ali b. Ebî Bekr b. Süleyman. Mecmeu’z-zevâid ve menbeu’l-fevâid. thk. Hüsamü’d-dîn el-Kudsî. 10 Cilt. Kahire: Mektebetü’l-Kudsî, 1414/1994.
• Hümbetoğlu, Necefli Tevfik. Azerbaycan Karakoyunlu ve Akkoyunlu Devletleri. Azerbaycan Milli İlimler Akedemisi Tarih Enstitüsü, 2012.
• İbn Kesîr, Ebu’l-Fidâ İsmail b. Ömer b. Kesîr el-Kureşî el-Basrî. Câmiu’l-mesânîdi ve’s-süneni’l-hâdî liekvemi senen. thk. Abdulmelik b. Abdullah ed-Dehîş. 10 Cilt. Beyrut: Dâru Hıdr li’t-tıbâati ve’n-neşri ve’t-tevzî’, 2. Basım, 1419/1998.
• İbnu Dureyd, Ebû Bekr Muhammed b. el-Hasen b. Düreyd el-Ezdî el-Basrî. Cemheretu’l-Luğa. Beyrut: Dâru’l-İlmi li’l-Melâyîn, ts.
• İbnu Ebî Şeybe, Ebû Bekr Abdullāh b. Muhammed b. Ebî Şeybe İbrâhîm el-Absî el-Kûfî. el-Musannef li’bni Ebî Şeybe. thk. Sad b. Nâsır b. Abdilaziz Ebû Habîb eş-Şesrî. 25 Cilt. Arabistan: Dâru kunûzi İşbîlya li’n-neşri ve’t-tevzi, 1. Basım, 1436/2015.
• İbnu Hanbel, Ebû Abdillâh Ahmed b. Muhammed b. Hanbel eş-Şeybânî el-Mervezî. Fedâilu’s-Sahabe. thk. Vasiyyullâh Muhammed Abbâs. 2 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1403/1983.
• İbnu Hanbel, eş-Şeybani Ebû Abdillah Ahmed b. Muhammed. Musnedu’-l-İmam Ahmed b. Hanbel. Beyrut: Muessesetu’r-Risale, ts.
• İbnu Manzur, Muhammed b. Mukrem b. Ali Ebu’l-Fadl Cemaluddin. Lisanu’l-Arab. Beyrut: Dâru Sâdir, 3. Basım, ts.
• İbnu’l-Cevzî, Cemâlüddîn Abdurrahmân b. Alî b. Muhammed el-Bağdâdî. Zâdu’l-Mesîr fî ilmi’t-tefsîr. 9 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, 1422/2001.
• İsfahânî, Ebû Nuaym Ahmed b. Abdillâh b. İshâk. Hilyetu’l-evliyâ ve tabekâtu’l-esfiyâ. 10 Cilt. Mısır: Matbaatü’s-Saâde, 1394/1974.
• İsmailzade, Mirza Resul. “Uzun Hasan Devrinde Toplanmış Kur’an-ı Kerim'in Türk Dillerine Tercümesi”. İzmir: O.R.B Organizasyon, 2004.
• Katip Çelebî, Mustafa b. Abdillah Hacı Halife Katip Çelebî. Keşfu’z-zunûn an esâmi’l-kütübi ve’l-funûn. 2 Cilt. Beyrut: Dâru İhyai’t-Turâsi’l-Arabî, 1360/1941.
• Kırkıl, Emir. Akademik Tarih ve Düşünce Dergisi. “Çağının Meşruiyet Kavramları Işığında Akkoyunlu Hükümdarı Uzun Hasan”.
• Koç, Haydar. Fatih Dönemi Osmanlı Akkoyunlu İlişkileri. Gazi Üniversitesi, 2007.
• Kurtubî, b.Ferah el-Ensarî el-Hazrecî Ebû Abdillah Muhammed b. Ahmed b. Ebîbekr. el-Camiu li Ahkami’l-Kuran. Kahire: Dâru’l-Kütübi’l-Mısriyye, 2. Basım, ts.
• Mağribî, el-Hüseyn b. Ali b. el-Hüseyn Ebu’l-Kâsim el-Vezîru’l-Mağribî el-Vezîr. Edebu’l-Havâs fi’-muhtâr min belâğ’ati kabâili’l-Arab ve ehbârihâ ve ensâbihâ. thk. Hamed el-Câsir. Riyad: Dâru’l-Yemâme li’t-tıbaati ve’t-tercemeti ve’n-neşr, 1400/1980.
• Mukâtil, Ebu’l-Hasen Mukâtil b. Süleymân b. Beşîr el-Ezdî. Tefsîru Mukatil b. Süleyman. thk. Abdullah Mahmûd Şehhâte. Beyrut: Dâru ihyai’t-turâsi’l-arabî, 1. Basım, 1423/2002.
• Müslim, b. el-Haccac el-Kuşeyrî Ebu’l-Hasen. Sahihu Muslim. Beyrut: Dâru İhyai’t-Turâsi’l-Arabî, ts. Nuveyrî, Ahmed b. Abdilvehhab b. Muhammed el-Kureşî Şihâbuddîn. Nihayetu’l-ereb fi funûni’l-edeb. Kahire: Dâru’l-Kütüb ve’l-Vesâiki’l-Kavmiyye, ts.
• Ömer, Ahmed Muhtar Abdulhamid. Mucemu’l-luğati’l-Arabiyyeti’l-muasıra. Beyrut: Alemu’l-Kütüb, 1429/2008. Öz, Mustafa. “Ehl-i Beyt”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları, 1994.
• Özcan, Ahmet. “Uzun Hasan Kanunları ve Osmanlı Dönemine Yansımaları”.
• Sohrabıabad, Hamidreza. Alevilik-Bektaşilik Araştırmaları Dergisi. “Akkoyunluların Mezhepsel Eğilimleri Üzerine Bir Değerlendirme”.
• Subkî, Ahmed b. Ali b. Abdilkâfî Ebû Hâmid Behâuddîn. Arûsu’-efrâh fî şerhi telhîsi’l-miftâh. thk. Abdulhamîd Hindâvî. 2 Cilt. Beyrut: el-Mektebetü’l-Asriyye li’tibaati ve’n-neşr, 1. Basım, 1423/2003.
• Sümer, Faruk. “Akkoyunlular”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 270-274. TDV Yayınları, 1989.
• Sümer, Faruk. “Uzun Hasan”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. C. 42. İstanbul: TDV Yayınları, 2012.
• Şâfiî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İdrîs b. Abbâs. Tefsîru’l-İmâm eş-Şâfiî. thk. Ahmed b. Mustafa el-Ferrân. 3 Cilt. Arabistan: Dâru’t-Tedmuriyye, 1. Basım, 1427/2006.
• Şenol, Asiye. Osmanlı-Safevi İlişkileri ve Çaldıran Savaşı. Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi, ts.
• Taberânî, Ebü’l-Kāsım Müsnidü’d-dünyâ Süleymân b. Ahmed b. Eyyûb. el-Mucemu’l-Kebîr. thk. Hamdî b. Abbdulmecîd es-Selefî. 25 Cilt. Kahire: Mektebu İbni Teymiyye, 2. Basım, 1415/1994.
• Taberî, Ebû Cafer Muhammed b. Cerîr b. Yezîd b. Kesîr b. Ğâlib. Câmiu’l-Beyân an Te’vîli Âyi’l-Kur’ân (Tefsîru’t-Taberî). thk. Abdullah b. Abdu’l-Muhsin et-Turkî. 26 Cilt. Kahire: Dâru Hicr li’t-Tıbaati ve’n-Neşri ve’l-İ’lân, 1. Basım, 1422.
• Teymî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Sellâm b. Ebî Sa‘lebe. Tefsîru Yahya b. Sellâm. thk. Hind Şelebî. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1. Basım, 1425/2204.
• Tihrânî, Ebûbekr. Kitâb-ı Diyârbekriyye. çev. Mürsel Öztürk. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2011. Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ b. Sevre (Yezîd). Sünenü’t-Tirmizî. thk. Ahmed Muhammed Şakir vd. Mısır: Şeriketu mektebeti ve matbaati Mustafa el-Bâbî el-Halebî, 2. Basım, 1395/1975.
• Uzun Hasan, Akkoyunlu Sultanı. “Sadattan Şemseddin Mehmed bin Ali, Şehabeddin Ahmed bin Sabit ve Bedreddin Hasan bin Ahmed Medeni’ye, Akkoyunlu Sultanı Hasan Bey tarafından verilen tavsiyenamenin sureti”, 12 Şubat 875. Başbakanlık Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı, AE.SMMD.II., 1-45.
• Woods, John E. 300 Yıllık Türk İmparatorluğu Akkoyunlular. çev. Sibel Özbudun. İstanbul: Milliyet Yayınları, ts. Yıldız, Murat Kaan. İtalyan Seyyahlarına Göre Akkoyunlu- Osmanlı İlişkileri ve Türkmenler. Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, 2019.
• Yılmaz, Murat. Bizans Kaynaklarına Göre Ankara Savaşı. Dokuz Eylül Üniversitesi, 2016.
• Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osmân ez-Zehebî et-Türkmânî el-Fârikī ed-Dımaşkī. Siyeru a’lami’n-nübelâ. thk. Şuayb el-Arnaud - Komisyon. 25 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-risâle, 1405. Zevzenî, Ebû Muhammed Abdullāh b. Muhammed b. Yûsuf el-Abdelekānî. Menâkibu’ş-Şâfiî li’l- Beyhakî. thk. es-Seyyid Ahmed Sakr. Kahire: Mektebetu dâri’t-turâs, 1. Basım, 1390/1970.